Điều kỳ diệu của bầu trời đêm

Ngắm bầu trời đêm là trải nghiệm du lịch khiến nhiều người thích thú. Ảnh: Mytour.

Trong thế giới hiện đại, một số người có thể dùng sao để định vị, dù theo lời đồn là rất khó. Đúng là sử dụng sao để tính chính xác vị trí của bạn trên thế giới, điều mà những người điều hướng gọi là “chỉnh sửa vị trí của bạn”, yêu cầu kinh nghiệm với dụng cụ chuyên biệt như kính lục phân, nhưng những thứ đó cũng chẳng quan trọng nếu bạn chỉ muốn xác định phương hướng bằng sao.

Tìm ra phương hướng bằng sao cực kỳ đơn giản, và khi đã đọc xong chương này, bạn sẽ biết phương pháp đơn-giản-dễ-dùng hơn những gì mình nghĩ. Theo kinh nghiệm của tôi, có thể dùng sao để tìm bất cứ hướng nào, nhưng nơi tốt nhất để bắt đầu là tìm hướng Bắc.

Trong khóa học điều hướng tự nhiên, tôi thường hỏi mọi người, ít người trong đó đã có kinh nghiệm điều hướng chuyên nghiệp, câu hỏi sau:

“Từ ‘Bắc’ có nghĩa là gì?”

Nếu bạn muốn, hãy nghĩ câu trả lời cho riêng mình trước khi đọc tiếp.

Trong khóa học, sau câu hỏi thường là một khoảng lặng ngắn và một số biểu cảm khó đoán. Câu trả lời sau đó cũng đa dạng: “đỉnh của bản đồ”, “nơi lạnh lẽo” và “trên cao” là những câu trả lời thông thường. Câu trả lời hay ho nhất là “hướng về Bắc Cực”. Nó không quan trọng nếu bạn đang nhắc đến một khu vườn hướng-Bắc ở Surrey hay một buổi đi dạo ở Sydney, “Bắc” vẫn có ý là “hướng về Bắc Cực.”

Có một nơi trên bầu trời đêm luôn ở trên mọi điểm trên Trái đất. Bất cứ khi nào nhìn thẳng lên phía trên đầu, bạn đang nhìn vào nơi này; những nhà thiên văn học gọi nó là “thiên đỉnh.”

Giờ hãy tưởng tượng bạn thấy mình đang đứng ở Bắc Cực và nhìn lên trên thiên đỉnh. Điểm này trên bầu trời đêm phía trên cực Bắc cũng có tên, là Thiên Cực Bắc. Điểm này trên bầu trời đêm cực kỳ quan trọng và một khi đã biết về nó, bầu trời đêm trở nên cực kỳ dễ hiểu, thế nên nó đáng để chúng ta bỏ thời gian để tìm hiểu kỹ hơn.

Đứng ở cực Bắc, nhìn trực tiếp lên Thiên Cực Bắc, bạn sẽ thấy một ngôi sao ở đó. Nó là ngôi sao nổi tiếng và hữu dụng nhất trên cả bầu trời đêm và bạn có thể đã nghe nó được gọi bằng một hoặc cả hai tên: Polaris hay sao Bắc Cực (North Star).

Hai điều quan trọng nhất về ngôi sao này là nó có thể được nhìn thấy từ bất cứ đâu trên bán cầu Bắc và nó không di chuyển trên bầu trời đêm. Lý do nó cố định vì nó gần như ở ngay phía bên trên trục quay của Trái đất - nếu Trái đất thực sự quay trên trục của mình và trục đó kéo dài vào không gian, thì nó sẽ chạm vào sao Bắc Cực.

Mọi người thường tin rắng sao Bắc Cực là ngôi sao sáng nhất trên bầu trời đêm, nhưng thực ra nó không quá sáng cũng không quá mờ. Nó có lẽ đạt điểm B trong môn này, như các nhà thiên văn gọi “Độ sáng thứ hai”, nghĩa là ta có thể dễ thấy nó kể cả khi ánh sáng ở mức ô nhiễm cao nhất hay ở tầm nhìn kém, nhưng nó không phải là ngôi sao khiến người ta chỉ vào và thốt lên, “Wow!”.

Trên thực tế nếu bạn nhìn thấy một vật trắng sáng lấp lánh đẹp hơn bất cứ thứ gì trên bầu trời thì rất có thể đó là một hành tinh, sao Kim hay sao Mộc, hay ngôi sao sáng nhất, sao Thiên Lang (Sirius), nhưng nhất định sẽ không phải sao Bắc Cực kể cả ở phía Bắc bầu trời. Một khi biết điều này, bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy mọi người xung quanh thường chỉ lên thứ sáng nhất trên bầu trời và gọi nó là sao Bắc Cực.

Cuốn sách Nghệ thuật thất truyền về giao tiếp với thiên nhiên. Ảnh: H.H.

Giờ bạn hãy tưởng tượng mình nhảy lên một chiếc tàu bay với tầm bay thấp từ Bắc Cực, đi một cách ổn định về hướng Nam đến New York. Băng tuyết phía Bắc trôi dần sau lưng bạn và đồng thời một điểm trên bầu trời đêm ngay phía trên cực Bắc bắt đầu hạ xuống thấp dần trên bầu trời. Khi bạn tiếp tục đi về hướng Nam, sao Bắc Cực cứ thấp dần đều và đến khi bạn hạ cánh tại New York, nó đã thấp xuống hơn nửa bầu trời rồi.

Nhưng điều thực sự quan trọng là kể cả bây giờ khi sao Bắc Cực đã thấp hơn trên bầu trời, nó vẫn ở ngay phía trên cực Bắc. Điều này có nghĩa là bất cứ khi nào nhìn nó… bạn phải nhìn về phía Bắc. Chỉ đơn giản vậy thôi. Tất cả những gì cần làm là tìm ra ngôi sao nào là sao Bắc Cực, vậy là bạn đã tìm ra cách để xác định hướng Bắc.

Giờ là lúc tìm ra những cách khác nhau để phát hiện ra sao Bắc Cực. Chúng ta sẽ bắt đầu với hai cách đơn giản và nổi tiếng nhất - sử dụng chòm Bắc Đẩu và Thiên Hậu, sau đó tôi muốn giới thiệu ngắn gọn đến các bạn một số phương pháp ít phổ biến hơn, chỉ vì thỉnh thoảng cũng vui khi biết những điều mà ít người biết.

Tristan Gooley/ Huy Hoàng Books