Grab và sự kết thúc thập kỷ vàng của startup Đông Nam Á

2022 đáng lẽ là năm ăn mừng quãng đường một thập kỷ của Grab, công ty từ lâu được coi là một trong những biểu tượng của startup ở Đông Nam Á, nhưng thị trường chứng khoán lại đem tới tin xấu.

Các nhà đầu tư ngày càng mất kiên nhẫn với kết quả hoạt động của Grab. Cổ phiếu của Grab đã giảm mạnh kể từ khi niêm yết vào tháng 12 năm ngoái, với vốn hóa thị trường giảm 80%.

2022 là một năm buồn của Grab. Ảnh: Bloomberg

Kỳ lân Đông Nam Á vẫn chưa có lợi nhuận

Grab không phải là công ty duy nhất trong số các startup công nghệ trong khu vực gây lo lắng cho các cổ đông khi kéo dài chuỗi thua lỗ.

Một công ty Singapore khác được thành lập cùng năm, sàn thương mại điện tử Lazada, vẫn phải nhận hỗ trợ rất nhiều từ nguồn vốn công ty mẹ ở Trung Quốc là Alibaba. Công ty cùng ngành là Sea, chủ sở hữu sàn thương mại điện tử Shopee, cũng có giá cổ phiếu giảm hơn 80% so với mức đỉnh, đang nhanh chóng giảm quy mô xuống khi mức lỗ tăng lên.

Sự ra đời và tăng trưởng của các doanh nghiệp này đã trở thành biểu tượng cho sự trỗi dậy vượt bậc của hệ sinh thái công nghệ Đông Nam Á. Ryu Muramatsu, đồng sáng lập của GMO VenturePartners, một công ty đầu tư mạo hiểm hàng đầu của Nhật Bản, cho biết: “Nhiều ngõ ngách của xã hội đã được chuyển đổi kỹ thuật số nhờ các startup này”.

Theo công ty phân tích Preqin, khi ngày càng nhiều công ty khởi nghiệp xuất hiện, các nhà đầu tư săn tìm lợi nhuận trong môi trường lãi suất cực thấp cũng liên tục xuất hiện. Vốn đầu tư mạo hiểm trong khu vực đã tăng vọt lên 24,8 tỷ USD vào năm 2021, tăng hơn 120 lần trong 10 năm, và số lượng thương vụ gọi vốn đã tăng tới 16 lần.

Các kỳ lân ở Đông Nam Á vẫn chưa có lợi nhuận. Ảnh: Indeed.

Nhưng kể từ tháng 12 năm ngoái, lãi suất tăng, lạm phát và suy thoái kinh tế ở các nước phát triển đã khiến các startup bị ảnh hưởng nặng nề, khi phải đối mặt với việc bán tháo cổ phần, làm giảm mức định giá cao từng gây dựng được.

Đến tháng 9 năm nay, số lượng thương vụ đầu tư mạo hiểm ở Đông Nam Á đứng ở mức 1.030, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước nhưng giảm 5% trên toàn cầu. Ngoài ra, tổng giá trị giao dịch của khu vực hầu như không thay đổi, dừng ở mức 16 tỷ USD, cho thấy quy mô giao dịch trung bình đã giảm.

Shane Chesson, đồng tác sáng lập của Openspace Ventures, một nhà đầu tư ban đầu vào Gojek của Indonesia, cho biết hệ sinh thái của khu vực đang đề cập đến lợi nhuận và tính bền vững.

“Chúng tôi đang chứng kiến những startup tuyệt vời ra đời, tiến vào các lĩnh vực mới, nhưng vẫn còn rất nhiều điều để chứng minh khi vẫn chưa có lợi nhuận. Mô hình vẫn chưa thực sự bền vững”, Shane Chesson cho hay.

Một thập kỷ bơm tiền để tăng giá

Khi thị trường phát triển, các nhà đầu tư cũng sợ bị bỏ lỡ (FOMO). Nhiều nhà đầu tư đã ném tiền vào các công ty khởi nghiệp với hy vọng sẽ thu được lợi nhuận kếch xù.

Các nhà đầu tư phi truyền thống như SoftBank Group’s Vision Fund, nhà đầu tư vào Grab và Tokopedia, và Tiger Global Management đã rót hàng triệu USD vào các kỳ lân của khu vực.

Ngay cả những công ty khởi nghiệp chưa được thử nghiệm mô hình cũng có những nhà tài trợ ở giai đoạn hạt giống như thung lũng Silicon, điển hình là Y Combinator, thường được gọi là chương trình tăng tốc, bơm tiền vào để tăng định giá.

Lượng tiền mặt dồi dào cho phép các công ty khởi nghiệp tiếp tục gọi được vốn mặc dù thua lỗ nặng. Những nhà đầu tư non trẻ, giàu tiền mặt này tập trung vào việc mở rộng thị phần, bởi lượng tiền khổng lồ có nghĩa là cơ hội lớn hơn.

Các nhà đầu tư và quỹ cũng sợ bị bỏ lỡ. Ảnh: Occhioche.

Muramatsu sáng lập của quỹ GMO VenturePartners cho biết: “Khi Nhìn lại, các công ty khởi nghiệp nên tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận. Nhưng hồi đó, giành thị phần là một động thái hợp lý, gần như là một quy tắc của trò chơi”.

“Rõ ràng là cuối cùng họ sẽ phải có lãi. Nhưng họ không thể chèo lái con tàu đến được đó vì những người khác cũng đang làm như vậy”, Muramatsu cho hay.

Chua Kee Lock, Giám đốc điều hành của Vertex Holdings cho biết: “Trong thời gian diễn ra đại dịch, các nhà đầu tư tiếp tục xuống tiền mà không thực hiện những điều cơ bản cần thiết. Nhiều người nói rằng nó hiệu quả. Nhưng tôi nghĩ đó là thiếu kỷ luật. Nó đã tạo ra một bong bóng cực lớn”.

Tuy nhiên, với mục tiêu hướng tới dân số 680 triệu người áp dụng kỹ thuật số, các nhà đầu tư vẫn lạc quan về triển vọng dài hạn của Đông Nam Á và hoạt động gây quỹ tiếp tục diễn ra mạnh mẽ. Các nhà đầu tư cũng đang chuyển hướng khỏi Trung Quốc, do sự đàn áp của Bắc Kinh đối với các công ty công nghệ và các biện pháp kiềm chế Covid-19 kéo dài đã làm rung chuyển nền kinh tế.

Trong năm nay, Đông Nam Á đang chứng kiến nhiều tiền mặt đổ vào hơn. Trong 6 tháng đầu năm, các công ty đầu tư mạo hiểm đã xuống 3 tỷ USD. Tuy nhiên, các nhà đầu tư cũng sẽ tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận ngắn hạn.

Nhiều chiến lược được đưa ra

Grab ban đầu là một nền tảng gọi xe. Sau khi trở thành kỳ lân chỉ trong hai năm, công ty khởi nghiệp này đã khởi động một cuộc đột phá đầy tham vọng nhưng tốn kém vào các lĩnh vực kinh doanh khác, bao gồm cả lĩnh vực giao hàng thực phẩm và fintech.

Siêu ứng dụng này đã thể hiện tầm nhìn và thành công trong việc thu hút người dùng nhưng do đầu tư quá nhiều, kết quả vẫn là thua lỗ lớn trong nhiều năm. Mặc dù cải thiện lợi nhuận, Grab vẫn lỗ ròng 1 tỷ USD trong nửa đầu năm nay.

Vào ngày 27/9, Grab đã tổ chức ngày hội nhà đầu tư đầu tiên tại trụ sở chính, với sự tham gia của hàng chục nhà đầu tư và nhà phân tích từ khắp nơi trong khu vực. Lần đầu tiên, công ty kinh doanh thua lỗ cam kết hòa vốn ở cấp độ tập đoàn vào nửa cuối năm 2024.

Grab cam kết hòa vốn ở cấp độ tập đoàn vào nửa cuối năm 2024. Ảnh: Smartmockups.

Alex Hungate, Giám đốc vận hành của Grab đã phác thảo một loạt các sáng kiến mới, trọng tâm là dự án GrabUnlimited, một chương trình đăng ký hàng tháng. Với khoản phí vài USD/tháng, người dùng sẽ được giao hàng miễn phí và sắp xếp chỉ đi với những tài xế có đánh giá tốt.

Trọng tâm của chương trình nêu bật sự thay đổi của Grab: chăm sóc các khách hàng cũ hiện tại hơn là thu hút người dùng mới, từ đó giảm việc đốt tiền cho các khuyến mãi. Trong quý II năm nay, khoản khuyến mãi của Grab cho người dùng đã lên tới 311 triệu USD, một trong những lý do chính dẫn tới việc công ty thua lỗ 572 triệu USD.

Grab nhận định tổng giá trị của một giao dịch được thực hiện thông qua GrabUnlimited cao hơn 2,4 lần so với người không đăng ký. Chương trình đăng ký được kỳ vọng sẽ giúp ích cho hoạt động kinh doanh giao hàng hòa vốn vào quý II/2023.

Tuy nhiên, vì Grab đã khai trương hoạt động kinh doanh ngân hàng kỹ thuật số tại Singapore vào tháng 9 năm nay và có kế hoạch thâm nhập Malaysia và Indonesia vào năm tới. Khoản đầu tư của công ty vào cho dịch vụ vay trực tuyến dự kiến đạt đỉnh vào năm 2023 và phải mất ba năm nữa để hòa vốn.

Bảo Trung