Kinh tế hợp tác xã Việt Nam liệu có lỗi thời và lạc hậu?

Trong Hội thảo bên lề Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã 2023 diễn ra vào ngày 19/9, ông Đỗ Thành Trung, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết: Luật Hợp tác xã (HTX) đã qua ba lần ban hành, sửa đổi, bổ sung vào các năm 1996, 2003 và 2012 và đã tạo hành lang pháp lý quan trọng phát triển các HTX tại Việt Nam.

Tuy nhiên, thực tiễn phát triển khu vực kinh tế tập thể tại Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn. Đơn cử, điều kiện kinh tế - xã hội của thành viên thấp, trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ đa số còn yếu, cơ sở hạ tầng, vật chất, kỹ thuật của HTX nghèo nàn.

Ông Đỗ Thành Trung, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư. (Ảnh: MPI)

Bên cạnh đó, các chính sách của Nhà nước về cơ bản chưa hỗ trợ được nhiều cho các HTX; các HTX gặp khó khăn trong tiếp cận các chính sách về vốn, đất đai, về khoa học công nghệ, thị trường,...

Theo Thứ trưởng Đỗ Thành Trung, ngoài ra, hiện nay, HTX còn phải đối mặt với rất nhiều thách thức: từ sự phát triển bùng nổ của cách mạng công nghiệp lần thứ tư; từ áp lực cạnh tranh ngày càng khốc liệt trong nền kinh tế thị trường; tác động tiêu cực của dịch bệnh Covid-19 vẫn còn tiềm ẩn,...

“Các thách thức này đặt ra yêu cầu, đòi hỏi bức thiết đối với khu vực kinh tế tập thể để thay đổi, phát huy các lợi thế liên kết, cùng nhau hợp tác lại của mỗi thành viên theo mô hình HTX, qua đó tăng quy mô, mở rộng và nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh, phát triển bền vững trong giai đoạn tới”, Thứ trưởng Đỗ Thành Trung nhấn mạnh.

Cũng trong Hội thảo, một số ý kiến cho rằng, Việt Nam có thể nghiên cứu một số mô hình phát triển kinh tế HTX thông qua một số quốc gia trong khu vực.

Toàn cảnh Hội thảo. (Ảnh: MPI)

Bà Nguyễn Thị Tuyết Minh, Giám đốc Liên đoàn HTX CHLB Đức (DGRV) tại Việt Nam cho biết: HTX Đức có lịch sử hình thành và phát triển trải qua hơn 150 năm. Luật HTX Đức cũng là luật HTX đầu tiên trên thế giới được thông qua vào năm 1889, đặt cơ sở nền móng cho các HTX Đức phát triển qua thời gian.

Theo bà Minh, trong thời gian hơn 20 năm trở lại đây, nhà nước không có các chính sách hỗ trợ riêng cho các HTX mà chủ yếu là các chính sách áp dụng cho các loại hình doanh nghiệp khác trong cùng một lĩnh vực kinh doanh, như nông nghiệp, năng lượng…

Tiêu chí để được hỗ trợ theo các chương trình này thường dựa vào quy mô doanh thu, trong đó các HTX nhỏ thường được ưu tiên hỗ trợ và việc đáp ứng đủ các điều kiện đặt ra của chương trình.

Ví dụ tuân thủ các tiêu chí về giảm phát thải, sản xuất theo hướng tăng đa dạng sinh học, sản xuất nâng cao phúc lợi động vật sản xuất năng lượng tái tạo giúp cho việc chuyển đổi nguồn năng lượng,...

“Những chương trình hỗ trợ này thường được tiến hành trong một khuôn khổ thời gian nhất định và các HTX thường cần đến sự hỗ trợ của nhóm tư vấn của các liên đoàn HTX mà họ là thành viên để có thể hoàn thiện hồ sơ đăng ký”, bà Minh nói.

Bên cạnh đó, một chính sách đặc thù cho HTX liên quan đến việc phân phối lại thu nhập từ thặng dư cho thành viên. Ở đây, thặng dư được tính là doanh thu từ các giao dịch giữa HTX và thành viên.

Việc hoàn trả số tiền phân phối lại hay lợi nhuận phân phối theo mức độ sử dụng dịch vụ)có thể được ghi nhận là một khoản nợ phải trả theo quy định về thuế khi điều lệ của HTX có quy định và khi thành viên được nhận số tiền phân phối lại đó theo các quy định trong điều lệ.

“Như vậy, các luật của Đức cho phép HTX ghi nhận số tiền hoàn trả lại cho các thành viên là chi phí kinh doanh và khi đó, HTX không phải đóng thuế trên phần tiền này”, bà Minh cho biết.

Do đó, bà Minh nhấn mạnh: Luật HTX và các quy định liên quan đến HTX của Đức tôn trọng nguyên tắc tự lực, tự quản lý và tự chịu trách nhiệm của mô hình HTX, những nguyên tắc nền tảng, cơ bản được đặt ra từ giai đoạn đầu phát triển của HTX.

Trong khi đó, bà Jedsadaporn Sathapatyanon, Trưởng Ban Hợp tác quốc tế, Cục Phát triển Hợp tác xã, Bộ Nông nghiệp Thái Lan cho biết: Thái Lan có nhiều chương trình để giúp đỡ và thúc đẩy các hợp tác xã trên toàn quốc. Trong đó tập trung vào 3 đề án chính.

Bà Jedsadaporn Sathapatyanon, Trưởng Ban Hợp tác quốc tế, Cục Phát triển Hợp tác xã, Bộ Nông nghiệp Thái Lan. (Ảnh: MPI)

Thứ nhất là bổ trợ kiến thức và tăng cường năng lực qua hoạt động đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật. Hỗ trợ kỹ thuật cho các hợp tác xã bằng cách tuyên truyền, phổ biến, giáo dục tư tưởng, nguyên tắc, phương pháp của HTX cho cán bộ HTX, các nhóm nông dân và công chúng.

Thứ hai, giám sát, thể chế hóa, đăng ký và tăng cường hệ thống HTX

Thứ ba, khuyến khích và hỗ trợ các HTX sản xuất, thu gom, chế biến, tiếp thị và phát triển công nghệ.

Ngoài ra, Thái Lan còn hỗ trợ máy móc và thiết bị để nâng cấp hoạt động sản xuất và chế biến của HTX và sử dụng quỹ Phát triển Hợp tác xã để hỗ trợ các thành viên.

“Quỹ này được thành lập nhằm mục đích hỗ trợ các hoạt động của HTX, chẳng hạn như sử dụng vốn lưu động để vận hành của HTX như các hoạt động thu gom và mua, cung như cho các thành viên HTX vay vốn. Tiền và tài sản bao gồm các khoản trợ cấp từ ngân sách quốc gia và các khoản quyên góp bằng tiền hoặc tài sản”, bà Jedsadaporn Sathapatyanon nói.

Định Trần