AI có thật sự cần cho nhà nông? Những lý do khiến nhiều chuyên gia bất ngờ đồng thuận

Người nông dân trong thời đại mới: Vì sao cần học AI?

Nông nghiệp Việt Nam từ lâu dựa trên nền tảng kinh nghiệm, sự tinh tế của đôi mắt nhìn trời mây, đôi tay cảm nhận đất đai và trực giác tích lũy qua nhiều thế hệ. Thế nhưng nhịp sống hiện đại buộc nông nghiệp phải chuyển mình. Biến đổi khí hậu khiến thời tiết trở nên thất thường hơn, từ những đợt mưa trái mùa đến những đợt nắng kéo dài bất thường. Nhiều loại sâu bệnh mới xuất hiện nhanh và khó kiểm soát. Thị trường nông sản thay đổi từng ngày, giá cả dao động mạnh, yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc cũng trở nên khắt khe hơn. Người nông dân không còn có thể chỉ dựa vào kinh nghiệm mà đủ sức cạnh tranh, nhất là khi nông sản Việt Nam đang đi vào thị trường rộng lớn hơn.

Trong bối cảnh đó, AI trở thành một công cụ hỗ trợ cần thiết, giúp người nông dân bớt rủi ro và chủ động hơn trước những biến động bất ngờ. AI có khả năng phân tích dữ liệu thời tiết, giúp dự báo chính xác theo từng khu vực nhỏ. Bằng cách chụp ảnh lá cây bị bệnh, bà con có thể biết chính xác cây đang gặp vấn đề gì, thiếu chất hay mắc bệnh gì và từ đó có hướng xử lý kịp thời. Những ứng dụng ghi chép mùa vụ còn giúp tổng hợp chi phí, năng suất và hiệu quả, từ đó người nông dân biết vụ nào đang lỗ, vụ nào có lời, và điều chỉnh cho những mùa sau.

Người nông dân chỉ cần hiểu và sử dụng những ứng dụng đơn giản về AI, phù hợp với việc làm hằng ngày

Ông Trương Vĩnh Hải, Phó Viện trưởng Viện KHKT Nông nghiệp miền Nam, ví AI như giải pháp tất yếu trong bối cảnh khí hậu cực đoan và nguồn lao động nông thôn giảm dần. Khi lực lượng lao động trẻ rời quê lên thành phố và sự thay đổi bất thường của thời tiết có thể khiến cả vụ mùa thất bát, AI trở thành công cụ giúp người nông dân giữ được sự ổn định và chủ động hơn trong sản xuất.

Không chỉ dừng lại ở sản xuất, AI còn mở ra cơ hội tiếp cận thị trường mới. Nhiều nông dân đã biết sử dụng AI để viết mô tả sản phẩm, tạo hình ảnh đẹp, quản lý đơn hàng hoặc trả lời khách tự động trên các nền tảng trực tuyến. Nhờ vậy, sản phẩm từ ruộng đồng nhỏ lẻ có thể tiếp cận khách hàng ở nhiều nơi trong cả nước, thậm chí mở ra cơ hội vào các sàn thương mại điện tử. Những điều trước đây tưởng là xa vời nay trở nên dễ dàng hơn, miễn là người nông dân dám học và dám thử.

Điều quan trọng là học AI không đồng nghĩa với việc rời xa truyền thống. Người nông dân không cần học lập trình hay kỹ thuật phức tạp. Họ chỉ cần hiểu và sử dụng những ứng dụng đơn giản, phù hợp với việc làm hằng ngày. Lợi ích của AI không nằm ở sự phức tạp, mà ở chỗ nó giúp người nông dân tiết kiệm thời gian, giảm chi phí, bảo vệ mùa vụ và nâng cao thu nhập. Đó là lý do vì sao nhiều chuyên gia và nhà quản lý cho rằng người nông dân cần học AI ngay bây giờ, để không bị bỏ lại phía sau trong cuộc chuyển đổi số của nông nghiệp.

Góc nhìn từ các chuyên gia: AI không còn là lựa chọn, mà là xu thế tất yếu

Nhìn rộng hơn vào các phân tích của giới khoa học, có thể thấy AI đã bước vào nông nghiệp không chỉ như một lựa chọn, mà như một yêu cầu bắt buộc của thời đại. Các nhà khoa học, chuyên gia và tổ chức quốc tế đều chung nhận định rằng nếu muốn phát triển nông nghiệp bền vững, Việt Nam cần đưa người nông dân vào trung tâm của quá trình chuyển đổi số.

AI đang đóng vai trò quan trọng trong việc tái định hình nền nông nghiệp Việt Nam. Các chuyên gia mô tả AI như “đôi mắt thứ hai” của người nông dân, giúp họ đọc được những tín hiệu của cây trồng mà trước đây phải dựa hoàn toàn vào kinh nghiệm. Nhờ dự báo thời tiết chính xác theo từng giờ và từng khu vực, người nông dân có thể lên lịch gieo trồng, tưới tiêu và thu hoạch phù hợp hơn, giảm đáng kể rủi ro do mưa nắng thất thường.

TS. Chử Đức Hoàng (Bộ KH&CN), người nhiều năm nghiên cứu về chuyển đổi số trong nông nghiệp, cho rằng AI, dữ liệu lớn và cảm biến là những yếu tố then chốt giúp nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững. Ông nhấn mạnh rằng thách thức lớn nhất hiện nay không phải là thiếu công nghệ, mà là phần lớn nông dân còn hạn chế kỹ năng số. Nếu không có các chương trình đào tạo bài bản, mô hình hướng dẫn thực tế và sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, nông dân khó có thể làm chủ được các công cụ này.

Câu chuyện về AI không chỉ diễn ra ở Việt Nam. Tại diễn đàn quốc tế P4G, bà Hon Soipan Tuya, Bộ trưởng Quốc phòng Kenya, chia sẻ rằng nhiều nông hộ nhỏ ở quê bà đã sử dụng AI để nhận thông tin thời tiết theo từng khu vực, nhờ đó tăng năng suất ngay cả khi điều kiện sản xuất rất khắc nghiệt. Điều này cho thấy các giải pháp công nghệ hoàn toàn có thể hỗ trợ nông dân ở những vùng khó khăn nhất.

Còn đại diện SNE (Hàn Quốc), ông Chang SeHun, cho rằng hướng đi phù hợp nhất với nông nghiệp Việt Nam hiện nay không phải là đầu tư các mô hình “smart farm” trị giá hàng tỷ đồng mà bắt đầu từ chuyển đổi số dữ liệu, nền tảng trước khi ứng dụng AI ở mức chuyên sâu.

Trong nước, các chương trình của các bộ, ngành cho thấy nỗ lực lớn trong việc đưa công nghệ đến với nông thôn. Hiện nay hơn 2 triệu hộ nông dân đã được đào tạo kỹ năng số. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc nông dân không còn đứng ngoài sự thay đổi, mà đang chủ động tham gia, mở ra một diện mạo nông thôn mới năng động hơn.

Những ý kiến của các chuyên gia, nhà quản lý và mô hình thực tế đều gặp nhau ở một điểm chung: AI không làm mất đi bản sắc của lao động nông nghiệp, mà chỉ bổ sung một tầng tri thức mới. Nó giúp người nông dân đi tiếp con đường truyền thống bằng một cách bền vững hơn.

Lộ trình học AI đơn giản nhưng hiệu quả cho người nông dân

Để người nông dân tiếp cận AI một cách nhẹ nhàng, thực tế và không quá áp lực, lộ trình học cần bắt đầu từ những bước nhỏ nhất. Không phải ai cũng quen với điện thoại thông minh, càng không phải ai cũng có thể học công nghệ trong thời gian ngắn. Vì thế, việc học cần diễn ra tự nhiên, gắn với công việc hằng ngày và có thể tạo ra kết quả ngay sau khi áp dụng.

Theo các chuyên gia, trước hết, người nông dân cần hiểu đúng về AI. Đây là giai đoạn quan trọng giúp bà con xóa bỏ tâm lý sợ công nghệ. AI không phức tạp hơn chiếc điện thoại thông minh mà họ đang dùng. Nó chỉ là một công cụ xử lý thông tin nhanh hơn con người, giúp phân tích dữ liệu về thời tiết, cây trồng và thị trường. Khi hiểu AI là một trợ lý chứ không phải thứ thay thế mình, người nông dân sẽ dễ dàng đón nhận hơn.

Sau đó, bà con có thể làm quen với một số ứng dụng thiết thực nhất. Ứng dụng dự báo thời tiết chi tiết giúp người nông dân biết trước các đợt mưa lớn hay hạn kéo dài. Ứng dụng nhận diện sâu bệnh bằng hình ảnh giúp phát hiện bệnh sớm hơn và xử lý nhanh hơn. Ứng dụng ghi chép mùa vụ giúp quản lý chi phí, sản lượng và đưa ra đánh giá khách quan về hiệu quả từng vụ. Công cụ hỗ trợ bán hàng online giúp người nông dân tiếp cận khách hàng rộng hơn, không phụ thuộc vào thương lái. Cuối cùng, công cụ hỏi đáp tức thời giúp bà con tìm câu trả lời nhanh cho những vấn đề về kỹ thuật trồng trọt.

Khi đã quen với các ứng dụng cơ bản, người nông dân có thể áp dụng chúng vào sản xuất hằng ngày. Lịch tưới tiêu, bón phân có thể được điều chỉnh dựa trên cảnh báo thời tiết. Việc kiểm tra sâu bệnh trở nên thường xuyên và chính xác hơn. Dữ liệu chi phí và năng suất được ghi chép đầy đủ giúp người nông dân đánh giá hiệu quả của mỗi mùa vụ. Những bước này giúp sản xuất chủ động hơn, giảm rủi ro và nâng cao hiệu quả.

Ở giai đoạn tiếp theo, người nông dân có thể mở rộng tư duy bằng cách xây dựng thương hiệu nông sản, tạo mã QR truy xuất nguồn gốc, quay video giới thiệu sản phẩm hoặc thử bán hàng trên mạng xã hội. Những kỹ năng này giúp sản phẩm của bà con có giá trị hơn, được thị trường tin tưởng hơn và giúp họ nâng cao thu nhập.

Điều quan trọng nhất trong lộ trình học AI cho nông dân là sự phù hợp. Không cần học nhanh, chỉ cần học chắc. Không cần hiểu tất cả, chỉ cần dùng được những thứ có ích cho sản xuất. Và quan trọng hơn hết, người nông dân vẫn giữ sự cần mẫn, kiên trì và kinh nghiệm – những điều làm nên truyền thống lao động của nông thôn Việt Nam.

Đức Thuận