Bài toán nguồn tài chính khổng lồ để miễn viện phí toàn dân

Nghị quyết 72-NQ/TW về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân của Bộ Chính trị đặt ra mục tiêu, từ năm 2026, người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm 1 lần; đến năm 2030 được miễn viện phí ở mức cơ bản trong phạm vi quyền lợi BHYT theo lộ trình.

Để tiến tới miễn viện phí toàn dân, theo tính toán, chi phí của Quỹ BHYT phải gánh bổ sung có thể tăng từ 455 tỷ đến 2.739 tỷ đồng/năm vào năm 2027 và khoảng 21.500 tỷ đồng vào năm 2030, nếu “mức cơ bản” của miễn viện phí bao gồm toàn bộ quyền lợi theo BHYT hiện hành.

Vậy chúng ta lấy nguồn lực từ đâu, chi tiêu thế nào, lộ trình ra sao đang là những vấn đề được dư luận quan tâm. Phóng viên (PV) Báo CAND đã có cuộc trao đổi với bà Trần Thị Trang, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm Y tế (Bộ Y tế) xung quanh vấn đề này.

Bà Trần Thị Trang.

PV: Bộ Y tế được Chính phủ giao chủ trì xây dựng Đề án từng bước thực hiện chính sách miễn viện phí theo lộ trình, đến nay, đề án đã được xây dựng như thế nào, thưa bà?

Bà Trần Thị Trang: Đây là nhiệm vụ hết sức nặng nề mà Chính phủ giao cho Bộ Y tế chủ trì thực hiện. Đến nay, Bộ Y tế đã xây dựng khung chính sách miễn viện phí và đã tổ chức hội thảo xin ý kiến các bên liên quan và chuyên gia lần 1 về định hướng xây dựng đề án. Đề án có 5 nhóm mục tiêu: Từng bước mở rộng quyền lợi và nâng cao chất lượng, hiệu quả chăm sóc sức khỏe nhân dân; giảm gánh nặng tài chính của người dân trong chi tiêu y tế, đặc biệt là một số đối tượng nhạy cảm như người nghèo, cận nghèo, đối tượng chính sách xã hội; tăng cơ hội và bảo đảm công bằng trong tiếp cận dịch vụ y tế; chuyển hướng từ xa, từ sớm là phòng bệnh, sàng lọc bệnh, giảm bớt chi phí điều trị giai đoạn muộn; bảo đảm nguồn lực lâu dài, bền vững.

Phạm vi của chính sách miễn viện phí là một nội dung rất khó, chúng tôi phải mất 5 tháng tham mưu, xây dựng, để làm sao khi đưa ra phải mang tính khả thi. Trong đó xác định, chính sách này phải dựa trên nền tảng trụ cột là thực hiện BHYT toàn dân; đồng thời giảm dần và tiến tới miễn tỷ lệ cùng chi trả. Gói dịch vụ y tế cơ bản thuộc phạm vi miễn viện phí, sẽ ban hành danh mục dịch vụ, bệnh, thuốc, thiết bị y tế. Bao phủ các bệnh thông thường, ưu tiên bệnh cần thiết trước, mở rộng dần phạm vi theo yêu cầu chuyên môn phù hợp khả năng ngân sách Nhà nước, Quỹ BHYT, kết hợp huy động xã hội hóa.

Chính sách sẽ xây dựng mức chi tối đa cho mỗi lượt khám chữa bệnh, dựa trên chi phí nội trú - ngoại trú bình quân toàn quốc, điều chỉnh theo năm hoặc giai đoạn, trừ các bệnh và kỹ thuật có chi phí lớn. Trước mắt, mô hình áp dụng tại cơ sở khám chữa bệnh ban đầu, tuyến cơ bản, gồm bệnh viện công và tư. Việc triển khai theo lộ trình, có thứ tự ưu tiên, phù hợp mức đóng, khả năng cân đối của Quỹ BHYT và điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ. Lộ trình chi trả chính thức từ năm 2030, nguồn kinh phí thực hiện là BHYT, ngân sách, quỹ phòng bệnh và huy động xã hội.

PV: Theo tính toán để thực hiện chính sách miễn viện phí cần nguồn tài chính khổng lồ, việc miễn viện phí sẽ làm gia tăng đáng kể chi tiêu của Quỹ BHYT. Vậy, Bộ Y tế có các giải pháp như thế nào, thưa bà?

Bà Trần Thị Trang: Theo đánh giá tác động chính sách miễn viện phí lên Quỹ BHYT, ước tính chi phí gia tăng tối đa giai đoạn 2027 (tăng mức hưởng lên tới 100% cho hộ cận nghèo và người cao tuổi từ 75 tuổi) là 455 tỷ đến 2.793 tỷ đồng/năm và 21.500 tỷ đồng/năm vào năm 2030 khi miễn viện phí ở mức cơ bản cho toàn dân. Vì vậy, Bộ Y tế đề xuất 5 giải pháp, trong đó số 1 là tài chính. Để có nguồn tài chính bền vững, Bộ Y tế đề xuất: Tăng chi ngân sách và sử dụng một phần kinh phí của chương trình Mục tiêu quốc gia về Y tế - Dân số giai đoạn 2026-2035 - nội dung này đã được thể hiện trong trong tinh thần Nghị quyết 72; đa dạng hóa các nguồn tài chính khác như BHYT bổ sung, bảo hiểm sức khỏe thương mại, hỗ trợ bệnh nhân, từng bước thí điểm thu từ các nguồn thuế đối với các sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe; đổi mới phương thức chi trả dịch vụ, nâng cao hiệu quả quản lý Quỹ BHYT và sử dụng hiệu quả, tiết kiệm nguồn lực.

Bên cạnh giải pháp tài chính còn là giải pháp nâng cao năng lực của hệ thống y tế như cải thiện chất lượng dịch vụ y tế, đầu tư nâng cao năng lực ở tuyến dưới để làm sao khám miễn phí phải có chất lượng, thậm chí phải có chất lượng hơn khám thông thường. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số vào khám chữa bệnh; liên thông dữ liệu y tế để giảm bớt chi phí xét nghiệm.

Cùng đó là giải pháp giám sát và đánh giá. Chúng ta bỏ ra khối lượng tài chính rất lớn nên phải chi tiêu hiệu quả, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ, minh bạch. Dữ liệu phải được thu thập đầy đủ để đánh giá được chất lượng điều trị của các dịch vụ khám miễn phí, hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng điều trị, phòng ngừa tạo ra bất bình đẳng mới giữa các nhóm dân cư và phòng, chống lạm dụng, lãng phí.

Từ năm 2026 người dân sẽ được khám bệnh miễn phí ít nhất mỗi năm một lần theo nhóm đối tượng ưu tiên.

PV: Hiện nay, gánh nặng chi trả từ tiền túi của người bệnh chiếm hơn 40% tổng chi tiêu y tế. Miễn viện phí xác định BHYT là trụ cột, tiến tới BHYT toàn dân vào năm 2030, vậy khả năng cân đối của Quỹ BHYT theo lộ trình như thế nào?

Bà Trần Thị Trang: Hiện nay Quỹ BHYT về cơ bản đã bao phủ cho công tác khám chữa bệnh. Tuy nhiên, với chính sách miễn viện phí thì không chỉ chi trả cho phần khám và điều trị, mà còn chi trả cho một số dịch vụ y tế có tính chất phòng bệnh như sàng lọc bệnh và một số gói dịch vụ y tế cơ bản. Trong giai đoạn tới, cùng với quỹ BHYT, nguồn tài chính có thể được lấy một phần từ các chương trình mục tiêu, một phần từ ngân sách Nhà nước. Đây sẽ là một trong những nguồn tài chính chủ đạo, trụ cột để thực hiện chính sách miễn viện phí.

Các quốc gia thực hiện chính sách miễn viện phí đều phải có phần đồng chi trả nhất định của người dân, để bảo đảm sử dụng tiết kiệm và có ý thức trách nhiệm đối với dịch vụ y tế miễn phí. Bộ Y tế và cơ quan chức năng đang rà soát kinh nghiệm quốc tế, lựa chọn mô hình, cách thức tiến hành miễn phí y tế trong phạm vi quyền lợi cơ bản ở nước đã triển khai, sau đó chọn lọc các ưu điểm, điểm tiến bộ để áp dụng vào bối cảnh kinh tế - xã hội của Việt Nam, phù hợp với cơ cấu chi phí y tế của Việt Nam, đặc điểm sử dụng dịch vụ y tế của người dân, cũng như hệ thống y tế hiện có, và điều kiện kinh tế, khả năng tài chính của ngân sách. Đây là một đề án khó, cần tham vấn ý kiến kỹ lưỡng và chúng ta mới đang ở bước đầu, cần phân tích, tiếp tục lấy ý kiến từ các bên liên quan và chuyên gia.

PV: Vậy lộ trình dự kiến miễn viện phí sẽ được thực hiện như thế nào?

Bà Trần Thị Trang: Bộ Y tế đề, lộ trình miễn viện phí sẽ triển khai theo 3 giai đoạn. Cụ thể, từ năm 2026, người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm một lần, tùy nhóm đối tượng và lộ trình ưu tiên. Cũng từ thời điểm này, người tham gia BHYT thuộc hộ cận nghèo, người từ 75 tuổi trở lên đang hưởng trợ cấp hưu trí xã hội được chi trả 100% chi phí khám chữa bệnh trong phạm vi quyền lợi.

Giai đoạn 2026-2027 sẽ nâng mức chi trả BHYT cho thuốc, trang thiết bị và kỹ thuật khám chữa bệnh. Giai đoạn 2028-2030 đặt mục tiêu giảm chi tiền túi xuống dưới 30%, mở rộng danh mục thuốc, thiết bị và kỹ thuật được BHYT thanh toán; thí điểm sàng lọc 2-3 bệnh có chi phí hiệu quả; chi trả dịch vụ phòng bệnh từ quỹ BHYT; nâng tỉ lệ bao phủ lên trên 95% dân số.

Từ năm 2030 thử nghiệm BHYT bổ sung, đa dạng gói quyền lợi. Sau năm 2030, hướng tới BHYT toàn dân, miễn viện phí trong phạm vi gói dịch vụ cơ bản và sàng lọc 3-5 bệnh phổ biến. Từ năm 2032, hoàn thiện y tế cơ sở và hệ thống thanh toán BHYT thông minh, đa tầng, đa gói quyền lợi.

PV: Chỉ còn chưa đầy 1 tháng nữa là tới năm 2026, thời điểm nào trong năm này người dân được khám bệnh miễn phí, thưa bà?

Bà Trần Thị Trang: Bộ Y tế đang chuẩn bị về kỹ thuật, văn bản hướng dẫn tổ chức thực hiện việc khám miễn phí cho người dân từ năm 2026. Chúng ta không kỳ vọng từ ngày 1/1/2026 có thể đi khám ngay được, mà có thời gian trong 1 năm để triển khai chính sách. Đây là chính sách lớn đầu tiên thực hiện trên quy mô toàn quốc, đòi hỏi sự chuẩn bị phải kỹ lưỡng, đủ điều kiện về nguồn lực và nơi triển khai. Bộ Y tế phấn đấu bảo đảm trong năm 2026 thực hiện khám sức khỏe định kỳ theo lộ trình cho người dân như trong Nghị quyết 72 nêu. Trên cơ sở đó hoàn thành tạo lập hồ sơ sức khỏe điện tử ban đầu cho người dân.

Hiên nay, Bộ Y tế đang xây dựng gói chỉ tiêu, chỉ số khám sức khỏe định kỳ; xây dựng kế hoạch tổng thể, trong đó có đối tượng khám, các chỉ tiêu khám, phân công trách nhiệm chủ đạo cho chính quyền địa phương tổ chức thực hiện.

Phạm vi quyền lợi của chính sách được thiết kế theo hướng tập trung bao phủ dịch vụ y tế trước hết ở cấp khám chữa bệnh ban đầu, y tế cơ sở, sau đó là cấp cơ bản và được thực hiện theo lộ trình, gắn với các nhóm đối tượng ưu tiên. Lộ trình này phụ thuộc vào khả năng cân đối của Quỹ BHYT, ngân sách Nhà nước và các nguồn xã hội hóa khác.

Trước mắt, chính sách ưu tiên một số nhóm chính sách xã hội, bao gồm: Người nghèo, cận nghèo, người có thu nhập, mức sống trung bình, đối tượng yếu thế khác, người cao tuổi... Về lâu dài, người dân sẽ được mở rộng dần theo lộ trình thời gian và theo khả năng cân đối của ngân sách nói chung cũng như quỹ BHYT.

Chi phí khám miễn phí ước tính dao động trên dưới 300.000 đồng/người tùy theo đối tượng khám. Chi phí bước đầu ngân sách sẽ chi trả, người sử dụng lao động sẽ chi phần người lao động đang hưởng cho chính sách này. Lộ trình từng bước Quỹ BHYT sẽ hỗ trợ một phần, trước mắt cho đối tượng học sinh, sinh viên.

Về quá trình tổ chức triển khai, từng tỉnh sẽ ban hành kế hoạch cụ thể tại địa phương để từng bước thực hiện. Khám bệnh miễn phí ở trạm y tế xã sẽ phân luồng vào một vài ngày nhất định và có sự hỗ trợ của y tế tuyến trên. Lịch khám phải được tuyên truyền, thông báo rộng rãi cho người dân biết để tránh lãng phí nguồn lực.

Để chi trả kinh phí cho các cơ sở y tế tổ chức khám bệnh miễn phí, dự kiến có hai hình thức: Có thể ngân sách Nhà nước chi trả trực tiếp cho các cơ sở khám bệnh chữa bệnh, các cơ sở này sẽ dự toán theo phân cấp ngân sách; hoặc Nhà nước sẽ chuyển kinh phí vào Quỹ BHYT, khi người dân đến khám sức khỏe định kỳ thì Quỹ BHYT sẽ thanh toán trực tiếp cùng với kinh phí khám bệnh chữa bệnh BHYT hiện hành. Như vậy, sẽ tiết kiệm được khâu tổ chức thực hiện.

Bộ Y tế sẽ cố gắng trình Thủ tướng sớm ban hành kế hoạch chung cho toàn quốc. Khi có kế hoạch sẽ công khai sớm để người dân biết, nắm được quyền lợi, nơi khám chữa bệnh và cách thức thực hiện, để người dân đi khám theo đúng phạm vi quyền lợi được hưởng như trong Nghị quyết 72.

PV: Xin trân trọng cảm ơn bà!

Trần Hằng (thực hiện)