Bên trong căn phòng nồng nặc mùi formol tại Trung tâm truy tìm tế bào ung thư

Hơn một năm trước, Nguyễn Hồng Hạnh (tên nhân vật đã thay đổi), 22 tuổi, ở Bắc Giang, phát hiện trên ngực có một u nhỏ bằng ngón tay. Khi kiểm tra tại bệnh viện, Hạnh nhận chẩn đoán u xơ. Đến tháng 8/2024, cô thấy u rắn đanh, đau, nề đỏ, rò dịch hồng nên đi khám, bác sĩ nhận định có dấu hiệu bất thường. Để tìm nguyên nhân chính xác, bác sĩ giới thiệu Hạnh tới Bệnh viện K (Hà Nội).

Bác sĩ đã khám lâm sàng, chụp MRI và lấy mẫu mô bệnh học, ghi nhận u có cấu trúc lan tỏa, với các đặc điểm ác tính. Dựa vào đặc điểm hình thái tế bào trên HE có 3 type được nghĩ đến gồm: U lympho tế bào B lớn lan tỏa; U lympho Burkitt; U lympho tế bào lớn bất thục sản.

Để xác định chính xác bản chất khối u, bác sĩ giải phẫu bệnh nhuộm hóa mô miễn dịch. Kết quả mô bệnh học và hóa mô miễn dịch phù hợp với chẩn đoán u lympho tế bào lớn bất thục sản. Nhờ giải phẫu bệnh, bác sĩ đánh giá thêm các tiêu chí giai đoạn, các yếu tố tiên lượng để có phác đồ điều trị chính xác cho bệnh nhân.

Chị Võ Ngọc Tuyền (trú tại Đà Nẵng) bị đau nhức chân đi khám ở hai bệnh viện, một nơi chẩn đoán viêm và chỉ định dùng kháng sinh nhưng nơi khác lại chẩn đoán sacôm cơ vân (u ác tính) sẽ phải cắt cụt chân. Gia đình chị sống trong lo lắng nên đã xin tiêu bản bay ra Hà Nội để đến cơ sở chuyên khoa ung thư. Kết quả chẩn đoán lại là u lympho và bệnh nhân được điều trị hóa chất, không phải cắt cụt chân.

Giáo sư Nguyễn Chấn Hùng - Chủ tịch danh dự Hội Ung thư Việt Nam cho rằng sẽ rất nguy hiểm nếu xảy ra chẩn đoán dương tính giả, nghĩa là trường hợp khỏe mạnh nhưng bị chẩn đoán là ung thư, ảnh hưởng lớn đến tinh thần và sức khỏe của người dân. Trong khi đó, chẩn đoán âm tính giả khiến người bệnh mất cơ hội điều trị kịp thời. Vì vậy, giải phẫu bệnh đóng vai trò rất quan trọng, là "tiêu chuẩn vàng" giúp chẩn đoán ung thư.

Bước vào Trung tâm Giải phẫu bệnh và Sinh học Phân tử, Bệnh viện K3 (Tân Triều, Thanh Trì, Hà Nội), một mùi đặc trưng của hóa chất formol và xylene bao trùm không gian. Khác với khu lâm sàng quá tải thì nơi đây tĩnh lặng lạ thường, các bác sĩ và kỹ thuật viên ngày đêm miệt mài làm việc với những mẫu bệnh phẩm, tiêu bản, hóa chất.

Bác sĩ chuyên khoa 2 Trương Thị Hoàng Lan (Phó giám đốc Trung tâm) chia sẻ rằng, có lẽ vì làm việc trong môi trường hằng ngày phải tiếp xúc với nhiều hóa chất độc hại, bệnh phẩm nguy cơ lây nhiễm cao, công việc vất vả nhiều áp lực… nên hệ số phụ cấp độc hại của bác sĩ giải phẫu bệnh cao hơn so với các chuyên ngành khác.

Bác sĩ Trương Thị Hoàng Lan chia sẻ về công việc của các bác sĩ giải phẫu bệnh. Ảnh: N.M.

Tại trung tâm này, hiện có gần 50 nhân viên y tế bao gồm khoảng 20 bác sĩ, còn lại là kỹ thuật viên và cử nhân sinh học. Trung tâm triển khai ngày càng nhiều các xét nghiệm mũi nhọn như xét nghiệm sinh học phân tử để xác định các đột biến gene đích phục vụ cho chẩn đoán, điều trị, tiên lượng người bệnh ung thư. Ngoài ra, xét nghiệm giải phẫu bệnh, hóa mô miễn dịch và tế bào học cũng là nhiệm vụ quan trọng của trung tâm.

Trung bình mỗi ngày, 20 bác sĩ đọc từ 1.800-2.000 tiêu bản từ 380-400 mẫu bệnh phẩm.

“Bác sĩ”của bác sĩ

Tại phòng Phẫu tích bệnh phẩm đại thể, hàng loạt bệnh phẩm từ sinh thiết đến khối u mổ được chuyển từ khắp các khoa, phòng xuống, gồm đủ loại tổn thương ở dạ dày, đại tràng, trực tràng, phổi, gan, não, vú, tử cung, buồng trứng, xương, mô mềm, não…

Các bác sĩ thường gọi đùa phòng pha mẫu là “khu nhà bếp” bởi ở đây có đủ dao, kéo, thớt để xử lý bệnh phẩm. Nhân viên y tế làm việc cẩn trọng, tỉ mỉ, từng bước lọc rửa và đánh giá tổn thương trên đại thể. Từ đó phẫu tích, xác định chính xác vị trí tổn thương cần lấy nhằm đảm bảo cho kết quả chẩn đoán bệnh sau này được chính xác nhất.

Các kỹ thuật viên lọc rửa bệnh phẩm. Ảnh: N.M.

Bác sĩ Lan chỉ vào mẫu bệnh phẩm của trường hợp mắc ung thư buồng trứng. Ê-kíp khoa ngoại đã thực hiện ca phẫu thuật cắt toàn bộ tử cung, vét hạch chậu hai bên, hạch chủ bụng cùng buồng trứng phải và trái. Nhiệm vụ của bác sĩ giải phẫu bệnh là đánh giá toàn bộ bệnh phẩm từ cổ, thân, nội mạc tử cung đến các hạch xung quanh.

Riêng các nhóm hạch thường phải pha làm 5-10 block tùy theo số lượng, vị trí và kích thước hạch. Một khối u thường phải pha 3-5 hoặc thậm chí nhiều block hơn nhằm giúp cho các bác sĩ giải phẫu bệnh chẩn đoán chính xác bệnh, giai đoạn nào, phục vụ cho việc điều trị.

Khu vực được ví như phòng bếp của trung tâm. Ảnh: N.M.

“Chỉ một sơ xuất trong quá trình lấy mẫu cũng có thể dẫn đến sai lệch trong chẩn đoán bệnh, ảnh hưởng đến việc đánh giá chính xác mức độ xâm lấn của tế bào ung thư”, bác sĩ Lan nói.

Mỗi ngày, tại Bệnh viện K3 có khoảng 100 đến 200 ca phẫu thuật được thực hiện cùng hàng trăm mẫu sinh thiết mô bệnh học. Quy trình kỹ thuật giải phẫu bệnh đòi hỏi phải qua nhiều khâu nên tốn nhiều thời gian hơn các xét nghiệm khác. Nhận bệnh phẩm, các y bác sĩ bắt đầu bảo quản trong formol trung tính 10%, đòi hỏi phải làm sớm ngay trong vòng 30 phút từ khi cắt ra khỏi cơ thể người bệnh.

Sau đó đến công đoạn phẫu tích bệnh phẩm, chuyển, đúc bệnh phẩm, cắt nhuộm tiêu bản, cuối cùng là xếp khay cho bác sĩ giải phẫu bệnh đọc và chẩn đoán có ung thư không. Công việc giải phẫu bệnh được ví như "bác sĩ" của bác sĩ.

Trăn trở trên kết quả lành - ác

Phòng đọc Tiêu bản của Trung tâm Giải phẫu bệnh và Sinh học Phân tử là nơi cho ra tờ kết quả cuối cùng "lành hay ác tính".

Bác sĩ Lan cho biết mỗi ca giải phẫu bệnh thường mất trung bình 2 đến 5 ngày để ra kết quả, thậm chí có những ca khó, phức tạp thì bác sĩ cần nhiều thời gian hơn. Nếu ca nào chưa rõ chẩn đoán thì phải pha đi pha lại, cắt nhuộm nhiều lần.

Một bệnh nhân có nhiều block để đọc kết quả. Ảnh: N.M.

“Các xét nghiệm khác như sinh hóa, huyết học… có sự hỗ trợ lớn của máy móc phân tích, đọc kết quả thì giải phẫu bệnh phụ thuộc hoàn toàn vào kinh nghiệm và kiến thức về ca bệnh của bác sĩ”, bác sĩ Lan chia sẻ.

Thách thức lớn trong giải phẫu bệnh ung thư là tính không đồng nhất của khối u. Cùng một khối u nhưng có thể có nhiều vùng tổn thương khác nhau, đặc điểm hình thái chồng lấp nhau, đôi khi rất khó để nhìn ra được. Vì vậy, một số ca bệnh phải mất nhiều ngày, thậm chí một tuần bác sĩ mới có thể cho kết quả.

Với mỗi tiêu bản, các bác sĩ đều cố gắng xem xét kỹ từ đặc điểm cấu trúc mô u, hình thái tế bào… thậm chí phải kết hợp các xét nghiệm khác như hóa mô miễn dịch để xác định là lành tính hay ung thư cũng như nguồn gốc khối u.

Việc đọc kết quả giải phẫu bệnh hoàn toàn bằng kinh nghiệm của bác sĩ, không nhờ vào máy móc. Ảnh: N.M.

20 năm trong nghề, không ít lần bác sĩ Lan và các đồng nghiệp phải tạm dừng bút khi viết phiếu kết quả. Lành hay ác là “bản án” sinh tử đối với bệnh nhân, đặc biệt là những người trẻ.

Mặc dù giải phẫu bệnh là thước đo "vàng" trong chẩn đoán ung thư nhưng vẫn có trường hợp âm tính giả hoặc dương tính giả. Bác sĩ Lan cho rằng, để đọc chính xác tiêu bản phụ thuộc nhiều vào mẫu bệnh phẩm.

Hiện nay còn nhiều phòng xét nghiệm chưa cố định mẫu bệnh phẩm sớm. Bệnh phẩm sau mổ 30 phút phải ngâm formol nhưng có trường hợp bị bỏ khô, chưa được cố định ngay.

Vì vậy, bác sĩ giải phẫu bệnh - ngoại khoa - chẩn đoán hình ảnh trong một bệnh viện phải làm việc theo nhóm để kết quả chính xác nhất. Nếu sai sót sẽ dẫn đến phác đồ điều trị chệch hướng.

Bệnh viện K là trung tâm ung thư lớn nhất của miền Bắc, mỗi năm thăm khám và điều trị từ 400.000 - 500.000 người bệnh. Tại trung tâm này, các bác sĩ đều được phân theo chuyên khoa, mặt bệnh riêng như đường tiêu hóa, thần kinh… để nghiên cứu chuyên sâu vào lĩnh vực đó. Bác sĩ Lan cho biết, trung bình 80% mẫu bệnh phẩm có thể đọc kết quả nhanh, chỉ còn 20% phức tạp. Với nỗ lực của 50 cán bộ, nhân viên, Trung tâm Giải phẫu bệnh và Sinh học phân tử luôn hoàn thành nhiệm vụ, hỗ trợ đắc lực cho công tác lâm sàng.

Phương Thúy