Bức thư hiếm của Einstein hé lộ góc khuất đời thường và lòng nhân hậu

Bức thư của Albert Einstein, được Viện Gnazim ở Tel Aviv - kho lưu trữ văn học Do Thái lớn nhất thế giới - phát hiện vào tháng 11/2025. (Nguồn: TPS-IL)

Một bức thư mới xuất hiện, được cho là của Albert Einstein, mang đến góc nhìn hiếm hoi và gần gũi về con người phía sau những phương trình - trong đó có đoạn đáng chú ý khi nhà vật lý bộc bạch đầy ấm áp và chân thành về một trợ lý nghiên cứu từng giúp ông phát triển thuyết tương đối.

Bức thư được Viện Gnazim ở Tel Aviv - kho lưu trữ văn học Do Thái lớn nhất thế giới - phát hiện tuần trước và chia sẻ độc quyền với hãng tin The Press Service of Israel (TPS-IL), bổ sung thêm một lát cắt mới về chân dung Einstein: một nhà khoa học kiệt xuất nhưng đồng thời là một con người sâu sắc, đôi khi giàu cảm xúc.

Theo đánh giá của các chuyên gia bên ngoài do TPS-IL tham khảo, bức thư chưa được xác thực chính thức nhưng nhiều khả năng là thật.

Tâm điểm của phát hiện này là một bức thư đánh máy bằng tiếng Đức, đề ngày tháng 4/1953 và được Einstein ký tay, trong đó ông ca ngợi trợ lý nghiên cứu “xuất chúng” của mình - Jacob Grommer, một nhà toán học Do Thái quê ở Brisk, Litva.

Trong thư, Einstein mô tả Grommer không chỉ là một bộ óc toán học sắc bén mà còn là người “luôn sẵn lòng tư vấn và giúp đỡ người khác," “Anh ấy đến Berlin và làm việc với tôi như một trợ lý riêng trong lĩnh vực thuyết tương đối. Chúng tôi cùng công bố nhiều bài nghiên cứu. Anh ấy ở với tôi đến đầu những năm 1930, sau đó chuyển đến Minsk khi nhận được một lời mời làm việc đáng kính. Grommer không chỉ là một nhà tư duy sắc sảo mà còn có nhiều mối quan tâm rộng, đặc biệt liên quan đến Do Thái giáo, và anh ấy luôn sẵn lòng hỗ trợ người khác,” Einstein viết.

Theo Amir Ben-Amram, quản thủ lưu trữ của Viện Gnazim, giọng văn trong thư đặc biệt mang tính cá nhân - điều hiếm thấy ở Einstein.

“Nó cho thấy một Einstein rất đời thường và nhắc chúng ta rằng ông từng có những trợ lý nghiên cứu - những người thường bị lịch sử quên lãng. Einstein rất tôn trọng họ. Ông thậm chí từng viết trong một bài báo rằng Grommer là người thực hiện toàn bộ các phép tính toán học cho ông,” Ben-Amram nói khi nhắc đến bài viết năm 1925 Thuyết trường thống nhất của hấp dẫn và điện, trong đó Einstein ca ngợi Grommer.

Ben-Amram phân tích, trong khi các thành tựu của Einstein thường được kể như kết quả của thiên tài đơn độc, bức thư hé lộ một quá trình hợp tác và giàu tính xã hội hơn - lời nhắc rằng ngay cả những bộ óc xuất chúng nhất cũng dựa vào những người xung quanh.

Lá thư cũng thể hiện sự cảm thông của Einstein đối với căn bệnh to cực (acromegaly) mà Grommer mắc phải - một rối loạn hormone hiếm gặp khiến xương và các mô phát triển bất thường.

Einstein viết: “Nếu xét đến việc ông ấy phải chịu đựng một căn bệnh nặng khiến khuôn mặt biến dạng và cơ thể suy yếu, thì có thể tưởng tượng những phẩm chất và năng lực của ông ấy phi thường đến mức nào.”

Nhờ thư giới thiệu của Einstein, Grommer sau này trở thành giáo sư tại Đại học Quốc gia Belarus.

Bức thư được gửi cho Nahum Hinitz, một nhà văn Israel khi đó đang biên tập cuốn sách về cộng đồng Do Thái ở Brisk. Hinitz quan tâm đến Grommer và viết thư hỏi Einstein. Hồi âm của Einstein được phát hiện khi nhóm Gnazim rà soát tư liệu của Hinitz.

Về tính xác thực, Ben-Amram nói với TPS-IL rằng không có lý do gì để nghi ngờ, nhất là vì thư từ giữa Hinitz và Einstein đã được nhắc đến trong một cuốn sách của Hinitz và “Có thể thư được thư ký đánh máy, nhưng Einstein ký tay.”

Gal Wiener, Giám đốc điều hành Winner’s Auctions ở Jerusalem - đơn vị từng bán nhiều ghi chép viết tay của Einstein - cho biết qua quan sát sơ bộ từ ảnh chụp, chữ ký của Einstein trông có vẻ thật, dù chưa kiểm tra giấy hay mực.

Chủ tịch Viện Gnazim, bà Adiva Geffen, bày tỏ hy vọng tiếp tục có thêm nhiều phát hiện. Bà nói: “Chúng tôi sở hữu cả một kho tàng văn học với hơn 900 bộ sưu tập của các nhà văn Do Thái tiêu biểu từ giữa thế kỷ 19. Mỗi ngày chúng tôi lại tìm thấy những viên ngọc quý và bức thư Einstein này là một trong số đó”./.

(Vietnam+)