Bứt phá trong giáo dục, xóa mù chữ cho người dân đồng bào dân tộc thiểu số

Các đại biểu tham dự hội thảo.

26/34 tỉnh đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Xuân Thủy, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp – Giáo dục thường xuyên nhấn mạnh: xóa mù chữ là nền tảng của nâng cao dân trí và là điều kiện đầu tiên để mỗi người dân tiếp cận cơ hội phát triển trong kỷ nguyên số.

Những năm qua, Bộ GD-ĐT đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương triển khai nhiều giải pháp để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xóa mù chữ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, từ mở lớp ngay tại thôn, bản đến xây dựng tài liệu phù hợp, huy động các lực lượng xã hội cùng tham gia.

Nhờ đó, các lớp học buổi tối, những lớp “bình dân học vụ” kiểu mới đã mang con chữ đến với hàng chục nghìn người dân, chủ yếu là người lớn tuổi, phụ nữ, lao động nông nghiệp.

Ông Nguyễn Xuân Thủy, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, Bộ GD-ĐT, phát biểu tại hội thảo.

Số liệu được công bố cho thấy, tỷ lệ biết chữ của người dân trên toàn quốc duy trì ở mức cao và khá ổn định: ở độ tuổi 15–35, tỷ lệ người đạt chuẩn biết chữ mức độ 1 là 99,39%, mức độ 2 là 98,97%; ở độ tuổi 15–60, tỷ lệ này lần lượt là 99,10% và 97,72%.

Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, cả nước có 34/34 tỉnh, thành phố đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 1; 26/34 tỉnh đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2. Giai đoạn 2020–2023, riêng các lớp xóa mù chữ đã huy động được 79.280 người ra học.

Những con số ấy được đặt trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết 88/2019/QH14 của Quốc hội về Đề án tổng thể phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030, cũng như Kế hoạch triển khai Chỉ thị 29-CT/TW của Bộ Chính trị về phổ cập giáo dục, giáo dục bắt buộc, xóa mù chữ đến năm 2030 theo Quyết định 525/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Tôn vinh những điểm sáng

Tại hội thảo, các đại biểu được nghe những câu chuyện chân thực từ các giáo viên trực tiếp dạy xóa mù chữ như cô Phu Minh Diệp (Lào Cai), cô Bùi Thị Hồng Lâm (Lâm Đồng)… Những lớp học buổi tối nơi bản làng xa, nơi người lớn 40-60 tuổi lần đầu cầm bút, đã mang lại sự thay đổi rõ rệt: đọc được biển báo, ký được tên, làm được giấy tờ, tự tin hòa nhập.

Hội thảo cũng tôn vinh những học viên tiêu biểu – từ chị Rô Si Giá, ông Mách Ta Rếs (người Chăm ở An Giang) đến chị Lò Thị Nhọt (Sơn La), những người từng mặc cảm vì mù chữ nhưng đã dám bước vào lớp, rồi trở thành hạt nhân vận động thêm nhiều người trong thôn, bản đi học.

Đặc biệt, vai trò của bộ đội biên phòng được nhấn mạnh như một lực lượng nòng cốt trên “mặt trận xóa mù chữ”: nhiều lớp được mở ngay trong đồn biên phòng, kết hợp dạy chữ với tuyên truyền pháp luật, phòng chống tảo hôn, buôn bán người, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất. Có những buổi học chỉ bắt đầu sau khi bộ đội giúp bà con gặt xong ruộng lúa.

Thiếu tá Lò Văn Thoại (Đồn Biên phòng Nậm Lạnh, Sơn La) chia sẻ những khoảnh khắc đáng nhớ trong hành trình đưa con chữ tới bà con.

Ở An Giang, nhiều lớp xóa mù chữ trong cộng đồng Chăm chỉ hoạt động hiệu quả khi Giáo cả, Sư cả trực tiếp tham gia vận động; ở Nghệ An, có già làng vận động cả 5 chị em gái và 5 người chồng cùng đi học chữ. Chính sự gắn kết cộng đồng này được xem là “chìa khóa vàng” để giữ sĩ số, hạn chế tình trạng tái mù chữ, vấn đề đang là thách thức không nhỏ ở nhiều địa phương.

Một điểm sáng được các đại biểu thống nhất là mô hình “liên minh cộng đồng”, nơi bộ đội biên phòng, già làng, trưởng thôn, chức sắc tôn giáo, hội phụ nữ, đoàn thanh niên cùng đứng ra vận động, hỗ trợ, duy trì lớp học.

Hiện tượng tái mù chữ, nhất là tái mù chữ chức năng có xu hướng gia tăng

Tuy đạt nhiều kết quả tích cực, các báo cáo và tham luận tại hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn: nhận thức của một bộ phận người dân về lợi ích của việc biết chữ còn hạn chế; nhiều người chưa thấy việc đi học gắn trực tiếp với sinh kế, nên công tác vận động ra lớp gặp nhiều trở ngại, tỷ lệ chuyên cần thấp, bỏ học giữa chừng còn phổ biến.

Hiện tượng tái mù chữ, nhất là tái mù chữ chức năng có xu hướng gia tăng trong bối cảnh đời sống còn khó khăn, người học ít có cơ hội sử dụng thường xuyên kỹ năng đọc, viết.

Ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, việc điều tra, rà soát số liệu người mù chữ, tái mù còn chưa được coi trọng đúng mức; quản lý biến động dân cư còn lỏng lẻo, gây khó khăn khi xây dựng kế hoạch mở lớp, bố trí giáo viên, nguồn lực hỗ trợ. Cơ sở vật chất, trang thiết bị tại nhiều điểm trường lẻ, nhà văn hóa thôn, bản còn thiếu thốn; học liệu đôi khi cứng nhắc, chưa gắn được với ngôn ngữ, văn hóa, nhu cầu sản xuất của đồng bào.

Các chuyên gia, đại biểu giao lưu tại hội thảo

Trước những thách thức đó, các đại biểu đề xuất nhiều giải pháp mang tính hệ thống: Tăng cường đào tạo giáo viên xóa mù chữ, biên soạn học liệu số song ngữ, ứng dụng công nghệ để quản lý dữ liệu người mù chữ và tái mù; đồng thời gắn xóa mù chữ với đào tạo nghề và phát triển sinh kế để nâng cao động lực học tập cho người dân.

Có thể thấy, xóa mù chữ không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành giáo dục, mà là thước đo mức độ bao trùm của các chính sách phát triển, là “chìa khóa” để mở cánh cửa tri thức, nâng cao dân trí. Việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế, bảo đảm nguồn lực, đồng thời tôn vinh, nhân rộng những điển hình tiên tiến như các mô hình trong hội thảo sẽ góp phần để con chữ thực sự đến với mọi người dân, không để ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình phát triển.

Phương Anh