Cấm thuốc lá thế hệ mới: Không được có ngoại lệ

Quang cảnh Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại thuốc lá. Ảnh: M. Thúy

Tác hại khôn lường

Theo các chuyên gia, tại Việt Nam hiện nay, tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang gia tăng với tốc độ nhanh chóng. Theo số liệu của Bộ Y tế, tỷ lệ học sinh 13-17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,2% năm 2023; nhóm 13-15 tuổi tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Các thiết bị nhỏ gọn, nhiều màu sắc, mùi vị đa dạng và dễ tiếp cận qua mạng xã hội đang khiến làn sóng nghiện nicotine trẻ hóa nhanh chưa từng có.

Tại Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại thuốc lá do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức vào chiều 01/12, bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai - khẳng định thuốc lá điện tử không phải lựa chọn an toàn hay ít hại hơn thuốc lá truyền thống. Ngược lại, những sản phẩm này chứa hỗn hợp hóa chất phức tạp, thậm chí có ma túy tổng hợp, cùng các nguy cơ dài hạn chưa thể lường hết.

Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai Nguyễn Trung Nguyên tham luận tại Hội thảo. Ảnh: M. Thúy

Trong vài năm qua, Trung tâm Chống độc đã tiếp nhận hàng trăm trường hợp cấp cứu do ngộ độc thuốc lá điện tử, nhiều ca nguy hiểm đến tính mạng. Không ít bệnh nhân dù bề ngoài bình thường nhưng khi đánh giá bằng trắc nghiệm tâm lý lại xuất hiện rối loạn trầm cảm, rối loạn nhân cách, thậm chí biểu hiện tâm thần phân liệt. Đây là hệ lụy nghiêm trọng, đang ngày càng phổ biến trong nhóm người trẻ sử dụng thuốc lá thế hệ mới.

Đặc biệt, Trung tâm Chống độc từng phát hiện nhiều loại ma túy tổng hợp hoàn toàn mới trong thuốc lá điện tử như MDMB-Butinaca, ADB-Butinaca, MDMB-4en-Pinaca, ADB-4en-Pinaca, THC, PB-22… Những chất này có độc tính mạnh, gây rối loạn tâm thần cấp và nhiều biến chứng khó lường.

Bản chất độc hại của thuốc lá điện tử còn thể hiện ở hỗn hợp khí hít vào, bao gồm nicotine với nồng độ không ổn định; propylene glycol và glycerin có thể biến đổi thành chất độc khi đốt nóng; các hương liệu và phụ gia như menthol, diacetyl, acetyl propionyl, saccharides và thậm chí ma túy. Các thành phần thay đổi theo mục đích sản xuất, mức độ lạm dụng và công nghệ hóa chất ngày càng tinh vi.

"Không nên sử dụng bất kỳ loại thuốc lá thế hệ mới nào, kể cả "dùng cho vui", vì chúng có thể mở đường cho xu hướng lạm dụng chất kích thích, phơi nhiễm hóa chất tổng hợp và gây nên loạt bệnh tật mới" - ông Nguyễn Trung Nguyên nhấn mạnh.

Những cảnh báo này được củng cố bởi đánh giá của TS. Angela Pratt - đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam. Bà khẳng định, các loại thuốc lá thế hệ mới để lại rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên. Nicotine tác động trực tiếp đến sự phát triển não bộ, gây rối loạn học tập và rối loạn dạng lo âu. Do đó, thuốc lá điện tử "không phải sản phẩm thay thế an toàn", việc trẻ em tiếp xúc với nicotine sẽ để lại hậu quả lâu dài cho cho xã hội.

Ông Đặng Khắc Lợi phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: M. Thúy

Ông Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) - nhấn mạnh rằng bên cạnh thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang được quảng bá với nhiều thông tin sai lệch như “ít hại hơn” hay “giảm nguy cơ”, song thực tế lại chứa nhiều hóa chất độc hại và có khả năng gây nghiện mạnh.

Bày tỏ lo ngại trước tốc độ gia tăng sử dụng thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam trong thời gian gần đây, ông Đặng Khắc Lợi cho biết, một trong những khó khăn lớn hiện nay là sự biến tướng của thuốc lá điện tử. Các sản phẩm ngày càng được thiết kế tinh vi hơn, gắn với hình ảnh công nghệ, có mùi hương hấp dẫn và được tiếp thị thông qua mạng xã hội nơi nhiều thông tin sai lệch được lan truyền, như thuốc lá điện tử “ít độc hại hơn” hay “là xu hướng của giới trẻ”. Điều này khiến không ít thanh thiếu niên xem sản phẩm như món đồ để thể hiện cá tính mà bỏ qua những rủi ro đối với sức khỏe.

Không được có ngoại lệ trong việc cấm thuốc lá thế hệ mới

Trước tốc độ lan rộng của thuốc lá điện tử, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15 (Nghị quyết 173), thống nhất cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cùng các loại khí, chất gây nghiện từ năm 2025.

Bà Angela Pratt nhấn mạnh, việc trẻ em tiếp xúc với nicotine sẽ để lại hậu quả lâu dài cho cho xã hội. Ảnh: M. Thúy

TS Angela Pratt nhận định đây là "cột mốc quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu", đồng thời nhấn mạnh Nghị quyết cần được phản ánh đầy đủ trong Luật Đầu tư sửa đổi để tránh tạo ra các ngoại lệ làm suy yếu lệnh cấm. Từ kinh nghiệm quốc tế, bà cảnh báo, việc cho phép sản xuất để xuất khẩu hoặc không cấm các sản phẩm thuốc lá nung nóng làm từ nguyên liệu thuốc lá sẽ gây mâu thuẫn pháp lý, thách thức thực thi và tăng rủi ro buôn lậu.

Đồng quan điểm, TS. Ulysses Dorotheo - Giám đốc Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) - cho rằng nếu Việt Nam mở bất kỳ ngoại lệ nào, nguy cơ buôn lậu và gian lận thương mại sẽ bùng phát, kéo theo chi phí kinh tế, y tế tăng vọt. "Nhiều quốc gia đã gặp khó khăn vì mở ngoại lệ. Để tránh lặp lại sai lầm, Việt Nam cần kiên quyết giữ nguyên tinh thần cấm toàn diện, không ngoại lệ" - ông khuyến nghị.

Đại diện Vụ Pháp chế, Bộ Y tế chia sẻ tại Hội thảo. Ảnh: M. Thúy

Chia sẻ một thông tin vui tại Hội thảo, ông Vũ Trung Hiếu - đại diện Vụ Pháp chế, Bộ Y tế - cho biết: Quyết định 1665/QĐ-TTg về kế hoạch triển khai Nghị quyết 173 đã giao các Bộ, ngành và địa phương rà soát toàn bộ văn bản pháp luật có liên quan đến quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để sửa đổi, bổ sung, thay thế hoặc ban hành mới cho phù hợp. Đồng thời, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá sẽ bổ sung định nghĩa, quy định cấm "thuốc lá điện tử", "thuốc lá nung nóng" để thống nhất với Nghị quyết 173

Các chuyên gia cũng khuyến nghị cần đưa toàn bộ hoạt động sản xuất và kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào danh mục ngành nghề bị cấm trong Luật Đầu tư, coi là giải pháp nhằm ngăn chặn kẽ hở pháp lý, tránh tình trạng “sản xuất để xuất khẩu” - vốn có thể tạo điều kiện cho các sản phẩm bị cấm quay trở lại thị trường trong nước qua các đường mòn buôn lậu.

Ngoài các biện pháp pháp lý, nhiều chuyên gia nhấn mạnh vai trò của báo chí trong truyền thông, phản bác thông tin sai lệch và phanh phui thủ đoạn tiếp thị trái phép của doanh nghiệp thuốc lá trên mạng xã hội. Ông Đặng Khắc Lợi khẳng định, báo chí chính là lực lượng nòng cốt trong việc phản ánh trung thực tình trạng vi phạm, qua đó tạo đồng thuận xã hội và nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá thế hệ mới./.

PHÚ THÀNH