Cần bổ sung chế tài cho hành vi chứa chấp, sử dụng thuốc lá điện tử

Quang cảnh “Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá” do Cục Báo chí tổ chức

Thuốc lá điện tử: “cánh cửa” dẫn đến nghiện chất và tổn thương sức khỏe nghiêm trọng

Những năm gần đây, các cơ sở y tế ghi nhận sự gia tăng nhanh chóng số ca cấp cứu liên quan thuốc lá điện tử, phần lớn ở nhóm trẻ tuổi. Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai cho biết hơn 120 trường hợp nhập viện chỉ trong giai đoạn 2022–2023, nhiều ca trong tình trạng rối loạn ý thức, co giật, suy tim hoặc suy thận. Kết quả xét nghiệm chỉ ra sự hiện diện của các chất ma túy tổng hợp mới như ADB–BUTINACA hay MDMB–4en–PINACA... những hoạt chất có độc tính mạnh và vốn không hề được công bố trong sản phẩm.

Nicotine trong thuốc lá điện tử cũng được ghi nhận ở nồng độ cao hơn nhiều so với thuốc lá truyền thống. Các sản phẩm thế hệ mới sử dụng nicotine dạng muối, giúp người dùng hít lượng lớn mà gần như không cảm thấy kích ứng. Đây được xem là lý do khiến tỷ lệ nghiện nicotine tăng mạnh ở thanh thiếu niên, những người có não bộ còn đang phát triển và dễ bị tổn thương bởi chất kích thích.

Bên cạnh chất gây nghiện, thuốc lá điện tử chứa hỗn hợp các hóa chất như propylene glycol, glycerin và hơn 20.000 loại hương liệu, trong đó nhiều chất bị chứng minh gây ung thư hoặc gây độc với phổi. Diacetyl (vị bơ) là nguyên nhân của bệnh “phổi bỏng ngô”, một dạng tổn thương không hồi phục. Việc tự ý pha trộn, thêm phụ gia hay tăng nhiệt độ thiết bị khiến hỗn hợp hóa chất trở nên khó kiểm soát, tạo ra những độc chất mới mà y học chưa kịp nhận diện.

Những nguy cơ này không chỉ dừng ở tác hại trực tiếp. WHO và nhiều nghiên cứu quốc tế khẳng định việc sử dụng thuốc lá điện tử làm tăng đáng kể khả năng bắt đầu hút thuốc lá truyền thống. Ở góc độ sức khỏe cộng đồng, vape không chỉ là sản phẩm gây nghiện mới, mà còn là tác nhân kéo dài vòng xoáy lệ thuộc nicotine ở thế hệ trẻ.

Khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới nhấn mạnh thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không mang lại bất kỳ lợi ích “giảm hại” nào như các doanh nghiệp thường quảng bá. Khói aerosol từ các thiết bị này vẫn chứa formaldehyde, acetaldehyde, kim loại nặng và các hợp chất gây ung thư khác. Nhiều quốc gia đã ghi nhận hội chứng tổn thương phổi cấp (EVALI) với hàng nghìn ca nhập viện và tử vong, chủ yếu liên quan đến vitamin E acetate và các dung dịch chứa cần sa.

Tại Việt Nam, các bệnh viện tuyến cuối đã phát hiện những ca tổn thương phổi cấp đầu tiên liên quan thuốc lá điện tử. Song song với đó, lực lượng chức năng liên tục phát hiện các đường dây sản xuất và phân phối hàng nghìn sản phẩm vape chứa ma túy tổng hợp. Theo ước tính của hệ thống bệnh viện, chỉ riêng năm 2023 đã có hơn 1.200 trường hợp cấp cứu liên quan thuốc lá điện tử trên toàn quốc.

Cùng lúc, những thiết bị này liên tục được cải tiến, thay đổi thiết kế để khó nhận diện hơn. Việc mua bán, quảng cáo qua mạng xã hội diễn ra công khai, hướng tới nhóm học sinh – sinh viên với hương vị hấp dẫn, giá rẻ và thông điệp “không độc hại”. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết về kiểm soát thị trường và truyền thông phòng ngừa.

Khoảng trống pháp lý và kiến nghị chính sách

Ngày 30/11/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15 – văn bản mang tính bước ngoặt khi lần đầu tiên Việt Nam cấm toàn diện sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, chứa chấp và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ ngày 1/1/2025.

Tuy nhiên, báo cáo của Bộ Y tế cho thấy vẫn còn những khoảng trống lớn trong hành lang pháp lý. Hiện chưa có định nghĩa pháp lý về “thuốc lá điện tử” và “thuốc lá nung nóng”, khiến lực lượng chức năng thiếu cơ sở để xử lý vi phạm.

Bên cạnh đó, dù pháp luật đã có quy định xử phạt hình sự hoặc hành chính đối với các hành vi vi phạm liên quan sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Cụ thể: Hành vi sản xuất, kinh doanh, tàng trữ, vận chuyển, quảng cáo hàng cấm đã có các chế tài xử phạt tại Điều 8 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26/8/2020 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Điều 33 Nghị định số 38/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo và Điều 190, Điều 191 Bộ Luật Hình sự. Tuy nhiên, đối với hành vi “chứa chấp” và “sử dụng” thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng chưa có văn bản quy phạm pháp luật quy định chế tài xử lý đối với 2 hành vi vi phạm này.

Ngoài ra, các văn bản liên quan xuất nhập khẩu, quảng cáo và đầu tư kinh doanh cũng cần sửa đổi để đồng bộ với Nghị quyết.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1665/QĐ-TTg giao các bộ, ngành và địa phương rà soát toàn bộ hệ thống văn bản pháp luật, đề xuất sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới. Với Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế kiến nghị bổ sung định nghĩa “thuốc lá điện tử”, “thuốc lá nung nóng” để thống nhất, đồng bộ với quy định tại Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội. Cùng với đó, bổ sung thêm một số hành vi cấm: tàng trữ, vận chuyển, chứa chấp, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và quy định “đại lý bán lẻ, điểm bán lẻ thuốc lá không được trưng bày các sản phẩm thuốc lá”.

Bổ sung xử phạt hành vi sản xuất, buôn bán, vận chuyển, tàng trữ, chứa chấp, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng (mà chưa đến mức xử lý hình sự), mức phạt, thẩm quyền xử phạt hành chính các hành vi mới này. Biện pháp xử phạt bổ sung và khắc phục hậu quả trong Nghị định số 98/2020/NĐ-CP và Nghị định số 117/2020/NĐ-CP…

Minh Nhật