'Cánh cửa số' giữ bản sắc lễ hội truyền thống

Xã Thanh Quân, Thanh Hóa, có gần 98% đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Do tác động của xu thế hội nhập và hiện đại hóa mạnh mẽ, nhiều giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ mai một. Giới trẻ ít nói tiếng dân tộc, không còn mặn mà tham gia các lễ hội truyền thống. Đứng trước thách thức đó, chính quyền và người dân nơi đây đã chọn hướng đi linh hoạt và gần gũi: số hóa di sản, tập trung vào chính các lễ hội truyền thống trong cộng đồng.

Số hóa dữ liệu lễ hội có vai trò quan trọng trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của các dân tộc thiểu số Việt Nam. Ảnh: TH

Phó Chủ tịch UBND xã Thanh Quân Đàm Văn Thông cho biết, xã đang từng bước số hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử về di sản, phong tục, lễ hội, kiến trúc truyền thống. Cách làm này vừa phục vụ công tác quản lý, vừa bảo tồn, quảng bá văn hóa địa phương. Từ đây, các điệu múa cồng chiêng, khua luống, nhảy sạp, đặc biệt là những bài chiêng cổ sử dụng trong các lễ hội… được ghi hình như nguồn tư liệu quý giá để truyền cho thế hệ sau nắm bắt được bài bản, nghi thức truyền thống.

Tương tự, tại xã Thạch Lập, Thanh Hóa, vốn được ví như “miền sử thi” của người Mường, hành trình chuyển đổi số mang ý nghĩa “đánh thức” ký ức dân tộc. Cán bộ văn hóa và đoàn viên, thanh niên đã chủ động ghi hình lễ hội cồng chiêng, thu âm lời hát cổ... để đưa lên Trang thông tin điện tử của xã. Dữ liệu về các lễ hội Mường lập, lễ hội Khai hạ trở thành “cánh cửa số” giúp thế hệ trẻ tiếp cận văn hóa dân tộc dễ dàng hơn, giúp văn hóa Mường đồng hành cùng thời đại.

Không riêng Thanh Quân hay Thạch Lập, công tác số hóa di sản nói chung, trong đó có di sản lễ hội đang được triển khai mạnh mẽ ở nhiều địa phương, trong đó có vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đây cũng là hiện thực hóa chủ trương chuyển đổi số và Đề án Số hóa dữ liệu lễ hội tại Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Đối với đồng bào dân tộc thiểu số, các hoạt động thực hành lễ hội như bức tranh sinh động, quy tụ đầy đủ giá trị đặc sắc, từ tri thức dân gian, lễ nghi, lối thực hành văn hóa... Số hóa dữ liệu lễ hội, bởi vậy, có ý nghĩa quan trọng, phục vụ công tác quản lý, tìm hiểu, nghiên cứu, truyền dạy thực hành các nghi lễ, nghi thức, trò chơi trong lễ hội...

"Việc số hóa lễ hội nói chung, trong đó có lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số sẽ phục vụ hiệu quả công tác tra cứu tư liệu, tuyên truyền, giới thiệu giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ở Việt Nam, tạo chuyển biến quan trọng trong công tác quản lý và tổ chức lễ hội. Các tài liệu được biên tập, chỉnh sửa, số hóa dưới nhiều hình thức, giúp cho việc tra cứu tư liệu, tuyên truyền, quảng bá lễ hội diễn ra nhanh chóng, hiệu quả…”, Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện Ninh Thị Thu Hương nói.

Trên thực tế, quá trình số hóa và ứng dụng công nghệ vào lễ hội cũng đặt ra những thách thức không nhỏ về việc bảo đảm tính nguyên gốc và tránh thương mại hóa. PGS. TS. Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội, cho rằng, ứng dụng công nghệ là xu hướng tất yếu, để tái hiện không gian lễ hội, giúp những lễ hội quy mô nhỏ lan tỏa rộng rãi. Tuy nhiên, cần lưu ý có thể áp dụng công nghệ để quản lý và bảo tồn di sản tốt hơn, nhưng mấu chốt vẫn là giữ giá trị nguyên bản của lễ hội trong đời sống thực tiễn của đồng bào.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Thái Minh