Cao tốc 'đè' khoáng sản: Bế tắc xử lý

Hai cao tốc Tân Phú – Bảo Lộc và Bảo Lộc – Liên Khương, lần lượt do liên danh Tập đoàn Đèo Cả, Futa Group thực hiện theo hình thức đối tác công tư, rơi vào tình trạng bế tắc trong khâu tháo gỡ vấn đề chồng lấn với quy hoạch mỏ bauxite tổng diện tích hơn 224ha.

Thực trạng hai dự án cùng các khu tái định cư “đè” trên hơn 7,3 triệu tấn quặng bauxite, khoảng 6 tháng nay, ghi nhận chỉ đạo và hướng dẫn từ Phó thủ tướng Trần Hồng Hà, Bộ Tài nguyên và môi trường cũng như Bộ Công thương nhằm hỗ trợ địa phương xử lý vấn đề này.

Lâm Đồng đang loay hoay tìm lời giải cho bài toán chồng lấn quy hoạch - nút thắt khiến nhiều dự án trọng điểm của tỉnh phải "đứng hình" suốt thời gian qua. Ảnh: Hoàng Anh

Theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và môi trường là xử lý vấn đề chồng lấn quy hoạch theo hướng căn cứ vào hiệu quả của việc thu hồi khoáng sản, UBND tỉnh Lâm Đồng chỉ đạo các sở ngành, Tập đoàn Than khoáng sản Việt Nam và Công ty TNHH MTV Nhôm Lâm Đồng (thuộc TKV) đánh giá khả thi, giá trị kinh tế của việc khai thác quặng bauxite trong diện tích các dự án liên quan.

Tuy nhiên, tới nay, phương án này đang đi vào “ngõ cụt”, do không đủ cơ sở để đánh giá, so sánh hiệu quả kinh tế của phương án thu hồi khoáng sản đối với hai dự án cao tốc (cùng khu tái định cư phục vụ) với nhiều lý do.

Cụ thể, theo Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, đối với khoáng sản bauxite, tỉnh Lâm Đồng có 13 khu vực mỏ được chia thành 3 cụm.

Trong đó, mỗi cụm có 1 nhà máy chế biến alumin với vị trí đảm bảo cự ly vận chuyển quặng bauxit về nhà máy là ngắn nhất đảm bảo cho khai thác và chế biến quặng được hiệu quả.

Theo Sở Công thương tỉnh, do các dự án nhà máy phục vụ từng cụm bauxite vẫn chưa được xây dựng nên chưa có cơ sở để tính toán hiệu quả cho khai thác bauxite và chế biến alumin.

Ngoài ra, các sở ngành địa phương đều thống nhất không có cơ sở cho việc định giá để đánh giá hiệu quả kinh tế do Tổ hợp bauxit – nhôm Tân Rai tại huyện Bảo Lâm do TKV làm chủ đầu tư là dự án thực hiện thí điểm theo Nghị quyết 10-NQ/TW ngày 18/01/2002. Theo đó, khoáng sản bauxite được khai thác gắn với dự án chế biến mà không xuất bán lưu thông trên thị trường trong nước.

Thậm chí, “người trong cuộc” như TKV cũng thừa nhận việc đánh giá hiệu quả kinh tế của phương án thu hồi quặng bauxite trong phạm vi đường cao tốc là rất khó, phức tạp và chưa có tiền lệ, không có đơn vị tư vấn thực hiện.

Tương tự, Cục Địa chất Việt Nam cho rằng, không đủ độ tin cậy để lập phương án thu hồi, đánh giá hiệu quả kinh tế, theo căn cứ tỷ lệ trữ lượng quặng nguyên khai khoảng 22,3%. Ngoài ra, sở ngành địa phương đều thống nhất việc đánh giá hiệu quả kinh tế của phương án thu hồi/không thu hồi khoáng sản trong phạm vi thi công tuyến cao tốc và các khu tái định cư là rất khó khăn và không đủ cơ sở.

Bởi, các khu vực này mới được thăm dò trữ lượng khoảng 22%, còn hơn 77% ở cấp tài nguyên nên chưa đủ độ tin cậy để lập phương án tính toán hiệu quả kinh tế.

Ngoài ra, theo Thông tư 26/2016 của Bộ Công thương, việc lập, thẩm định và phê duyệt dự án xây dựng, thiết kế xây dựng và dự toán xây dựng công trình khai thác mỏ khoáng sản quy định tỷ lệ bản đồ địa hình tối thiểu khi lập thiết kế bản vẽ thi công là 1/1000 hoặc 1/2000.

Tuy nhiên, bản đồ địa hình thực tế trong ranh giới lập phương án chủ yếu là tỷ lệ 1/50000 và một phần tỷ lệ 1/10000. Như vậy, việc lập phương án thu hồi cần đo vẽ bản đồ địa hình tỷ lệ tới 1/1000 hoặc 1/2000, Sở Công thương Lâm Đồng cho biết.

Diễn biến này khá bất ngờ, khi chỉ khoảng 10 ngày trước, Sở Công thương đã đề xuất UBND tỉnh kế hoạch thí điểm đánh giá sơ bộ tính khả thi việc thu hồi khoáng sản bauxite chồng lấn nhằm tháo gỡ cho hai cao tốc trị giá hàng chục nghìn tỷ đồng trên địa bàn.

Theo đó, với cao tốc Bảo Lộc - Liên Khương, tiềm năng quặng bauxite là 118.000 tấn quặng nguyên khai (38.000 tấn quặng tinh), được xác định không thuộc khu vực quy hoạch khoáng sản.

Do cự ly vận chuyển xa và khối lượng không lớn nên Sở Công thương đề xuất không đưa vào tính toán thu hồi quặng và đơn vị thi công đường cao tốc sẽ thu hồi khoáng sản đưa vào bãi chứa.

Với cao tốc Tân Phú – Bảo Lộc, Sở cho rằng, việc xem xét thu hồi quặng bauxite – khoảng 7,26 triệu tấn quặng nguyên khai - trong diện tích dự án chồng lấn với quy hoạch khoáng sản là có thể có tính khả thi, đặt trong so sánh với đơn giá quặng bauxite nêu tại Quyết định 07 năm 2024 của UBND tỉnh.

Căn cứ để đánh giá sơ bộ tính khả thi của việc thu hồi quặng bauxite, là kết quả tính toán chi phí khai thác và vận chuyển quặng nguyên khai trong phạm vi dự án đường cao tốc Tân Phú – Bảo Lộc quy đổi về quặng tinh (theo hệ số thu hồi quặng khi tuyển rửa do Công ty TNHH MTV Nhôm Lâm Đồng cung cấp) để so sánh với giá quặng bauxit tinh nêu trong Quyết định 07.

Sở khẳng định, với mọi cự ly vận chuyển từ đường cao tốc Tân Phú - Bảo Lộc về xưởng tuyển Tân Rài, chi phí khai thác và chế biến đều thấp hơn giá quặng bauxit tinh theo Quyết định 07 của UBND tỉnh là 390.000 đồng.

Cụ thể, ở cự ly xa nhất là 53,5km thì chi phí sản xuất quặng tinh là 317.000 đồng, còn với cự ly gần nhất - 8km thì chi phí sản xuất quặng tinh là chưa tới 96 nghìn đồng cho 1 tấn quặng.

Trở lại với diễn biến hiện tại, hai dự án cao tốc cùng các khu tái định cư phục vụ trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng tiếp tục rơi vào thế bế tắc, sau khi địa phương rốt ráo triển khai theo hướng dẫn từ cấp thẩm quyền suốt 6 tháng vừa qua.

Bối cảnh này, càng trở nên áp lực với các chủ đầu tư liên danh Công ty CP Tập đoàn Đèo Cả (đại diện) - Công ty CP Tập đoàn Hưng Thịnh – Công ty CP Tập đoàn Nam Miền Trung và Tập đoàn T&T – Công ty CP đầu tư Tập đoàn Phương Trang (Futa group) – Công ty CP Đầu tư và xây dựng giao thông Phương Thành, khi đích hoàn thành hai cao tốc chỉ còn chưa đầy hai năm.

Trao đổi với TheLEADER, đại diện một doanh nghiệp (xin giấu tên) trong hai liên danh nhà đầu tư nêu trên bày tỏ mong muốn nhận được phương cách tháo gỡ thấu đáo, phù hợp để triển khai dự án theo đúng tiến độ, góp phần đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Lâm Đồng và vùng Tây nguyên nói chung.

Đồng thời, doanh nghiệp cũng thừa nhận vấn đề chồng lấn bauxite có ảnh hưởng nhất định tới dự án, nhưng không bình luận thêm do đây là vấn đề "nhạy cảm" - thuộc chức năng, thẩm quyền của các cơ quan bộ, ngành liên quan.

Ngoài ra, Nhôm Lâm Đồng cũng không thoát khỏi cảnh sốt ruột, bởi dự án hai hồ chứa bùn thải phục vụ Tổ hợp bauxite – nhôm trị giá hơn 15.400 tỷ đồng đang đè trên thân quặng bauxite.

Trước đó, đề xuất của TKV về cam kết thu hồi tối đa và bảo vệ tài nguyên quặng bauxite cũng như báo cáo cấp thẩm quyền cho phép sử dụng quặng thu hồi từ hoạt động xây dựng để cung cấp cho nhà máy alumin và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính đã bị "bác", bởi thẩm quyền cho phép thuộc Bộ Tài nguyên và môi trường, thay vì UBND tỉnh.

Thái Bình