Cấp thiết phải có khuôn khổ pháp lý để quản lý hiệu quả 'thuốc lá thế hệ mới'

Trước thực trạng 90% lượng thuốc lá thế hệ mới bất hợp pháp trên thị trường là thuốc lá điện tử và tình hình buôn lậu vẫn diễn biến phức tạp, các chuyên gia đã đưa ra các quan điểm chia sẻ thẳng thắn về thực trạng sản phẩm này tại Việt Nam.

Từ các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới, các chuyên gia đã khuyến nghị về công tác quản lý sản phẩm này tại Việt Nam.

Hội thảo cung cấp các thông tin đa chiều và sát với thực trạng về thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam hiện nay

Nạn nhập lậu thuốc lá thế hệ mới chưa được giải quyết

Mở đầu thảo luận, bà Hà Thị Doánh, Đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục quản lý Thị trường - Bộ Công Thương cho biết: “Nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, hiện tại, do hành lang pháp lý và thuế chưa được thiết lập đối với mặt hàng này nên tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Các sản phẩm nhập lậu này không rõ nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ liên quan đến hàng hóa, không bảo đảm an toàn chất lượng”.

Điều này đang đặt ra rất nhiều thách thức cho cơ quan Quản lý thị trường trong việc kiểm soát và xử phạt bởi lẽ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chưa có quy định pháp luật quản lý cụ thể.

Hầu hết các vụ việc vi phạm liên quan đến hoạt động kinh doanh mặt hàng này chỉ có thể áp dụng Điều 15 (kinh doanh hàng hóa nhập lậu) hoặc Điều 17 (kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ) tại Nghị định số 98/2020/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo quy định tại Nghị định số 17/2022/NĐ-CP của Chính phủ.

Đồng thời, do chưa có căn cứ pháp luật để xác định một số loại thuốc lá thế hệ mới là sản phẩm thuốc lá theo quy định của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nên việc xử lý hình sự theo quy định tại Điều 190, 191 (Tội buôn bán, vận chuyển, tàng trữ hàng cấm là thuốc lá điếu nhập lậu) Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) không áp dụng được.

Theo đó, cơ quan Quản lý thị trường chỉ tịch thu tang vật, xử phạt hành chính với mức cao nhất là 50 triệu đồng. Hình thức xử phạt này chưa tương xứng, dẫn đến công tác kiểm soát, ngăn ngừa từ các cơ quan chức năng càng khó có thể thực hiện.

Bà Hà Thị Doánh, Đại diện Bộ Công Thương cho rằng, cần tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý thuốc lá thế hệ mới, đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng

Để giải quyết vấn đề này, bà Doánh cho rằng, Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này.

Cũng về nội dung này, ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho biết, tình hình sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu gia tăng nhanh chóng trong thời gian gần đây và rất đáng lo ngại, gây ra các hệ lụy về an sinh xã hội và sức khỏe người dùng.

“Thực trạng sử dụng thuốc lá thế hệ mới đã rất rõ ràng, đây là thời điểm cần phải có một giải pháp quản lý nhằm hài hòa lợi ích Nhà nước, người dùng và doanh nghiệp”, ông Cường nhấn mạnh.

Cấm hay cho phép kinh doanh có điều kiện?

Chia sẻ về điều kiện kinh doanh của thuốc lá thế hệ mới, ông Nguyễn Sỹ Cương, Nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội nhấn mạnh: “Trước những tác hại của thuốc lá thế hệ mới không rõ nguồn gốc xuất xứ, chúng ta không nên vô cảm nữa!”.

Ông Nguyễn Sỹ Cương, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội cho rằng, Việt Nam cần thiết lập những điều kiện kinh doanh hợp lý đối với thuốc lá thế hệ mới

Ông Nguyễn Sỹ Cương lưu ý: “Đã có nhiều tài liệu khẳng định rằng thuốc lá thế hệ mới ít độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Do đó, Việt Nam cần thiết phải làm rõ về đặc điểm, đặc tính sản phẩm và thiết lập những điều kiện kinh doanh hợp lý với sản phẩm này”.

Xét về mặt sức khỏe, bác sỹ Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội và Y học gia đình, Bệnh viện FV, Giảng viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch đã đưa ra các cơ sở khoa học phân tích xu hướng giảm tác hại của thuốc lá thông qua việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Theo bác sĩ Phương, chúng ta cần tham khảo các kinh nghiệm quốc tế, các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển loại sản phẩm thuốc lá mới, các bằng chứng giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá mới dựa trên các bằng chứng khoa học và điều kiện hoàn cảnh thực tế của Việt Nam để có thể ban hành chính sách phù hợp nhất trong giai đoạn hiện nay cho thuốc lá thế hệ mới, nhất là thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá làm nóng.

Thống nhất quản lý toàn diện

Nhận thấy chính sách để quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới là cấp thiết, ông Cao Trọng Quý, Trưởng phòng Công nghiệp, tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp - Bộ Công Thương cho biết, Bộ này đang xây dựng chính sách quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới để trình Chính phủ ban hành trong thời gian tới theo hướng phù hợp với Hiến pháp, Luật Đầu tư, các quy định khác có liên quan và chỉ đạo của Chính phủ, bảo đảm chặt chẽ, phù hợp với chiến lược quốc gia, giảm thiểu tác hại của thuốc lá, an toàn sức khỏe cho người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa chủ thể liên quan, phù hợp với thông lệ quốc tế và những cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Phát biểu tại hội thảo, bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho biết, tất cả các văn bản của Bộ Y tế gửi Quốc hội, Chính phủ và các Bộ ngành từ trước đến nay đều đề xuất cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

“Tuy nhiên, Bộ Y tế vẫn lắng nghe các ý kiến khác, đặc biệt là những đối tượng đang chịu sự tác động, những lo lắng từ cơ quan quản lý khi hoạch định chính sách, trong đó có tính toán đến các yếu tố kinh tế - xã hội, sự phát triển cho các doanh nghiệp và thuế. Bên cạnh đó cũng phải cân nhắc các vấn đề liên quan đến sức khỏe người dân.

Các cơ quan quản lý cần nghiên cứu để có báo cáo đánh giá tác động đầy đủ trình lên Chính phủ, đánh giá một cách khách quan, công bằng, công tâm về các sản phẩm này ở thời điểm hiện nay trước khi ban hành các chính sách phù hợp”, bà Thủy nhấn mạnh.

Bà Đinh Thị Thu Thủy, đại diện Bộ Y tế cho biết, Bộ lắng nghe ý kiến phản hồi của các bên để có cơ sở thuyết phục Chính phủ và Quốc hội, từ đó ban hành các chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới phù hợp

Nhiều đại biểu tham gia thống nhất quan điểm Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế và các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển và bằng chứng khoa học về giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá thế hệ mới để đưa các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào quản lý đồng bộ và đồng thời dưới cùng một khung pháp lý, bao gồm các quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất-nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa…

Hiện nay, Việt Nam đã có khuôn khổ khá đầy đủ và tương đồng, có thể áp dụng đồng thời cho thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotine. Chỉ cần đặt ra một số điều chỉnh để phù hợp hơn với yêu cầu quản lý nhằm từng bước hoàn thiện chứ không thể để “khoảng trống” cơ chế như hiện nay.

Có thể nói, Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” đã giúp các nhà hoạch định chính sách có thêm các thông tin cập nhật, thực tế, đa chiều, toàn diện về sản phẩm, thực trạng thị trường cũng như các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới… để từ đó, có thể xây dựng chính sách quản lý hiệu quả cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu tác hại thuốc lá, đảm bảo trật tự kinh doanh và không bị thất thu ngân sách từ thuế.