Chế độ ăn loại bỏ 'mỡ máu xấu' bảo vệ thành mạch, ngừa đột quỵ

Rối loạn mỡ máu hiện được xem là "sát thủ thầm lặng" đứng sau phần lớn các ca tử vong do bệnh lý tim mạch và đột quỵ trên toàn cầu. Các nghiên cứu đều khẳng định mối liên hệ mật thiết giữa tình trạng mỡ máu cao với sự hình thành các mảng xơ vữa, nguyên nhân trực tiếp gây tắc nghẽn mạch máu não và tim.

Đáng lo ngại hơn, bệnh thường diễn tiến âm thầm không triệu chứng khiến nhiều người chủ quan cho đến khi biến cố nguy hiểm xảy ra, để lại những di chứng nặng nề hoặc thậm chí cướp đi sinh mạng người bệnh mà không có dấu hiệu báo trước.

1. Sự liên quan giữa rối loạn mỡ máu và đột quỵ

Rối loạn chuyển hóa lipid máu còn gọi là rối loạn mỡ máu - một trong các triệu chứng quan trọng của hội chứng chuyển hóa, có thể trực tiếp gây nên một số bệnh ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe như xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành, viêm tụy, đột quỵ não...

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh sẽ phải đối mặt với nguy cơ xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim cấp, bệnh động mạch ngoại biên, đái tháo đường và tai biến mạch máu não. Những biến chứng này thường để lại di chứng nặng nề như liệt nửa người, suy tim hay cắt cụt chi, gây tàn phế hoặc tử vong.

Rối loạn mỡ máu dẫn tới hình thành các mảng xơ vữa trong lòng mạch, gây hẹp và bít tắc mạch máu.

Rối loạn mỡ máu là tình trạng mất cân bằng nồng độ các chất béo trong máu như cholesterol, triglyceride, LDL-C (cholesterol xấu) và HDL-C (cholesterol tốt). Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến sự lưu thông của dòng máu trong lòng mạch.

Khi nồng độ cholesterol, đặc biệt là LDL-cholesterol trong máu ở mức cao (bằng hoặc trên mức 3,4mmol/L) sẽ dẫn tới sự hình thành và phát triển của mảng xơ vữa trong lòng mạch và gây ra hậu quả làm lòng mạch bị thu hẹp, cản trở dòng chảy của máu, thậm chí gây tắc nghẽn hoàn toàn.

Nguy hiểm hơn, mảng xơ vữa có thể bị nứt vỡ và bong ra, di chuyển trong dòng máu gây ra biến cố tắc mạch cấp tính như đột quỵ do tắc mạch máu não; nhồi máu cơ tim do tắc động mạch vành; thiếu máu chi cấp tính do tắc động mạch đột ngột. Đây là nguyên nhân chính làm tăng tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch.

2. Hiểu đúng về mỡ tốt và mỡ xấu trong khẩu phần ăn

Nhiều người lầm tưởng rằng tất cả chất béo đều có hại nhưng thực tế không phải vậy. Trong cơ thể chúng ta tồn tại song song hai loại cholesterol chính mà bạn cần phân biệt:

Lipoprotein mật độ thấp (LDL - cholesterol xấu): Đây là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến xơ vữa động mạch. Khi chế độ ăn chứa quá nhiều chất béo bão hòa, nồng độ LDL sẽ tăng cao, tích tụ và bám vào thành mạch máu. Theo thời gian, chúng hình thành các mảng xơ cứng làm hẹp lòng mạch và cản trở lưu thông máu.
Lipoprotein mật độ cao (HDL - cholesterol tốt): Loại cholesterol này đóng vai trò bảo vệ hệ tim mạch. HDL có nhiệm vụ thu gom lượng cholesterol dư thừa từ các mô và mạch máu để vận chuyển ngược trở về gan, sau đó gan sẽ xử lý và đào thải chúng ra ngoài.

Chính vì vậy, mục tiêu cốt lõi của dinh dưỡng trị liệu là thiết lập một chế độ ăn giúp giảm tối đa chỉ số LDL (hạn chế mỡ động vật, đồ chiên rán) đồng thời tăng cường hoặc duy trì mức HDL tốt trong máu (bổ sung dầu thực vật, cá béo, các loại hạt) để bảo vệ thành mạch.

3. Nhóm thực phẩm "vàng" giúp giảm mỡ máu xấu

Chế độ ăn nên ưu tiên các thực phẩm lành mạnh giúp loại bỏ mỡ máu xấu, ngăn ngừa nguy cơ xơ vữa động mạch.

Để kiểm soát mỡ máu, các chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị người bệnh nên tập trung vào các nhóm chất: chất xơ hòa tan, phytosterol (sterol thực vật) và protein lành mạnh.

Rau củ quả giàu chất xơ: Hãy ưu tiên rau bina (cải bó xôi), cải xoăn, rau cần tây, cà rốt, dưa leo và ớt chuông. Các loại trái cây như bơ, táo, lê, nho, mận, cam, quýt, bưởi và kiwi không chỉ cung cấp vitamin mà còn chứa nhiều chất chống oxy hóa bảo vệ thành mạch.

Ngũ cốc nguyên hạt: Thay vì gạo trắng, hãy sử dụng gạo lứt, yến mạch, lúa mạch và hạt quinoa. Các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, vừng, hạt bí ngô là nguồn cung cấp chất béo tốt tuyệt vời.

Protein nạc: Đậu hũ và các loại đậu lăng là lựa chọn thay thế thịt hoàn hảo. Nếu ăn thịt động vật, hãy chọn ức gà bỏ da hoặc lòng trắng trứng.

Cá béo: Các loại cá như cá hồi, cá ngừ, cá tuyết, cá rô phi và cá chim chứa nhiều omega-3, giúp bảo vệ tim mạch hiệu quả.

Nên sử dụng các loại chất béo không bão hòa như dầu ô liu nguyên chất...

4. Những thực phẩm cần hạn chế tối đa để loại bỏ mỡ máu xấu

Để loại bỏ mỡ máu xấu, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, người bệnh cần tránh hoặc hạn chế tối đa các thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa (trans fat):

Thịt đỏ và nội tạng: Hạn chế thịt bò (đặc biệt là phần gân, gàu), thịt lợn mỡ, thịt ngỗng và các loại nội tạng như gan.

Thực phẩm chế biến sẵn: Xúc xích, lạp xưởng, thịt xông khói, đồ hộp thường chứa lượng muối và chất bảo quản cao gây hại cho tim.

Chất béo từ sữa: Sữa nguyên kem, phô mai, kem, bơ động vật.

Đồ ngọt và tinh bột tinh chế: Bánh quy, bánh ngọt, bánh rán, bánh pudding, nước ngọt có gas và nước trái cây đóng hộp thêm đường.

Đồ chiên rán: Khoai tây chiên, bắp rang bơ, đồ ăn nhanh nhiều dầu mỡ.

Song song với chế độ dinh dưỡng, cần xây dựng một lối sống lành mạnh bằng cách tránh xa thuốc lá và hạn chế tối đa đồ uống có cồn; trường hợp có chỉ số triglyceride máu cao cần kiêng hoàn toàn rượu bia.

Hãy duy trì thói quen tập luyện thể chất đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày để thúc đẩy quá trình chuyển hóa mỡ thừa. Đặc biệt, đối với những bệnh nhân đã được chỉ định dùng thuốc điều trị rối loạn lipid máu, việc tuân thủ tuyệt đối phác đồ của bác sĩ là bắt buộc, người bệnh không được tự ý ngừng hay bỏ thuốc giữa chừng để tránh nguy cơ bệnh tái phát nặng hơn.

BS. Bùi Thị Liên