Chống hàng giả trên mạng bắt đầu từ định danh người bán

Tạo hành lang pháp lý minh bạch trong môi trường số

TMĐT đang trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế số Việt Nam. Theo Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (VECOM), năm 2024 quy mô TMĐT B2C ước đạt khoảng 30 tỷ USD, chiếm gần 10% tổng doanh thu bán lẻ cả nước, tốc độ tăng trưởng duy trì ở mức 18 - 25%/năm và dự báo có thể đạt 63 tỷ USD vào năm 2030, đứng thứ hai Đông Nam Á. Mỗi tháng, người tiêu dùng chi gần 1 tỷ USD trên các nền tảng như Shopee, Lazada, Tiki, TikTok Shop… cho thấy TMĐT không còn là xu thế, mà đã trở thành thói quen tiêu dùng phổ biến.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh cũng đi kèm những hệ lụy. Một bộ phận lớn người bán hoạt động dựa trên tài khoản ẩn danh, không công khai tên thật, địa chỉ hay mã số thuế. Điều này dẫn đến tình trạng hàng loạt vấn đề: buôn bán hàng giả, hàng nhái, trốn thuế, lừa đảo thanh toán, đặc biệt là lợi dụng livestream để quảng cáo sai sự thật. Theo thống kê của Bộ Công Thương, số vụ vi phạm TMĐT bị xử lý tăng 2,4 lần chỉ trong một năm; khoảng 30.000 cá nhân kinh doanh trực tuyến có dấu hiệu né thuế hoặc kê khai không đúng.

Hình minh họa.

Còn theo thống kê của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 – Bộ Công an), trong 8 tháng năm 2025, Việt Nam ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo trực tuyến, thiệt hại 1.660 tỷ đồng.

Nhìn nhận vấn đề này, Giám đốc Trung tâm Phát triển TMĐT và Công nghệ số (Bộ Công Thương) Nguyễn Hữu Tuấn cho biết, cùng với tốc độ tăng trưởng nhanh, các hình thức lừa đảo trên môi trường số ngày càng tinh vi hơn, từ giả mạo thương hiệu đến sử dụng deepfake để chiếm đoạt tài sản. Niềm tin là nền tảng để TMĐT phát triển, mà niềm tin chỉ có được khi danh tính được minh bạch.

Tại Dự thảo Luật TMĐT đang được trình Quốc hội đề xuất yêu cầu định danh người bán thông qua ứng dụng VNeID đối với người bán trong nước; người bán nước ngoài phải cung cấp tài liệu pháp lý hợp lệ và tất cả giao dịch phải sử dụng tài khoản thanh toán chính chủ. Điều này không chỉ giúp minh bạch dòng tiền, mà còn tăng trách nhiệm pháp lý của người bán đối với hàng hóa và nội dung quảng bá.

Luật sư Nguyễn Trọng Hiệp (Công ty Luật HPVN) nhận định, đây là “bước tiến lớn trong quản lý TMĐT thời kỳ số hóa”, nhưng cũng nhấn mạnh, quy định chỉ hiệu quả khi có cơ chế hậu kiểm rõ ràng, chế tài đủ mạnh và trách nhiệm cụ thể đối với các sàn TMĐT trong việc lưu trữ, xác minh và cung cấp dữ liệu khi cơ quan quản lý yêu cầu.

Còn theo PGS.TS Ngô Trí Long, định danh không chỉ là biện pháp giám sát mà còn là giải pháp bảo vệ DN kinh doanh chân chính khỏi tình trạng cạnh tranh không lành mạnh. Tuy nhiên, cần lưu ý, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp để người bán nhỏ lẻ, tiểu thương, hộ kinh doanh cá thể không gặp khó khăn khi thực hiện định danh và khai báo thuế. “Minh bạch không được trở thành rào cản gia nhập thị trường” – PGS.TS Ngô Trí Long nêu quan điểm.

Cần cơ chế thực thi rõ ràng và bảo đảm an toàn dữ liệu

Định danh chỉ thực sự hiệu quả khi được triển khai đồng bộ. Nêu ý kiến tại phiên thảo luận tổ của Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội về Dự thảo Luật TMĐT, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh, TMĐT là lĩnh vực liên ngành, liên quan đến thuế, ngân hàng, tài chính, hải quan, an ninh mạng và cả bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nếu không có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, việc quản lý rất dễ chồng chéo hoặc bỏ sót, đặc biệt với giao dịch xuyên biên giới và nền tảng nước ngoài.

Một điểm mới của Dự thảo là trách nhiệm đối với người livestream bán hàng. Người livestream phải định danh danh tính, chỉ được giới thiệu sản phẩm đúng với nội dung đã được cấp phép, không được phóng đại công dụng đặc biệt là với mỹ phẩm, thực phẩm chức năng. Các nền tảng phải lưu trữ hình ảnh và nội dung buổi livestream ít nhất một năm, nhằm phục vụ công tác kiểm tra, xử lý vi phạm.

Ở góc độ DN, nhiều nền tảng lớn đã chủ động thực hiện định danh trước khi luật ban hành. Đại diện Shopee tại Việt Nam cho biết, đơn vị này đã hoàn tất xác thực 81% người bán thông qua căn cước công dân gắn chip, đặt mục tiêu đạt 100% trong thời gian ngắn. TikTok Shop và Lazada cũng đang triển khai hệ thống đối soát dữ liệu người bán theo định kỳ. Đại diện Shopee nhấn mạnh: “Định danh không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà là yếu tố then chốt để xây dựng môi trường TMĐT bền vững”.

Tuy nhiên, đi kèm định danh là yêu cầu bảo mật dữ liệu. Trưởng Ban Nghiên cứu An ninh mạng quốc gia Vũ Ngọc Sơn đề nghị, việc kết nối VNeID với các sàn TMĐT cần tuân thủ nghiêm các nguyên tắc về quyền riêng tư: dữ liệu chỉ được sử dụng đúng mục đích xác thực, không lưu trữ tràn lan, không chia sẻ cho bên thứ ba nếu không có sự đồng thuận của người dùng. Cơ chế giám sát và xử lý rò rỉ dữ liệu phải rõ ràng, minh bạch, có hệ thống cảnh báo sớm và trách nhiệm bồi thường rõ ràng.

Để chính sách đi vào cuộc sống, các chuyên gia cho rằng, cần triển khai theo lộ trình phù hợp: thí điểm định danh trước với nhóm người bán có doanh thu lớn hoặc có ảnh hưởng rộng trên mạng xã hội, sau đó mở rộng dần. Đồng thời, cần tăng cường hướng dẫn người dân cách sử dụng VNeID, kê khai thuế, thực hiện thanh toán điện tử chính chủ. Cơ quan quản lý, các sàn TMĐT và ngân hàng phải phối hợp tạo quy trình đơn giản, thuận tiện, dễ thực hiện.

Phương Nga