Chuyện từ những căn phòng đặc biệt (1): Chiếc phao diệu kỳ khi bệnh nhân HIV tuyệt vọng nhất

Nhiều người phụ nữ đang khao khát có con hay có người bắt đầu hừng hực khí thế xây dựng cuộc sống mới, hạnh phúc mới thì nhận kết quả nhiễm HIV, họ như rơi vào đáy sâu của sự hoang mang, chán nản. Chính lúc này, bác sĩ chuyên điều trị HIV thành chiếc phao kỳ diệu của họ.

"Em có định tự tử không?"

Trong một chiều muộn, cầm tờ kết quả xét nghiệm khẳng định HIV từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Khánh Hòa (CDC Khánh Hòa) trên tay, P. L. thẫn thờ lao thẳng ra phía bờ biển.

Rồi, lúc mặt trời lặn, ánh sáng nhường chỗ cho màn đêm, L. ngồi bệt xuống bãi cỏ, ngước ra phía mặt nước với ánh nhìn mông lung và thẳm sâu. Ngoài xa, từng đợt sóng bộn lên dữ dội. Có lúc L. nhổm lên lao ra, nhưng khi thấy nhiều cụ già vui đùa bên con cháu trên bãi biển, L. quay lại phía bờ, ngồi phịch xuống, trầm ngâm như pho tượng. Những giọt nước mắt cứ thế bò xuống khuôn mặt đã bắt đầu hốc hác của L.

Ở giai đoạn tuyệt vọng nhất, L. quyết định lê bước vào Phòng khám và điều trị HIV (Phòng khám số 1 thuộc CDC Khánh Hòa) với ý nghĩ ban đầu chỉ để nghe bác sĩ nói thêm chút... cho vui, chứ đời L. coi như chấm hết.

Trong căn phòng nhỏ, L. bỗng giật thót khi nghe người phụ nữ mặc áo blouse có ánh mắt trìu mến ngồi trước mặt mình là BSCKI. Nguyễn Diệp Huệ Nhân hỏi to: "Em có định tự tử không?".

Đôi mắt quầng thâm vì thiếu ngủ, L. lí nhí đáp: "Em định nhảy xuống biển kết liễu đời mình rồi, nhưng còn nghĩ đến cha già đang héo hon chờ đợi ở nhà nên phân vân".

Khoảnh biển nơi L. cũng như vài bệnh nhân HIV từng có ý định gieo mình xuống tự tử, nhưng sau đó, những đổi thay kỳ diệu đã đến với họ.

Như bắt được nhịp, bác sĩ Nhân khởi động hành trình đả thông tâm lý, khơi gợi, phân tích chi tiết rằng, bậc sinh thành sẽ đớn đau ra sao khi biết L. tự tử. Dù em nhiễm HIV đã ở giai đoạn muộn, đã viêm phổi và một số bệnh nhiễm trùng cơ hội, nhưng tuân thủ điều trị tốt theo hướng dẫn của bác sĩ sẽ khỏe mạnh bình thường, đồng thời vẫn có thể lập gia đình.

Bác sĩ Nhân cũng dẫn ra các trường hợp HIV nặng hơn L. nhưng vẫn sống khỏe suốt nhiều năm nay và còn làm kinh tế tốt... Sau khi được gỡ hết từng nút thắt, củng cố tâm lý, L. vơi dần sự nặng nề, bỏ ý định tự tử, vui vẻ tiếp thu phác đồ điều trị và nhận thuốc. Trong gần 15 năm gắn bó với công tác cấp thuốc, điều trị và tư vấn cho bệnh nhân HIV, trường hợp tương tự như L., bác sĩ Huệ Nhân gặp phải là thường xuyên.

Không còn ở lứa tuổi thanh niên như L., một người đàn ông có mái tóc nhuốm màu sương gió, đã có vợ con, khi biết mình nhiễm HIV cũng ngồi như chết lặng thật lâu trong Phòng khám và điều trị HIV.

"Người đàn ông này đã có vợ và 2 đứa con nhưng vì lý do nào đó, không quan hệ với vợ nữa mà chuyển qua quan hệ với bạn tình. Lúc này khó nhất là gỡ nút thắt tâm lý cho họ an tâm điều trị, đồng thời hướng họ cách bộc lộ tình trạng bệnh cho vợ và bạn tình. Với những tình huống này, mình phải kiên trì phân tích kỹ để họ thấy rõ cái lợi và cái hại nếu không cho vợ, bạn tình và người thân biết sớm để đi xét nghiệm HIV. Tình huống xấu nhất, nếu chẳng may vợ hay bạn tình cũng đã bị thì việc điều trị bằng thuốc ARV kịp thời sẽ giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội hoặc sức khỏe suy kiệt", bác sĩ Nhân nói.

Suốt thời tuổi trẻ gắn với điều trị cho bệnh nhân HIV, điều bác sĩ Nhân buồn và trăn trở nhất là gần đây, nhiều người đến với phòng khám và điều trị khi đã ở tình trạng nặng, một số bệnh nhiễm trùng cơ hội đã xuất hiện. Có người đã bị viêm phổi, lao màng não. Đặc biệt, hầu hết bệnh nhân HIV ở lứa tuổi dưới 40.

Từ sáng sớm, BSCKI Nguyễn Diệp Huệ Nhân đã ngồi trong phòng khám, sẵn sàng tháo gỡ mọi nút thắt trong tâm lý bệnh nhân HIV và tiến hành điều trị cho họ.

"Nhiều người viêm phổi, lao phổi... vào nằm phòng ICU (hồi sức tích cực) ở các bệnh viện rồi được cho đi xét nghiệm thì phát hiện HIV. Khi cơ bản phục hồi bệnh phổi, bệnh nhân được chuyển qua Phòng khám điều trị HIV của chúng tôi. Lúc này, vừa lấy lại tinh thần cho họ, vừa kịp thời điều trị thuốc ARV theo phác đồ của Bộ Y tế", bác sĩ Huệ Nhân chia sẻ.

Cũng theo chị Nhân, là bác sĩ chuyên khám, điều trị cho người nhiễm HIV, kỹ năng nắm bắt tâm lý của bệnh nhân là điều rất quan trọng vì họ đến với Phòng khám và điều trị HIV ở nhiều trạng thái khác nhau. Người thì hung hăng chối bỏ kết quả xét nghiệm, người thì muốn chết, người lại sợ chết...

Vậy nên, điều đầu tiên bác sĩ Nhân thường hỏi bệnh nhân HIV là "Em có định tự tử không?". Rồi từ đó đi sâu vào từng ngõ ngách tâm lý, suy nghĩ của họ. Nếu bệnh nhân còn mẹ già, con nhỏ thì vạch ra cho họ thấy con nhỏ sẽ bơ vơ ra sao, mẹ già gục ngã thế nào khi bệnh nhân tự tử...

"Một người nhiễm HIV đang ở giai đoạn tuyệt vọng và bế tắc nhất, nếu gặp đúng bác sĩ giàu kinh nghiệm và chuyên môn thì khai thông được hết", bác sĩ Nhân bộc bạch.

"May mà có bác sĩ, nếu không cuộc đời biết... về đâu"?

Có những ngày, giải tỏa tâm lý, khám và điều trị cho hàng loạt bệnh nhân HIV xong, bác sĩ Nhân thấm mệt, rời Phòng khám và điều trị HIV về nhà. Nhưng trong những khoảnh khắc nghỉ ngơi bên gia đình, điện thoại của chị vẫn thường xuyên reo lên mà phía người gọi là bệnh nhân HIV. Có trường hợp thì vui vẻ khi đã thấu hiểu về bệnh, có trường hợp còn hoang mang. Tất cả, chị Nhân đều tâm tình, sẻ chia như những người bạn.

"Khi tiếp xúc với bệnh nhân HIV, tôi chọn cách giao tiếp cởi mở nhất và hay xưng hô 'ông – tôi', 'bạn – tôi'... Từ đó, bệnh nhân có niềm tin với mình và bộc lộ hết. Có người đồng tính nam nhiễm HIV, tin tưởng và kể cho tôi nghe nhóm đồng giới của họ quan hệ tập thể ở đâu, ra sao... Từ đó, tôi nắm bắt sâu hơn, hướng cho họ cách đưa bạn, động viên bạn đi xét nghiệm sớm nhất. Có hôm nói chuyện với bệnh nhân HIV nặng, chồng tôi còn hỏi, sao giống nói chuyện với bạn bè vậy?", bác sĩ Huệ Nhân tâm tình.

Chọn công việc nhiều nhọc nhằn, căng thẳng nhưng theo bác sĩ Nhân, món quà quý giá nhất của chị đó là khi bệnh nhân HIV vượt qua khủng hoảng, sống khỏe mạnh, tuân thủ điều trị.

Bệnh nhân đến với bác sĩ Nhân ở đủ trạng thái: Người thì chối bỏ kết quả xét nghiệm HIV, người thì muốn chết, người lại sợ chết… Tất cả, chị đều kéo họ về với đời sống tươi đẹp, đồng thời giúp họ có thể sinh những đứa con khỏe mạnh.

Một trong nhiều trường hợp để lại ấn tượng khó phai cho bác sĩ Nhân là một người tuổi đời còn rất trẻ, sau thời gian đi bán dâm ở nước ngoài, dành dụm được một khoản tiền nhất định thì đoạn tuyệt công việc cũ. Sau đó quay về Khánh Hòa với khát vọng xây dựng hạnh phúc mới, trang mới của cuộc đời. Nhưng đúng lúc đang hừng hực khí thế, người này nhận được kết quả xét nghiệm khẳng định nhiễm HIV.

"Trường hợp trên đã ở giai đoạn suy giảm miễn dịch, khi đến phòng khám và điều trị, họ cảm thấy tất cả tương lai sụp đổ trước mặt và khóc nức nở rất nhiều, đồng thời có ý định tự tử. Lúc này, tôi cởi mở để họ trút hết tâm sự và nỗi niềm với mình, rồi từ từ đả thông tư tưởng cho họ, sau đó cấp thuốc cho uống và theo dõi sát sao, hỏi han thường xuyên như một người bạn về tình hình sức khỏe, tâm trạng của họ", bác sĩ Huệ Nhân chia sẻ.

Cứ thế, sau nhiều ngày điều trị, thể trạng của bệnh nhân được nâng lên, tinh thần lạc quan trở lại. "Bệnh nhân HIV ấy giờ đã khỏe mạnh và đi làm việc như người bình thường, thỉnh thoảng họ điện cho tôi bảo rằng 'May mà có bác sĩ, nếu không cuộc đời biết... về đâu'? Với tôi, đây là niềm vui lớn lao", bác sĩ Nhân thổ lộ.

Hơn cả giấc mơ đẹp

Nhiều cặp vợ chồng đang cháy bỏng khao khát có con, ngôi nhà có tiếng trẻ bi bô gọi cha, mẹ... thì lại phát hiện nhiễm HIV. Lúc đó, cả bầu trời trước mặt như tối sầm với họ, bởi họ nghĩ việc sinh con đã trở thành điều viễn vông, xa vời.

Nhưng rồi, sau khi đến Phòng khám và điều trị HIV, được trút hết nỗi lo âu với bác sĩ Huệ Nhân, khát khao của họ lại bừng thức trở lại và đón nhận kết quả hơn cả giấc mơ đẹp.

Theo bác sĩ Nhân, một số người khi đi điều trị HIV cứ bần thần, hỏi mãi thì thổ lộ giấc mơ lớn nhất, đẹp nhất là muốn có đứa con khỏe mạnh. "Lúc này, mình nói cho họ biết giấc mơ đó hoàn toàn chính đáng. Tuy nhiên, phải tuân thủ tốt theo hướng dẫn của bác sĩ, khi kết quả xét nghiệm có ngưỡng virus đạt yêu cầu thì mang thai. Đồng thời, tư vấn, phân tích kỹ cho họ suốt quá trình mang thai, nơi đẻ, cách đẻ (phải sinh ở nơi có thuốc dự phòng lây nhiễm HIV cho em bé), sau khi sinh bao lâu thì đưa trẻ đến CDC Khánh Hòa để xét nghiệm...", bác sĩ Nhân nói.

Phòng khám và điều trị HIV (Phòng khám số 1 thuộc CDC Khánh Hòa) luôn treo sẵn tấm băng rôn khuyến cáo những người có nguy cơ cao với HIV nên điều trị dự phòng. Thậm chí, trường hợp người chồng nhiễm mà vợ chưa, vợ cũng nên được điều trị dự phòng.

Trong hành trình điều trị cho bệnh nhân HIV, một trường hợp khá đặc biệt với bác sĩ Nhân là cặp vợ chồng có điều kiện kinh tế tốt nhưng đều nhiễm HIV và cùng ước mong có một đứa con. Khi tuân thủ đầy đủ hướng dẫn của bác sĩ, sinh đứa đầu tiên an toàn, không nhiễm bệnh thì đôi vợ chồng bị HIV này sung sướng sinh thêm 3 đứa con nữa và đều khỏe mạnh, không bị HIV. Điều này, hơn cả giấc mơ đẹp với họ.

"Cặp vợ chồng ấy đang sống khỏe mạnh, vui vầy bên các con và niềm vui của bệnh nhân là món quà quý giá cho thầy thuốc", bác sĩ Nhân nói.

Từ kinh nghiệm sát cánh điều trị và hướng dẫn nhiều người nhiễm HIV mang thai và sinh con an toàn, bác sĩ Nhân khuyến cáo, tất cả phụ nữ trước khi mang thai nên đi xét nghiệm HIV, nếu có tình huống xấu, bác sĩ sẽ điều trị dự phòng để không lây nhiễm sang con.

Âm thầm "tiếp lửa" đam mê

Gần 30 năm gắn bó với công tác phòng, chống bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là HIV/AIDS, giờ không còn trực tiếp tư vấn cho bệnh nhân nhưng bác sĩ Tôn Thất Toàn – Phó Giám đốc CDC Khánh Hòa vẫn như người "tiếp lửa" đặc biệt cho nhiều bác sĩ trẻ.

Đã có gần 30 năm gắn bó với nghề y, bác sĩ Tôn Thất Toàn vẫn miệt mài nghiên cứu cách phòng chống và điều trị HIV hiệu quả nhất cho người nhiễm.

Cứ mỗi khi quan sát thấy nhiều bệnh nhân bước ra từ Phòng khám và điều trị HIV, lòng ông lại chộn rộn nỗi niềm khó tả. Ông bảo: "Bác sĩ trẻ của chúng tôi đã làm tốt việc điều trị, trong đó bác sĩ Huệ Nhân là người nhiều kinh nghiệm, tận tâm với người bệnh. Tại Khánh Hòa, chúng tôi đã giúp nhiều phụ nữ nhiễm HIV sinh con an toàn. Họ chỉ cần điều trị ở mức K=K (không phát hiện – không lây nhiễm, nghĩa là tải lượng virus dưới 200 bản sao/ml máu) thì mang thai bình thường. Tuy nhiên, tôi trăn trở nhất hiện nay là tình trạng nhiễm HIV trong nhóm đồng tính nam còn nhiều, chiếm hơn 50% người nhiễm HIV được phát hiện mới ở Khánh Hòa".

Theo CDC Khánh Hòa, trong 9 tháng năm 2025, số người nhiễm HIV mới phát hiện ở Khánh Hòa là 125 trường hợp, số tử vong do AIDS là 22 người. Tổng số người nhiễm HIV/AIDS còn sống và được quản lý tại tỉnh là 1.938 người.

Từ kết quả xét nghiệm HIV hàng năm và sự quan sát Phòng khám và điều trị HIV, bác sĩ Toàn lại miệt mài nghĩ ra các phương án ngăn chặn, hướng đến kéo giảm người nhiễm HIV mới ở Khánh Hòa.

Đặc biệt, khi hỏi về Phòng khám và điều trị HIV, cách phòng bệnh... dù là ngày nghỉ hay đêm tối, ông đều hăng say nói, không nề hà bất cứ điều gì, bởi khát khao lớn nhất của ông là giúp càng nhiều người hiểu về căn bệnh HIV càng tốt.

Mỗi khi thấy phòng khám đông bệnh nhân, bác sĩ Toàn lại trỗi dậy bao lo âu khi nhóm đồng giới nam nhiễm HIV vẫn còn nhiều.

"Chúng tôi liên tục phân tích cho cộng đồng, đặc biệt là ở các khu công nghiệp, trường học hiểu các con đường lây bệnh HIV. Đồng thời, chỉ cách phòng bệnh và phát hiện sớm, phương pháp điều trị dự phòng cho nhóm nguy cơ cao cũng như xóa bỏ kỳ thị với người đã bị HIV", bác sĩ Toàn nói.

Ông cho biết thêm, bây giờ là thời đại công nghệ phát triển nên mình cũng phải linh hoạt cách tiếp cận các mô hình phòng, chống HIV/AIDS. Chúng tôi đưa hệ thống đồng đẳng viên sử dụng các biện pháp tư vấn qua nhiều hình thức như tiếp cận trực tiếp (kiểu truyền thống), qua Zalo, Facebook, qua các nhóm, hội… trên mạng xã hội và qua những ca khúc dễ nhớ, dễ thuộc để cung cấp kiến thức và biện pháp phòng lây nhiễm hiệu quả nhất cho các đối tượng nguy cơ cao. Những ai không may đã lây nhiễm HIV thì sẽ củng cố tinh thần, giúp họ không còn hoang mang và tự tin nhận thuốc điều trị.

Không chỉ cần mẫn với việc phòng, chống HIV và các bệnh truyền nhiễm, bác sĩ Tôn Thất Toàn còn thường xuyên động viên các bác sĩ trẻ đang gắn bó với việc điều trị HIV hãy yêu thương, dịu dàng với bệnh nhân của mình.

Có lúc họ "quậy", họ bất cần, không hợp tác nhưng ẩn sâu trong mỗi con người ấy là nhiều yếu ớt, hụt hẫng, đớn đau. Là bác sĩ, mình phải "vực" dậy tinh thần, thể xác cho họ, thổi vào bệnh nhân HIV những khát khao tươi đẹp nhất, lung linh nhất. Phải cho họ thấy rõ, nhiễm HIV mà tuân thủ điều trị tốt theo bác sĩ là sống khỏe mạnh bình thường.

(còn nữa…)

Hà Văn Đạo