Cơ hội nào để Ukraine 'bắt tay' với Mỹ trong cuộc đua UAV toàn cầu?

Đầu tháng 10/2025, một đoàn quan chức Ukraine do Thứ trưởng Quốc phòng Serhii Boiev dẫn đầu đã tới Washington, trình diễn mẫu UAV, giải thích thông số kỹ thuật và điều kiện vận hành của từng hệ thống. Theo báo cáo từ Bộ Quốc phòng Ukraine, các chuyên gia Mỹ đã ghi nhận tay nghề của Ukraine không chỉ trong chế tạo UAV trên không mà còn ở lĩnh vực máy bay không người trên biển và robot mặt đất.

Một quan chức chính phủ Mỹ chia sẻ với The Wall Street Journal rằng việc hoàn tất một thỏa thuận chi tiết trị giá hàng tỷ USD có thể sẽ cần tới nhiều tháng thương thảo. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận tiến trình này có thể được đẩy nhanh hơn dự kiến, khi tầm quan trọng chiến lược của thỏa thuận đang ngày càng trở nên rõ rệt đối với cả Washington lẫn Kiev.

Một quân nhân Ukraine điều khiển UAV. Ảnh: Reuters

Tại sao thỏa thuận UAV quan trọng với nước Mỹ?

Mỹ từ lâu đã nỗ lực bắt kịp nhịp thay đổi của công nghệ hiện đại, song không phải lúc nào cũng đạt được kết quả mong muốn. Năm 2023, Lầu Năm Góc khởi động sáng kiến Replicator, một chương trình tham vọng nhằm nhanh chóng mở rộng số lượng hệ thống không người lái trong quân đội Mỹ. Trọng tâm của sáng kiến là phát triển các dòng UAV giá rẻ, có thể sản xuất hàng loạt. Kế hoạch ban đầu dự kiến chi 500 triệu USD mỗi năm cho chương trình này.

Thế nhưng, đến tháng 8/2025, các mục tiêu vẫn chưa được hoàn thành như kỳ vọng: thay vì hàng nghìn thiết bị, chỉ có vài trăm UAV được bàn giao. Những trục trặc trong khâu phối hợp giữa các nhà sản xuất, cùng chi phí leo thang, khiến chương trình buộc phải tái cấu trúc. Từ đó, một bộ phận mới ra đời mang tên Nhóm Chiến tranh Tự động Quốc phòng (DAWG) với nhiệm vụ đẩy nhanh thử nghiệm thực địa, đơn giản hóa quy trình đánh giá và gỡ bỏ các rào cản kỹ thuật.

“Một trong những tiêu chí then chốt đối với UAV phục vụ quân đội Mỹ là khả năng tích hợp liền mạch với các hệ thống vũ khí khác. Nhưng điều đó rất tốn kém — không chỉ trong khâu sản xuất mà cả về chi phí sở hữu trí tuệ tại Mỹ. Chiến tranh hiện đại đã chứng minh rằng, vũ khí giá rẻ và sản xuất hàng loạt mới là yếu tố định hình cục diện trên tiền tuyến”, Đại tá Alexander Saeinko, Tư lệnh Lữ đoàn 67 giai đoạn 2022–2023 nhận định.

Theo ước tính của Royal United Services Institute (RUSI), các loại UAV chịu trách nhiệm cho 60–70% tổng thiệt hại mà Nga phải gánh chịu về trang thiết bị. Chính vì thế, Washington đặc biệt quan tâm đến việc tận dụng dây chuyền sản xuất UAV quy mô lớn và chi phí thấp của Ukraine.

Thực tế cho thấy, năng lực sản xuất UAV của Ukraine đã được nâng cao đáng kể trong thời gian diễn ra xung đột với Nga: từ chỉ 1.200 chiếc năm 2022, lên 415.000 chiếc năm 2023, và đạt tới 1,7 triệu chiếc trong năm 2024, theo dữ liệu của StateWatch. Trong khi đó, năng lực trong lĩnh vực này của Mỹ vẫn ở mức khiêm tốn hơn nhiều, chỉ khoảng 100.000 UAV được lên kế hoạch sản xuất trong năm nay. Sự chênh lệch này không chỉ phản ánh tốc độ chuyển đổi công nghiệp của Ukraine giữa thời chiến, mà còn gợi mở một cơ hội hiếm hoi để Washington học hỏi, hợp tác và tái định hình chiến lược công nghệ quốc phòng.

Ukraine có thể “bắt tay” với Mỹ theo cách nào?

Theo Tổng thống Zelensky, Ukraine đã đề nghị với Mỹ một thỏa thuận trị giá 50 tỷ USD trong thời hạn 5 năm, cho phép sản xuất tới 10 triệu máy bay không người lái mỗi năm. Các nguồn tin từ tờ Wall Street Journal cho biết các lựa chọn bao gồm mua hàng trực tiếp tại Ukraine, thành lập liên doanh tại Mỹ hoặc các quốc gia đối tác khác, thỏa thuận cấp phép sản xuất, hoặc thành lập công ty con của các công ty Ukraine tại Mỹ. Tất cả các hình thức hợp tác này đều có ưu và nhược điểm riêng.

Trong trường hợp xuất khẩu trực tiếp, các doanh nghiệp sản xuất quốc phòng tạo ra việc làm và chuỗi cung ứng tại Ukraine. Điều này không chỉ kích thích ngành quốc phòng mà còn cả các lĩnh vực khác của nền kinh tế.

"Tất nhiên, việc xuất khẩu từ Ukraine những gì bạn sản xuất tại đây, tại chính cơ sở của mình, sẽ có lợi hơn", ông Valerii Borovyk, Chủ tịch hội đồng quản trị của Liên minh Năng lượng Mới Ukraine và là nhà sáng lập của nhà sản xuất UAV First Contact, cho biết.

Ông Rustem Umerov, Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng Quốc gia Ukraine, gần đây đã giải thích về hình thức xuất khẩu trực tiếp trên thực tế, mặc dù ông không nêu đích danh Mỹ là một thị trường tiềm năng.

Theo ông, quy trình sẽ như sau: nếu một công ty đáp ứng các tiêu chí nhất định để được chấp thuận xuất khẩu và có năng lực sản xuất dư thừa mà Lực lượng An ninh và Quốc phòng Ukraine không yêu cầu, công ty đó có thể nộp đơn xin xuất khẩu lên Cơ quan Kiểm soát Xuất khẩu Nhà nước (SECS). Trong vòng 90 ngày, SESC sẽ xác minh tất cả dữ liệu và cấp phép. Đồng thời, nhu cầu từ tiền tuyến vẫn được ưu tiên hàng đầu.

"Nếu Lực lượng Vũ trang Ukraine cần gấp những vũ khí này, giấy phép xuất khẩu có thể bị đình chỉ hoặc thu hồi. An ninh và nhu cầu của quân đội luôn được ưu tiên hơn bất kỳ hợp đồng xuất khẩu nào", ông Umerov lưu ý.

Các doanh nghiệp chỉ tham gia vào khâu phát triển công nghệ mà không trực tiếp sản xuất thường vận hành theo một mô hình kinh doanh khác. Trong trường hợp này, các nhà thầu phụ của họ đảm nhiệm phần lắp ráp sản phẩm, khiến việc bán giấy phép sản xuất trở thành lựa chọn hấp dẫn hơn, vừa giúp mở rộng thị trường, vừa giảm chi phí vận hành trực tiếp.

Bên cạnh đó, vẫn còn một hướng đi khả thi là liên doanh.

“Trong tình huống này, bạn sẽ cần tìm một đối tác sở hữu cơ sở sản xuất sẵn có, hoặc cùng họ đầu tư mua lại nhà xưởng, máy móc và thuê nhân công để vận hành. Hai bên sẽ cùng chia sẻ việc sản xuất. Đây cũng là một hướng đi khả thi, nhưng rõ ràng phức tạp hơn nhiều nếu được triển khai tại một quốc gia khác, ông Valerii Borovyk nhận định.

Trở ngại trước mắt

Tuy nhiên, việc Ukraine cung cấp máy bay không người lái cho Mỹ cũng đang đối mặt với những rào cản không nhỏ. Trở ngại lớn nhất nằm ở sự phụ thuộc vào linh kiện Trung Quốc, vốn được sử dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp UAV của Ukraine. Theo quy định mới, vì lý do an ninh quốc gia, Mỹ sẽ cấm mua các loại UAV có chứa linh kiện Trung Quốc kể từ ngày 1/7 năm sau.

Để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe này, Washington và Kiev đang tìm cách phát triển các phương án thay thế. Tuy nhiên, điều này cũng không hề dễ dàng.

“Vấn đề không chỉ ở giá thành mà còn ở quy mô cung ứng. Ngoài Trung Quốc, ai có thể nhanh chóng cung cấp camera, chip, bộ điều khiển và thiết bị điện tử với số lượng lớn cho UAV?”, ông Valerii Borovyk đặt câu hỏi.

Theo ông, một số linh kiện đã được nội địa hóa tại Ukraine, dù vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện. Đa phần các doanh nghiệp trong nước có khả năng chuyển sang sử dụng linh kiện Mỹ hoặc châu Âu, song rào cản chi phí vẫn là vấn đề then chốt.

“Phần lớn các nhà sản xuất của chúng tôi chưa làm vậy vì điều đó sẽ đẩy giá thành lên cao, trong khi ngân sách quốc gia có giới hạn. Nếu chi phí tăng, nhà nước sẽ chỉ có thể mua ít UAV hơn”, bà Kateryna Mykhalko, Giám đốc điều hành Lực lượng Công nghệ Ukraine, giải thích.

Theo bà, một giải pháp khả thi là tách riêng việc mua linh kiện không phải của Trung Quốc, để các đối tác phương Tây hỗ trợ về chi phí.

“Nếu Mỹ và châu Âu sẵn sàng tài trợ hoặc bán linh kiện với giá ưu đãi, đây sẽ là mô hình hợp tác hiệu quả. Chính phủ các nước này vừa có thể hỗ trợ doanh nghiệp của họ, vừa góp phần củng cố năng lực công nghiệp quốc phòng Ukraine”, bà Mykhalko nói thêm.

Một thách thức lớn khác mà Ukraine đang phải đối mặt khi bước vào thị trường quốc phòng Mỹ, các doanh nghiệp Ukraine sẽ trở thành đối thủ trực tiếp của các tập đoàn Mỹ.

“Đó là lý do bạn cần những luật sư thật giỏi, những người có thể bảo vệ quyền lợi của mình và soạn thảo hợp đồng chặt chẽ để khi phía Mỹ tiếp cận công nghệ của bạn, họ không thể nói: ‘Chúng tôi chỉ lấy ý tưởng, làm khác đi một chút, thế là không còn của các bạn nữa’”, ông Borovyk nhấn mạnh.

Nếu được ký kết, thỏa thuận UAV giữa Mỹ và Ukraine sẽ vượt xa phạm vi của một giao dịch thương mại. Nó phản ánh một sự chuyển dịch sâu sắc trong mối quan hệ song phương, khi quốc gia từng yếu thế hơn giờ trở thành nguồn đổi mới công nghệ, trong khi cường quốc quân sự lại đóng vai trò học hỏi và thích ứng.

Tuy nhiên, thành công của thỏa thuận vẫn phụ thuộc vào việc giải quyết hàng loạt vấn đề kỹ thuật, pháp lý và thể chế: từ thay thế linh kiện Trung Quốc, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đến hài hòa mô hình sản xuất. Đây sẽ là bài kiểm tra thực sự cho năng lực phối hợp giữa hai nền công nghiệp quốc phòng, cũng như cho tầm nhìn chiến lược của liên minh Mỹ–Ukraine.

Diệp Thảo/VOV.VN Theo RBC-Ukraine