Côn Đảo bước vào kỷ nguyên xanh: Kinh tế tuần hoàn tạo sức bật dài hạn

Giao thông xanh, bước mở đầu cho không gian sống văn minh

Trong bối cảnh nhiều đảo du lịch trong khu vực đối mặt với quá tải, ô nhiễm và mất dần sức hút, Côn Đảo đứng trước cơ hội định hình một mô hình phát triển hoàn toàn khác: Tăng trưởng từ bảo tồn, khai thác giá trị kinh tế từ thiên nhiên thay vì đánh đổi tài nguyên. Đó không chỉ là lựa chọn chiến lược mà còn là con đường duy nhất để hòn đảo thiêng này giữ được vẻ đẹp nguyên bản, đồng thời tạo ra các giá trị kinh tế dài hạn và bền vững.

Theo PGS.TS Phan Thị Thục Anh, Phó Hiệu trưởng, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo trường Đại học VinUni, sự phát triển của Côn Đảo phải bắt đầu từ tư duy thuận tự nhiên, đặt bảo tồn làm trung tâm.

Bà cho rằng bảo tồn không chỉ là giữ gìn vẻ hoang sơ mà còn là “nguồn tạo ra giá trị kinh tế lên tới hàng trăm tỷ đồng mỗi năm” nếu được triển khai đúng hướng. Quan điểm này trở thành trụ cột xuyên suốt trong đề xuất chiến lược chuyển đổi xanh mà nhóm nghiên cứu VinUni xây dựng cho đặc khu Côn Đảo thời gian tới.

Không chỉ là thiên đường du lịch hay điểm đến tâm linh, Côn Đảo đang đứng trước cơ hội trở thành mô hình đảo xanh kiểu mẫu của Việt Nam, nơi bảo tồn và phát triển không đối lập nhau mà bổ trợ mạnh mẽ cho nhau.

Nhóm nghiên cứu của VinUni nhận định, giao thông xanh phải là mũi đột phá đầu tiên. Bởi chỉ khi môi trường sống yên tĩnh, sạch sẽ và văn minh được định hình, Côn Đảo mới có nền tảng để phát triển các lĩnh vực khác một cách bền vững.

Theo đó, mục tiêu đến năm 2030 là toàn bộ phương tiện giao thông trên đảo chuyển sang sử dụng điện. Không chỉ xe cá nhân mà cả ôtô, xe máy, xe buýt, phương tiện vận tải du lịch đều phải nằm trong lộ trình thay thế. Đây là bước đi quyết liệt, nhưng hoàn toàn khả thi khi quy mô dân số và nhu cầu di chuyển tại Côn Đảo vẫn còn ở mức vừa phải.

TS. Vũ Minh Tâm, chuyên gia giao thông xanh VinUni nhấn mạnh, điều tiên quyết để hiện thực hóa mục tiêu này là “chính sách phải đi trước một bước”. Quy hoạch phương tiện xanh, khung pháp lý cho giao thông công cộng, lộ trình bắt buộc chuyển đổi xe điện… nếu được ban hành sớm sẽ tạo niềm tin cho doanh nghiệp và là đòn bẩy thu hút đầu tư.

TS. Tâm phân tích, xe buýt điện và mô hình vận tải chia sẻ là phù hợp nhất với đặc thù hạ tầng Côn Đảo. Các tuyến buýt điện không chỉ giảm phát thải mà còn tạo ra không gian di chuyển văn minh, hạn chế tiếng ồn và giảm tình trạng phương tiện cá nhân tràn ngập các tuyến đường nhỏ hẹp trên đảo. Khi kết hợp với làn riêng cho xe đạp, Côn Đảo có thể hình thành mạng lưới giao thông thân thiện, yếu tố rất quan trọng đối với một điểm đến sinh thái, tâm linh.

Trên thực tế, nhiều chính sách khung cho giao thông xanh đã hình thành. Ông Phạm Vương Bảo, Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý giao thông công cộng TP.HCM cho biết, Nghị quyết 98 của Quốc hội trao cho TP.HCM cơ chế đặc thù về kiểm soát khí thải, phân vùng khí thải và hỗ trợ chuyển đổi phương tiện. Đây chính là lợi thế để Côn Đảo triển khai các giải pháp nhanh và đồng bộ.

Qua khảo sát, đảo hiện có khoảng 8.000 xe máy và hơn 400 ôtô cá nhân, nhưng chưa có hệ thống xe buýt công cộng. Do đó, nhóm chuyên gia đề xuất mở mới 6 tuyến buýt điện 30 - 40 chỗ, có nhà chờ, trạm dừng và hạ tầng trạm sạc đồng bộ. Sau khi khảo sát thực địa, trung tâm sẽ xây dựng kế hoạch chi tiết, bố trí vốn, chọn đơn vị đầu tư, vận hành phương tiện năng lượng sạch.

Mô hình tuyên truyền giảm nhựa và bảo vệ rùa biển tại Côn Đảo. (Ảnh: Thanh Thanh)

Mô hình này, khi được triển khai đúng cách, sẽ giúp Côn Đảo mở ra nguồn thu mới từ tín chỉ carbon – tài sản đang trở thành xu hướng ở các quốc gia phát triển.

Giao thông xanh chỉ có thể hiệu quả khi năng lượng sạch đảm bảo đủ và ổn định. Vì vậy, nhóm nghiên cứu VinUni khuyến nghị Côn Đảo đẩy mạnh sản xuất điện mặt trời, điện gió và tích trữ thông minh. Với mật độ bức xạ mặt trời cao trong năm, đảo có lợi thế lớn để phát triển các mô hình điện mặt trời áp mái, điện mặt trời cộng đồng và hệ thống lưu trữ năng lượng.

Hướng đi này không chỉ giảm phụ thuộc vào nhiên liệu truyền thống vận chuyển từ đất liền mà còn góp phần giảm phát thải sâu, phù hợp với mục tiêu hình thành “vùng phát thải thấp” của Côn Đảo.

Kinh tế biển và bảo tồn, hai động lực song hành

Một trong những điểm nhấn quan trọng trong chiến lược chuyển đổi xanh là cách tiếp cận mới đối với kinh tế biển. Côn Đảo không xem bảo tồn là rào cản phát triển, mà coi đây là động lực tạo ra giá trị kinh tế bền vững.

Các hoạt động phục hồi san hô, thảm cỏ biển, bảo vệ rùa biển, nuôi trồng hữu cơ… đều có thể tích hợp vào du lịch sinh thái chất lượng cao. Những mô hình như lặn ngắm san hô có kiểm soát, tham quan khu bảo tồn rùa, trải nghiệm nông nghiệp hữu cơ… sẽ tạo ra giá trị gia tăng thay vì khai thác thô.

Đặc biệt, kinh tế tuần hoàn được đề xuất là nền tảng sống còn. Côn Đảo cần đẩy mạnh giảm rác thải nhựa đại dương, thu gom, tái chế theo vòng tròn khép kín, và tận dụng thảm cỏ biển, rạn san hô để phát triển tín chỉ carbon xanh dương - một nguồn tài chính mới nhiều tiềm năng.

Du lịch được xem là ngành kinh tế quan trọng nhất của Côn Đảo, nhưng nếu chỉ phát triển theo hướng tăng số lượng du khách, đảo sẽ nhanh chóng đối mặt với quá tải, xung đột môi trường và suy giảm chất lượng.

Do đó, nhóm nghiên cứu VinUni khuyến nghị Côn Đảo chuyển sang chiến lược du lịch chất lượng cao, dựa trên trải nghiệm, văn hóa và trách nhiệm môi trường.

Hướng đi này bao gồm: Giới hạn sức chứa du lịch theo ngày và theo mùa; Áp dụng thu phí bảo tồn để tái đầu tư cho bảo vệ tài nguyên; Xây dựng thương hiệu du lịch gắn với di sản, tâm linh, sinh thái; Phát triển khách sạn xanh, ưu tiên công trình sử dụng năng lượng sạch;

Phát triển kinh tế đêm có chọn lọc, phù hợp không gian yên tĩnh đặc trưng của đảo. Mô hình này hướng đến nhóm du khách có ý thức cao, sẵn sàng chi trả cho dịch vụ chất lượng, mang lại giá trị kinh tế lớn hơn mà không gây áp lực lên hạ tầng tự nhiên.

Tất cả các giải pháp đều sẽ khó thành hiện thực nếu thiếu một khung chính sách rõ ràng, thống nhất và đi trước thực tiễn. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa đặc khu Côn Đảo, TP.HCM và các Bộ ngành liên quan.

Vườn quốc gia Côn Đảo phối hợp với các lực lượng thường xuyên thu gom rác đại dương trong rừng ngập mặn. (Ảnh: Thanh Thanh)

Vai trò của chính sách càng quan trọng hơn khi Côn Đảo được định hướng trở thành đặc khu trực thuộc TP.HCM. Đây là nền tảng để đảo tiếp cận các cơ chế đặc thù như ưu đãi đầu tư, thẩm quyền phê duyệt nhanh, cơ chế thử nghiệm chính sách (sandbox) trong các lĩnh vực giao thông, năng lượng và du lịch sinh thái.

Việc rà soát lại toàn bộ quy hoạch giao thông, bến bãi, sân bay, cùng với quy hoạch năng lượng và khu bảo tồn biển, đang được thực hiện. Khi quy hoạch hoàn chỉnh, Côn Đảo có thể triển khai các dự án hạ tầng một cách đồng bộ, tạo hiệu ứng lan tỏa lớn.

Không chỉ là thiên đường du lịch hay điểm đến tâm linh, Côn Đảo đang đứng trước cơ hội trở thành mô hình đảo xanh kiểu mẫu của Việt Nam, nơi bảo tồn và phát triển không đối lập nhau mà bổ trợ mạnh mẽ cho nhau.

Chiến lược này đặt con người vào trung tâm, nhưng vẫn tôn trọng tuyệt đối hệ sinh thái tự nhiên. Công nghệ xanh đóng vai trò công cụ, kinh tế tuần hoàn là nền tảng, còn bảo tồn là động lực tạo ra giá trị bền vững.

Khi giao thông xanh vận hành, năng lượng sạch được đảm bảo, du lịch chuyển sang chất lượng cao, kinh tế biển phát triển song hành với bảo tồn, Côn Đảo sẽ có khả năng tự tạo nguồn lực thông qua tín chỉ carbon, thu phí dịch vụ sinh thái và thu hút dòng vốn đầu tư xanh.

Đây không chỉ là bước chuyển đổi của một hòn đảo, mà còn là cách Việt Nam khẳng định vị thế trong xu hướng phát triển bền vững toàn cầu.

Hoàng Thọ