Con dao hai lưỡi khi TikToker kêu gọi tiền từ thiện

TikTok Phạm Thoại livestream giải thích sau ồn ào kêu gọi từ thiện cho bé Bắp. Ảnh cắt từ clip.

Tối 25/2, Phạm Thoại, một trong những TikToker nổi tiếng với phong cách bán hàng ồn ào, đã có buổi livestream kỳ lạ nhất trong sự nghiệp của mình. Thay vì giới thiệu sản phẩm như thường lệ, anh dành hơn 3 tiếng đồng hồ để đưa ra hàng loạt bằng chứng nhằm chứng minh mình không ăn chặn số tiền từ thiện kêu gọi cho bé Bắp, một bệnh nhi mắc ung thư máu.

Cuối năm 2024, Phạm Thoại đứng ra kêu gọi cộng đồng mạng chung tay hỗ trợ bé Bắp điều trị bệnh. Chỉ trong vòng một ngày, số tiền quyên góp đã vượt 500 triệu đồng và nhanh chóng chạm mốc hàng chục tỷ đồng trong tháng 2.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, dư luận bắt đầu xôn xao về tình trạng sức khỏe thực sự của bé Bắp cũng như việc sử dụng khoản tiền khổng lồ này. Buổi livestream đêm 25/2 được xem là cao trào của vụ việc khi Phạm Thoại cùng các nhân vật liên quan xuất hiện để giải đáp thắc mắc của công chúng.

Thế nhưng, thay vì xóa tan nghi ngờ, livestream làm phát sinh những câu hỏi mới. Một số ý kiến cho rằng Phạm Thoại phải có trách nhiệm giải trình việc quản lý và chi tiêu số tiền từ thiện, thay vì dồn áp lực dư luận lên mẹ con bé Bắp.

Vụ việc này không phải trường hợp cá biệt. Trước đó, một số influencer quyền lực cũng lao đao vì các chiến dịch từ thiện không minh bạch. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Khi các influencer dùng sức ảnh hưởng để kêu gọi quyên góp, ai sẽ giám sát và đảm bảo sự minh bạch?

Xu hướng TikToker kêu gọi từ thiện

Tháng 12/2022, Chiara Ferragni, một trong những influencer quyền lực nhất Italy, bị vạch trần về chiến dịch từ thiện không minh bạch khi hợp tác cùng thương hiệu bánh Giáng sinh Balocco. Cô quảng bá một loại bánh Pandoro với mức giá gần gấp 3 sản phẩm thông thường, nhấn mạnh rằng doanh thu sẽ được dùng để quyên góp cho một bệnh viện trẻ em.

Tuy nhiên, trên thực tế, số tiền từ thiện không hề gia tăng mà vẫn giữ nguyên mốc 50.000 euro từ trước khi chiến dịch bắt đầu. Trong khi đó, Ferragni thu về hơn 1 triệu euro từ quá trình quảng cáo.

Sự việc này không chỉ gây phẫn nộ trong dư luận mà còn khiến các nhà chức trách ở Italy nhắc đến tính minh bạch trong hoạt động từ thiện do những người có ảnh hưởng dẫn dắt. Hiện tượng này không chỉ giới hạn ở Italy, mà đang trở thành xu hướng lan rộng trên toàn cầu.

Chiara Ferragni lao dốc sự nghiệp vì chiến dịch từ thiện thiếu minh bạch. Ảnh: Instagram.

Trong những năm gần đây, một xu hướng mới đã xuất hiện: Các influencer không chỉ quảng cáo sản phẩm, mà còn kêu gọi cộng đồng quyên góp cho những người khó khăn. Như trường hợp Jimmy Darts, influencer nổi tiếng với nội dung "kindness content" (động lực lòng từ bi). Anh quay video tặng tiền cho người lạ, kêu gọi tài trợ từ cộng đồng và quảng bá cho các hoạt động nhân đạo trên TikTok.

Thành công của xu hướng này đến từ việc kết hợp giữa nội dung cảm động và tính tương tác cao trên các nền tảng. Khi người xem chứng kiến một hành động từ thiện, họ có xu hướng quyên góp và chia sẻ, giúp tạo hiệu ứng lan tỏa.

Theo Karen Hoekstra, chuyên gia nghiên cứu về từ thiện trên TikTok tại Johnson Center for Philanthropy, các video từ thiện trực tuyến có thể giúp phổ biến khái niệm từ thiện đến giới trẻ theo cách dễ tiếp cận hơn. "Bất kỳ điều gì có thể khiến giới trẻ hiểu và tham gia vào hoạt động từ thiện đều là điều tốt", Hoekstra nhận định.

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình. Comedian Brad Podray, một nhà sáng tạo nội dung nổi tiếng với các video châm biếm "kindness content", chỉ trích việc những influencer này đang lợi dụng hình ảnh của người khó khăn để kiếm tiền và nổi tiếng.

"Họ luôn tìm đến những người có hoàn cảnh bi đát nhất, quay video rồi đăng lên mạng để trục lợi. Điều đó không khác gì 'povetty porn' - khai thác nghèo đói để kiếm lượt xem", Podray nhấn mạnh.

Jimmy Darts gây tranh cãi với loạt video tặng tiền cho người lạ trên TikTok. Ảnh: People.

Mặt trái của từ thiện trực tuyến

Từ thiện trên mạng xã hội cũng đối diện với những chỉ trích gay gắt. Trước hết, tính minh bạch của các quỹ quyên góp không được đảm bảo như các tổ chức phi lợi nhuận truyền thống. Người quyên góp thường không rõ tiền của họ được sử dụng như thế nào.

Một vấn đề khác là tính đạo đức khi quay phim các nhân vật trong hoàn cảnh khó khăn. Nhiều người chỉ trích các video "poverty porn" - khai thác hình ảnh người nghèo để tăng lượt xem. Theo Hoekstra, điều này dễ khiến người nhận hỗ trợ trở thành công cụ cho sự nổi tiếng của influencer thay vì thực sự được giúp đỡ lâu dài.

Tính minh bạch và đạo đức là hai yếu tố gây tranh luận trong các hoạt động từ thiện lan truyền, xuất phát từ các cá nhân có sức ảnh hưởng. Ảnh minh họa: The New York Times.

Ngoài ra, Tory Martin, Giám đốc truyền thông và đối tác chiến lược tại Johnson Center for Philanthropy, cảnh báo sự thiếu minh bạch về các khoản tiền quyên góp có thể dẫn đến sự lạm dụng và mất niềm tin từ cộng đồng.

"Khi tiền quyên góp đi trực tiếp vào tài khoản cá nhân thay vì một tổ chức chính thức, thì tính minh bạch không còn là một lựa chọn nữa", Martin phân tích.

Cuối cùng, từ thiện trực tuyến có thể vô tình củng cố tâm lý "cứu rỗi" thay vì hỗ trợ bền vững. Việc tặng tiền ngẫu nhiên giúp đỡ cho vài cá nhân, nhưng không giải quyết nguyên nhân gốc rễ của khó khăn.

Sau khi bê bối bị phanh phui, Chiara Ferragni đã phải đối mặt với làn sóng tẩy chay mạnh mẽ. Cô mất hơn 200.000 người theo dõi trên Instagram, nhiều nhãn hàng lớn, bao gồm Coca-Cola, cũng đã ngừng hợp tác với cô. Không những thế, chính phủ Italy còn áp dụng các quy định mới nhằm kiểm soát nội dung quảng cáo và hoạt động từ thiện trên mạng xã hội, yêu cầu các influencer phải minh bạch hơn trong việc phân biệt nội dung quảng bá thương mại và từ thiện.

Theo Giacomo Lasorella, chủ tịch của Agcom, cơ quan quản lý truyền thông Italy, các biện pháp kiểm soát này sẽ giúp bảo vệ người tiêu dùng và tạo ra một môi trường mạng lành mạnh hơn. "Chúng tôi đang hướng đến một khung pháp lý chung cho toàn châu Âu để điều chỉnh lĩnh vực này", Lasorella nhấn mạnh.

Xu hướng từ thiện trực tuyến sẽ tiếp tục phát triển, nhưng rõ ràng, sự minh bạch và đạo đức là hai yếu tố quan trọng quyết định sự tồn tại lâu dài của hoạt động.

Lê Vy