Con vật bé bằng hạt thóc có độc tố mạnh gấp 15 lần nọc rắn hổ mang

Đang làm vườn, người đàn ông 62 tuổi thấy một con kiến nhỏ thân có ba khoang bò trên mu bàn chân. Nghĩ chỉ là kiến thường, ông dùng tay đập rồi gãi vì ngứa. Đến tối, vùng da bắt đầu sưng đỏ, nhức rát. Ông tự bôi dầu nóng để giảm đau.

Thế nhưng sáng hôm sau, mu bàn chân ông nổi đầy bóng nước nhỏ, rỉ dịch. Người nhà sốt ruột, lấy kim luộc chích nặn mủ. Càng làm, vết thương càng loét sâu, lan rộng đến cả cẳng chân rồi vùng háng. Cơn sốt kéo đến, đi lại đau buốt, người thân quyết định đưa ông đến bệnh viện.

Khi được đưa vào Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP.HCM), chân bệnh nhân đã sưng phồng, lộ rõ gân cơ, nguy cơ hoại tử lan rộng. Các bác sĩ xác định ông bị viêm mô tế bào nặng do độc tố từ kiến ba khoang. Ê-kíp phẫu thuật khẩn cấp rạch áp xe, cắt bỏ vùng da hoại tử kích thước 15x20 cm và ghép da để giữ lại chân.

Chỉ dài chừng một centimet, kiến ba khoang mang trong mình lượng độc tố đủ khiến một vết chạm nhỏ hóa thành cơn ác mộng trên da người.

Hình ảnh tổn thương trên da do kiến ba khoang. Ảnh: Bệnh viện Da liễu TP.HCM.

Độc tính gấp 15 lần rắn hổ mang

PGS.TS Lê Thành Đồng, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng TP.HCM, cho biết kiến ba khoang thực chất là một loài bọ cánh cứng có tên khoa học Paederus fuscipes (tên tiếng Anh là rove beetle).

Không thuộc họ kiến, song do thân hình nhỏ, thon dài và di chuyển nhanh nên dân gian quen gọi là “kiến ba khoang”. Ở các vùng khác, chúng còn được biết đến với nhiều tên gọi như kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, kiến cong hay cằm cặp. Loài này thuộc giống Paederus (gồm hơn 600 loài), họ Staphylinidae (cánh cụt), bộ cánh cứng.

Sinh vật này có thân hình chỉ dài 0,7-1 cm, nhỏ như hạt thóc, bụng chia đốt, đầu và đuôi thon nhọn, có thể bay hoặc chạy rất nhanh. Tuy kích thước nhỏ bé, nhưng trong cơ thể kiến ba khoang chứa pederin (C24H43O9N), độc tố mạnh gấp 12-15 lần nọc rắn hổ.

Kiến ba khoang có kích thước khoảng 1 cm nhưng độc tố cực mạnh. Ảnh: Shutterstock.

Dù không gây chết người do chỉ tiếp xúc ngoài da, chất này vẫn có thể khiến vùng da bị dính độc tố bỏng rát, phồng rộp, tương tự phản ứng khi tiếp xúc với độc chất cantharidin của sâu ban miêu.

Điều nguy hiểm là khi người bị cắn đập hoặc chà xát con kiến trên da, lượng pederin tiết ra càng nhiều, khiến vùng tổn thương lan rộng. Độc tố có thể bám dính vào tế bào biểu bì, gây viêm, sưng và đau rát dữ dội.

Thương tổn do kiến ba khoang thường bắt đầu bằng cảm giác râm ran, nóng rát, sau 6-8 giờ xuất hiện ban đỏ; 12-24 giờ sau, vùng da phồng rộp, nổi mụn nước hoặc mụn mủ li ti. Tổn thương hay gặp ở các vùng hở như mặt, cổ, vai, gáy, ngực và tay. Nếu gãi, độc tố lan sang vùng da lành, đặc biệt ở nếp gấp, khiến vết thương lan nhanh hơn.

Bệnh nhân có thể cảm thấy rát bỏng, đôi khi kèm sốt nhẹ, nổi hạch. Sau khoảng 3 ngày, thương tổn bắt đầu giảm rát và bong vảy; đến ngày thứ 5-7, vảy bong hết, để lại vết thâm kéo dài.

Những sai lầm thường gặp

Nam thanh niên 25 tuổi (quê Ân Thi, Hưng Yên) được đưa đến Bệnh viện Da liễu Trung ương (Hà Nội) trong tình trạng tổn thương da lan rộng, nhiều vết trợt loét khắp cơ thể.

Một tuần trước khi nhập viện, do ngứa lâu ngày không khỏi, người nhà nghe theo lời mách đã bắt kiến ba khoang, giã lấy dịch bôi lên vùng da ngứa của anh để “chữa bệnh”. Tuy nhiên, sau khi bôi, bệnh nhân xuất hiện cảm giác nóng rát, mệt mỏi, tổn thương da không những không giảm mà ngày càng loét và lan rộng.

Khi được đưa đến bệnh viện, da người bệnh liên tục chảy dịch ở vùng sinh dục, tay, chân và mông. Qua thăm khám và khai thác bệnh sử, bác sĩ xác định bệnh nhân mắc ghẻ kèm viêm da tiếp xúc kích ứng do bôi dịch kiến ba khoang.

Nam bệnh nhân lở loét toàn thân sau khi đắp kiến ba khoang chữa ngứa. Ảnh: Bệnh viện Da liễu Trung ương.

Thực tế, đây không phải trường hợp sai lầm duy nhất. Bác sĩ Quách Thị Hà Giang, Trưởng khoa Điều trị bệnh da nam giới, Bệnh viện Da liễu Trung ương, cảnh báo nhiều người tự ý bôi thuốc hoặc dùng mẹo dân gian khi bị kiến ba khoang đốt khiến tổn thương nặng hơn, thậm chí nhiễm khuẩn huyết. Thậm chí, nhiều người lại sử dụng kiến ba khoang như một bài thuốc, dẫn đến nhiều hệ quả như trường hợp trên.

Một sai lầm khác mà các chuyên gia thường gặp là thói quen bắt hoặc giết kiến ba khoang bằng tay trần, khiến độc tố trong cơ thể chúng tiết ra và dính trực tiếp lên da, làm tăng nguy cơ bỏng rát, phồng rộp hoặc viêm loét.

Bác sĩ Mông Tuấn Hùng, khoa Da liễu, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lạng Sơn, cho biết thêm nhiều người còn nhầm lẫn tổn thương do kiến ba khoang với bệnh zona, tự ý mua thuốc acyclovir hoặc thuốc chứa corticoid để bôi, dẫn đến loét da, nhiễm trùng nặng.

Theo bác sĩ Hùng, hai bệnh này có đặc điểm khác nhau. Zona thường gặp ở người từng bị thủy đậu, tổn thương mọc thành chùm dọc theo dây thần kinh và chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể; còn vết do kiến ba khoang lại lan theo vệt tay quệt, rải rác, không đối xứng.

Ông khuyến cáo, khi vùng da xuất hiện phồng rộp hoặc viêm loét, người dân cần đến cơ sở y tế để được khám và kê thuốc phù hợp, tránh tự điều trị bằng thuốc không rõ nguồn gốc. Nếu được xử trí đúng, tổn thương thường khỏi trong khoảng một tuần; ngược lại, điều trị sai hoặc chậm có thể khiến vết thương lan rộng và lâu lành.

Tiếp xúc với kiến ba khoang nhưng tưởng rằng bản thân bị zona, cô gái tự điều trị dẫn đến hậu quả nặng nề.

Để phòng tránh tổn thương do kiến ba khoang, Cục Y tế Dự phòng khuyến cáo người dân nên hạn chế sử dụng đèn huỳnh quang và thay bằng đèn có ánh sáng vàng. Tránh đứng dưới bóng đèn sáng hoặc nơi kiến xuất hiện.

Ngoài ra, người dân nên chủ động ngăn kiến vào nhà bằng cách lắp lưới ở cửa, phát quang bụi rậm quanh nhà, giữ vệ sinh môi trường, mặc quần áo dài tay khi ra ngoài hoặc làm việc ở khu vực gần đồng ruộng, công trình. Ban đêm nên tắt bớt đèn không cần thiết, mắc màn khi ngủ, và có thể phun thuốc diệt côn trùng trên tường nếu mật độ kiến nhiều.

Đặc biệt, dầu quế được xem là chất xua đuổi côn trùng hiệu quả, có tác dụng nhanh, bền và an toàn, được sử dụng trong nhiều loại thuốc trừ sâu, xông hơi và chế phẩm chống kiến ba khoang (Paederus fuscipes).

Kỳ Duyên