COP30: Thời điểm quyết định và những lời kêu gọi 'khẩn thiết' trên toàn cầu

Hội nghị về biến đổi khí hậu COP30 đang diễn ra tại thành phố Belem (Brazil) từ 10 đến 21/11, quy tụ hơn 190 quốc gia cùng các nhà lãnh đạo, nhà khoa học và chuyên gia môi trường. Sự kiện diễn ra trong bối cảnh thế giới đối mặt với nhiều thách thức về hành động khí hậu và tình trạng phát thải kỷ lục.

Thời điểm then chốt của COP30

COP30 diễn ra trong bối cảnh hai phần ba số quốc gia ký Thỏa thuận Paris không kịp nộp kế hoạch khí hậu mới theo hạn tháng 9. Mục tiêu của Thỏa thuận là giữ nhiệt độ toàn cầu tăng không quá 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Hội nghị COP30 diễn ra vào thời điểm then chốt. Ảnh: News.sky

Tuy nhiên, năm 2024 được ghi nhận là năm nóng nhất lịch sử, với nhiệt độ toàn cầu vượt tạm thời ngưỡng 1,5°C, cùng hàng loạt thảm họa cháy rừng ở Brazil và lũ lụt ở châu Âu. Nhiều chuyên gia cảnh báo hành động khí hậu đang tụt khỏi chương trình nghị sự của các chính phủ.

Dù vậy, Liên hợp quốc (LHQ) cho biết các kế hoạch khí hậu mới có chất lượng cao hơn đáng kể và lần đầu tiên cho thấy triển vọng giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu rõ rệt trong tương lai gần, mở ra cơ hội để hướng thế giới trở lại đúng quỹ đạo 1,5°C.

Diễn ra vào bối cảnh đó, Hội nghị được nhìn nhận là một phép thử quan trọng cho việc liệu cộng đồng quốc tế có thể chuyển từ “lời hứa” sang “kế hoạch thực thi” rõ ràng hay không. Kết quả của hai tuần thương lượng sẽ được cộng đồng quốc tế theo dõi chặt chẽ, vì không chỉ quyết định mục tiêu khí hậu những năm tới mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực, di cư khí hậu và ổn định trên toàn cầu.

Những giải pháp cấp bách nhằm loại bỏ carbon

Phát biểu tại sự kiện công khai đầu tiên của Hội đồng Khoa học COP30, các chuyên gia cho rằng trong 5 -10 năm tới, thế giới chắc chắn sẽ vượt qua ngưỡng 1,5°C - mục tiêu cốt lõi của Thỏa thuận Paris.

Điều này đã tạm thời xảy ra vào năm 2024, song theo bà Thelma Krug - Điều phối viên Hội đồng, LHQ chỉ xem là “vượt ngưỡng” khi mức tăng trung bình duy trì trong ít nhất 10 năm.

Giáo sư Chris Field (Đại học Stanford) nhấn mạnh: dù đã vượt ngưỡng, thế giới vẫn cần giữ mục tiêu 1,5°C vì thời gian càng kéo dài trên mức này, nguy cơ sụp đổ của các hệ thống tự nhiên càng lớn, từ băng Nam Cực, Greenland, tuần hoàn đại dương cho tới rừng Amazon. Nhiều rạn san hô, ông nói, đã bước qua “điểm không thể quay lại” ở ngưỡng 1,5°C.

Giáo sư Tim Lenton (Đại học Exeter), chuyên gia về “điểm tới hạn” khí hậu, cảnh báo nguy cơ hệ thống tuần hoàn Đại Tây Dương sụp đổ có thể kéo theo hàng loạt hiệu ứng dây chuyền toàn cầu: “Chúng ta phải làm mọi cách để ngăn kịch bản này xảy ra,” ông nhấn mạnh.

Theo chuyên gia Field, mỗi 0,1°C cần loại bỏ khoảng 200 tỷ tấn CO₂. Tuy nhiên, ngay cả khi chỉ cố gắng “hạ nhiệt” 0,2°C, quá trình này vẫn rất chậm, tốn kém và nhiều rủi ro.

Ông đưa ra các lựa chọn tiềm năm. Thứ nhất là trồng rừng - hiệu quả nhất và rẻ nhất (khoảng 50 USD/tấn CO₂), nhưng làm giảm diện tích đất nông nghiệp.

Thứ hai là Công nghệ tách CO₂ trực tiếp từ không khí, tốn ít nhất 200 USD/tấn và chưa thể mở rộng quy mô.

Thứ ba là bón phân đại dương, nhưng biện pháp này có rủi ro cao, có thể gây xáo trộn hệ sinh thái biển.

Chuyên gia Krug cho biết Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC) đã bắt đầu nghiên cứu các cơ chế loại bỏ carbon khác nhau.

Mô hình của Viện Potsdam cho thấy:Ngay cả khi kết hợp các mục tiêu loại bỏ carbon tham vọng và chính sách mạnh tay, thế giới chỉ có thể giới hạn mức nóng lên ở 1,6–1,8°C.

Nếu giữ nguyên chính sách hiện nay, Trái Đất có thể tăng ít nhất 2,7°C, mức dẫn đến hạn hán, cháy rừng và tổn thất nhân đạo nghiêm trọng.

Các nhà khoa học kêu gọi đưa phòng ngừa “điểm tới hạn” vào quá trình rà soát toàn cầu của COP. Theo Giáo sư Lenton, IPCC đang bắt đầu nghiên cứu các rủi ro này, và ông lưu ý rằng cũng có “điểm tới hạn tích cực”, khi các yếu tố xã hội, kinh tế hoặc công nghệ thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh nhanh hơn.

Còn gây tranh cãi?

Diễn ra tại TP Belem nằm ở rìa rừng mưa Amazon, khu rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới, nơi hấp thụ lượng lớn khí nhà kính, đóng vai trò thiết yếu trong cân bằng khí hậu toàn cầu. Việc chọn Belem làm nơi tổ chức COP30 được xem là bước đi chiến lược của Brazil nhằm nhấn mạnh vai trò của Amazon trong bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, Belem là một thành phố nghèo và bất bình đẳng sâu sắc, với phần lớn trong 2,5 triệu dân sống trong khu ổ chuột. Nhiều ý kiến nghi ngờ khả năng thành phố này có thể đáp ứng 50.000 đại biểu dự kiến tham dự, khi thiếu nghiêm trọng chỗ ở và hạ tầng dịch vụ.

Chính phủ Brazil đã đầu tư khoảng 1 tỷ USD để xây khách sạn, cải tạo đường sá, công viên và hệ thống thoát nước. Một số giải pháp tạm thời như sử dụng “motel tình yêu”, phà sông và phòng học được triển khai để phục vụ khách. Tuy nhiên, tình trạng giá phòng tăng vọt đã khiến một số quốc gia đề nghị chuyển địa điểm đăng cai.

Bên cạnh đó, Brazil đang bị chỉ trích vì mở rộng khai thác dầu khí, với kế hoạch trở thành một trong năm nhà sản xuất dầu lớn nhất thế giới vào năm 2030. Việc cho phép tập đoàn quốc doanh Petrobras khoan thăm dò gần cửa sông Amazon chỉ vài tuần trước hội nghị càng làm dấy lên nghi ngại về cam kết khí hậu của chính phủ.

Hoàng tử William và Thủ tướng Anh Keir Starmer đại diện Vương quốc Anh tham dự COP30, nhằm khẳng định lại vai trò lãnh đạo toàn cầu của Anh về hành động khí hậu và tăng trưởng xanh. Ông Starmer gọi mục tiêu trung hòa carbon (net zero) là “cơ hội kinh tế của thế kỷ 21”.

Trong khi đó, lần đầu tiên trong lịch sử các hội nghị thượng đỉnh khí hậu COP, Mỹ không cử bất kỳ phái đoàn nào tham dự. Hồi tháng 1, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký thư gửi LHQ, khởi động quá trình rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris về khí hậu lần thứ hai. Mặc dù quá trình chưa hoàn tất, Nhà Trắng xác nhận đầu tháng 11 rằng không có quan chức cấp cao nào đại diện Mỹ tham dự COP30 tại thành phố Belém, Brazil.

Dù thiếu vắng một số quốc gia, hơn 56.000 đại biểu từ 193 nước và Liên minh châu Âu đã đăng ký tham dự trực tiếp, khiến COP30 trở thành hội nghị lớn thứ hai trong lịch sử, chỉ sau COP28 tại Dubai (với hơn 80.000 người tham dự).

Liên Hà (Theo THe Guardian, CNN)