Đại biểu Quốc hội băn khoăn về Nhà nước thu hồi khi dự án đã thỏa thuận 75% diện tích

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, cuối chiều 1/12, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường về Dự thảo Nghị quyết quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm là quy định mới về việc Nhà nước đứng ra thu hồi đất. Cụ thể, tại Dự thảo Nghị quyết mới, Chính phủ đề xuất bổ sung 3 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Trong đó có trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành thỏa thuận; hoặc các dự án đã hết thời gian gia hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận (đã thỏa thuận trên 75% diện tích đất và trên 75% số lượng người sử dụng đất), thì HĐND cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần diện tích đất còn lại giao cho chủ đầu tư.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị). Ảnh Quochoi.vn.

Quan tâm đối với nội dung cơ chế thu hồi đất khi dự án đạt trên 70% hoặc 75% diện tích và 75% số người sử dụng đất đồng thuận, đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) cho rằng đây là điểm mở quan trọng nhưng cũng nhạy cảm và tác động trực tiếp đến quyền tài sản của công dân được Hiến pháp bảo hộ.

Nếu quy định chưa chặt, nguy cơ khiếu kiện kéo dài, mất đồng thuận, thậm chí tạo điểm nóng xã hội là hoàn toàn có thể xảy ra. “Đề nghị Quốc hội cân nhắc kỹ hoặc nâng tỉ lệ này lên 80% đến 85% để tăng độ an toàn pháp lý và sức thuyết phục xã hội. Hoặc chỉ nên áp dụng đối với các dự án trọng điểm quốc gia, dự án hạ tầng chiến lược, hoặc dự án đã bồi thường kéo dài nhiều năm nhưng không xong, chứ không áp dụng đại trà. Đồng thời, điều quan trọng không nằm riêng ở tỉ lệ mà nằm ở cơ chế xác định giá bồi thường, cơ chế đối thoại, cơ chế tái định cư và cơ chế giám sát độc lập”, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng cũng đề nghị luật hóa rõ yêu cầu phải có Hội đồng thương lượng độc lập, mời tổ chức định giá đất uy tín, công khai minh bạch toàn bộ hồ sơ. Theo đại biểu, người dân cần thấy chính sách không phải là ép buộc mà là cùng thỏa thuận, sự công bằng. Một chính sách đất đai sẽ chỉ có giá trị khi người dân thấy mình được tôn trọng và quyền lợi của họ được bảo đảm trước khi Nhà nước thu hồi đất cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Băn khoăn về cơ chế thỏa thuận kết hợp với thu hồi đất và tính khả thi của việc xác định phương án tái định cư bình quân được đưa ra tại dự thảo Nghị quyết, đại biểu Nguyễn Thành Nam (đoàn Phú Thọ) nêu thực trạng thời gian qua việc áp dụng cơ chế thỏa thuận đối với hầu hết dự án khiến việc triển khai trì trệ, phá vỡ nguyên tắc công bằng về giá, dẫn đến giá đàm phán riêng lẻ chứ không phải giá thị trường công khai. Điều này tạo ra sự bất công và thiếu minh bạch.

Thậm chí, đề xuất ngưỡng thỏa thuận 75% cũng chưa rõ cơ sở và vẫn tồn tại nhiều bất cập, tạo ra tình trạng lúc đầu là dân sự, sau thu hồi bằng hành chính trong một dự án, vừa không đảm bảo tính công bằng, vừa phá vỡ công tác pháp chế trong thực thi pháp luật.

Tương tự, đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Phú Thọ) cho rằng quy định ngưỡng 75% kể trên rất khó khả thi bởi phải đáp ứng 2 điều kiện là thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số người sử dụng đất đồng thuận.

“Tại sao lại là tỷ lệ 75% mà không phải 60%. Ban soạn thảo đã khảo sát đánh giá xem tất cả dự án thuộc diện thỏa thuận có bao nhiêu dự án đạt được hai tiêu chí này và bao nhiêu dự án đáp ứng một trong hai tiêu chí”, đại biểu Tiến đặt câu hỏi.

Bên cạnh đó, ông cho biết rất khó xác định về tỷ lệ số người sử dụng đất đồng thuận trong trường hợp người được giao quyền sử dụng đất đã mất. Đồng thời, hiện tại trong chấp thuận chủ trương đầu tư không có quy định nào về thời gian phải hoàn thành hoặc hết thời hạn hoàn thành việc thỏa thuận, nếu thực hiện theo dự thảo nghị quyết thì chấp thuận chủ trương đầu tư thuộc diện phải thỏa thuận bồi thường đều phải điều chỉnh lại.

Đại biểu Tiến cũng cho rằng việc xác định giá bồi thường nếu tính theo giá Nhà nước sẽ không khả thi và gây nhiều hệ lụy cho xã hội. Còn nếu tính theo giá thỏa thuận trung bình như phương án 2 trong dự thảo cũng không khả thi, bởi giá đã thỏa thuận có thể cao hơn giá thỏa thuận trung bình nhưng chưa được chấp thuận.

“Cả hai phương án trong dự thảo tôi cho là khó khả thi”, đại biểu nói và đề xuất nên quy định tất cả dự án có sử dụng đất đều do Nhà nước tổ chức bồi thường thu hồi.

Cũng tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Thị Thu Thủy (Gia Lai) đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ căn cứ vì sao xác định là 75%, và làm rõ quy định này áp dụng cho dự án nào. “Tỷ lệ 25% hộ dân không đồng thuận là tỷ lệ tiềm ẩn những vấn đề gây bất ổn về xã hội, an ninh trật tự tại địa phương, khiếu nại, khiếu kiện hành chính”, bà Thủy nhìn nhận.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng) cũng lựa chọn phương án 2, vì phương án 1 tuy có ưu điểm là đơn giản về thủ tục và giảm bớt chi phí cho nhà đầu tư, nhưng lại tạo ra sự chênh lệch lớn giữa các hộ dân trong cùng một khu vực đất thu hồi, dễ phát sinh khiếu kiện. Còn phương án 2 có sự hài hòa hơn giữa lợi ích của Nhà nước, người có đất bị thu hồi và chủ đầu tư.

“Phương án này đảm bảo sự công bằng, bảo đảm người dân thuộc phần diện tích còn lại được hưởng mức bồi thường không thấp hơn mặt bằng giá trung bình đã thỏa thuận với các hộ dân trước đó. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người bị thu hồi đất, mà còn giảm thiểu nguy cơ phát sinh tranh chấp, khiếu kiện”, bà Nga phân tích.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng tiếp thu giải trình. Ảnh Quochoi.vn.

Tiếp thu, giải trình về nội dung này, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của đất nước trong tình hình mới, với mục tiêu tăng trưởng 2 con số, đòi hỏi phải bổ sung một số trường hợp thu hồi đất.

Các trường hợp đề xuất thu hồi đất, gồm: Một là, các dự án trong khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế. Hai là, thu hồi đất để tạo quỹ đất thanh toán dự án theo hợp đồng BT; tạo quỹ đất để cho thuê đất tiếp tục sản xuất kinh doanh đối với trường hợp tổ chức đang sử dụng đất mà bị Nhà nước thu hồi đất.

Thứ ba, thu hồi đất với phần diện tích còn lại của dự án khi nhà đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và nhận được sự đồng thuận của trên 75% số lượng người sử dụng đất trong phạm vi thực hiện dự án.

Về trường hợp thu hồi đất khi dự án đã thỏa thuận trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất đồng thuận, Bộ trưởng Thắng nêu rõ, cơ quan soạn thảo xác định đây là trường hợp thu hồi đất “đặc biệt” cần phải được cân nhắc, đánh giá kỹ lưỡng, thận trọng trên các khía cạnh kinh tế, xã hội, an ninh trật tự, an toàn xã hội và bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của người dân.

Vì vậy, Dự thảo Nghị quyết đã giao cho HĐND cấp tỉnh - cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân xem xét quyết định thông qua việc có hay không thu hồi phần diện tích đất còn lại khi nhà đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất.

Dự thảo nghị quyết cũng đưa ra 2 phương án giá bồi thường khi Nhà nước thu hồi phần đất còn lại.

“Trên cơ sở ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ và ngày hôm nay, Chính phủ sẽ phối hợp với cơ quan thẩm tra nghiên cứu lựa chọn phương án xem xét báo cáo với Quốc hội”, Bộ trưởng Trần Đức Thắng hồi âm.

Về một số ý kiến đại biểu đề nghị cân nhắc quy định cho phép thu hồi đất trước khi phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, Bộ trưởng Trần Đức Thắng giải thích, cơ chế này chỉ áp dụng cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp theo pháp luật đầu tư công và các dự án nhận được sự đồng thuận của đa số người dân đối với việc thực hiện dự án.

“Chính phủ sẽ quy định chi tiết trình tự, thủ tục, đảm bảo thực hiện rất dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, minh bạch quyền và lợi ích hợp pháp của người có đất bị thu hồi”, Bộ trưởng Trần Đức Thắng thông tin.

Đông Bắc