Đăng ký điện mặt trời mái nhà: Người dân cần chung tay

Ảnh minh họa: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Điện mặt trời mái nhà đang trở thành giải pháp năng lượng tái tạo được ưa chuộng tại Việt Nam, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia và tiết kiệm chi phí cho người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của loại hình này cũng đặt ra những thách thức nhất định về quản lý và an toàn hệ thống điện. Vì vậy, việc đăng ký lắp đặt điện mặt trời mái nhà không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là trách nhiệm chung.

Đây là thông tin được đưa ra tại tọa đàm “Vì sao bắt buộc đăng ký điện mặt trời mái nhà?” do Báo Công Thương tổ chức ngày 18/9.

Điện mặt trời mái nhà và bài toán an ninh năng lượng

Thông tin về việc không đăng ký/thông báo điện mặt trời mái nhà có ảnh hưởng đến công tác tham mưu, xây dựng chính sách phát triển ngành điện nói chung và lĩnh vực năng lượng tái tạo, trong đó có điện mặt trời nói riêng, ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho biết, đây là điều cần thiết, đặc biệt khi Nhà nước đang đồng thời triển khai chính sách ưu đãi cho hộ gia đình, nghĩa là khi khuyến khích lắp đặt, cần cơ chế phân bổ chi phí lưới minh bạch để tránh chuyển chi phí không công bằng sang nhóm khách hàng khác.

“Đối với các hộ lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời thì chi phí bỏ ra chỉ là chi phí đầu tư. Nhưng đối với hệ thống điện nói chung và đơn vị quản lý, vận hành hạ tầng phân phối nói riêng, chi phí đó bao gồm đầu tư lưới điện, vận hành, bảo trì và chi phí quản lý mà ngành điện phải duy trì bất kể khách hàng có lắp năng lượng mặt trời,” ông Cường nói.

Cũng theo ông Lê Việt Cường, vấn đề đang tồn tại là hạ tầng điện lưới hiện hữu (đường dây, trạm biến áp, hệ thống giám sát và thu thập dữ liệu từ xa SCADA, nhân lực vận hành) vẫn phải được duy trì 24/7, bất kể ban ngày có điện mặt trời mái nhà tự dùng hay không.

"Người dân chỉ sử dụng điện lưới khi cần (ban đêm, trời mưa, ít nắng), tức là họ đang dùng hệ thống như một dạng 'dịch vụ dự phòng' miễn phí. Ngành điện (EVN và các đơn vị truyền tải, phân phối) vẫn phải chi chi phí cố định rất lớn cho bảo dưỡng, nâng cấp, đầu tư hạ tầng, nhưng hiện chưa có cơ chế phân bổ chi phí công bằng"

Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương)

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty Vận hành Hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO) cho rằng, việc có đầy đủ thông tin về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu là vô cùng quan trọng. Nếu thiếu dữ liệu, mô hình dự báo sẽ sai lệch, gây khó khăn trong lập lịch huy động, vận hành nguồn điện và tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng cung - cầu.

Ông Hoài cũng lưu ý thông tin về quy mô lắp đặt giúp đơn vị điều độ dự báo chính xác khả năng phát điện theo từng khung thời gian và diễn biến thời tiết, từ đó đảm bảo cung cấp điện an toàn, ổn định.

Nhà nước tạo điều kiện, người dân cần chung tay

Trước tầm quan trọng của việc thông báo, đăng ký lắp đặt điện mặt trời mái nhà, việc đơn giản hóa thủ tục đăng ký lắp đặt được xem là giải pháp quan trọng để vừa đảm bảo quản lý hiệu quả, vừa tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tuân thủ quy định.

Theo ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), Nghị định 58/2025 của Chính phủ đã quy định cụ thể các đối tượng có nghĩa vụ thông báo phát triển điện. Tất cả tổ chức, cá nhân sở hữu hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu, dù đấu nối hay không đấu nối với lưới điện quốc gia, đều phải thông báo với Sở Công Thương hoặc đơn vị điện lực địa phương.

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) phát biểu tại tọa đàm. Nguồn: Bộ Công Thương.

"Mẫu thông báo trong Nghị định 58/2025 rất đơn giản, chỉ yêu cầu thông tin cơ bản như tên, địa chỉ, quy mô lắp đặt... Thông báo gửi đến chính quyền cấp xã để nắm thông tin, không cần phản hồi đồng ý hay không đồng ý,” ông Trang nói.

Đối với các vùng sâu, vùng xa, nơi người dân chưa quen với thủ tục, ông Trang đề xuất chính quyền cấp xã cùng Sở Công Thương tỉnh hướng dẫn trực tiếp đến từng hộ gia đình, thôn, bản.

Bên cạnh đó, ông Trang lưu ý người dân nên tuân thủ quy định pháp luật để hỗ trợ cơ quan quản lý thống kê quy mô, công suất, từ đó xây dựng kế hoạch vận hành hệ thống điện an toàn, hiệu quả, quản lý nhu cầu từng hộ gia đình và phòng tránh nguy cơ cháy nổ. Các hướng dẫn trong quá trình lắp đặt, vận hành cũng sẽ được cung cấp để đảm bảo an toàn.

Về phía Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN chia sẻ, tập đoàn cũng đã tích cực nỗ lực tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc thông báo/đăng ký với nhiều kênh đăng ký, từ cổng thông tin điện tử, ứng dụng đến các kênh trực tiếp.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN phát biểu tại tọa đàm. Nguồn: Bộ Công Thương.

"Tuy nhiên, cần tăng cường tuyên truyền để người dân nhận thức rằng đăng ký không chỉ là thủ tục, mà còn là trách nhiệm chung nhằm đảm bảo an toàn và phát triển bền vững của hệ thống điện quốc gia,” ông Dũng nói.

Từ góc độ địa phương, ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang thông tin, hiện tỉnh Tuyên Quang đang nỗ lực tuyên truyền để người dân yên tâm rằng việc thông báo này không phải để xử phạt, mà chỉ nhằm giúp cơ quan quản lý biết công suất lắp đặt và cân đối lượng điện tiêu thụ.

Đối với đề xuất áp dụng chế tài xử phạt do tình trạng tuân thủ quy định thông báo/đăng ký còn hạn chế, các chuyên gia cho rằng cần cân nhắc vì trong khi công tác tuyên truyền chưa đầy đủ thì việc xử phạt có thể gây phản ứng tiêu cực từ xã hội.

Tại tọa đàm, các chuyên gia đều thống nhất rằng việc đăng ký lắp đặt điện mặt trời mái nhà không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn, ổn định và phát triển bền vững hệ thống điện quốc gia.

Song song với đó, việc đơn giản hóa thủ tục, kết hợp với tuyên truyền hiệu quả, sẽ giúp người dân dễ dàng tuân thủ, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý nắm bắt thông tin, từ đó xây dựng kế hoạch vận hành hợp lý. Đây là bước đi cần thiết để cân bằng giữa lợi ích cá nhân và trách nhiệm cộng đồng trong bối cảnh năng lượng tái tạo ngày càng phát triển tại Việt Nam.

Thu Thảo