Đào tạo bác sĩ: Không chỉ là chuyện 'cho phép hay không'

Tại phiên thảo luận tổ về chủ trương đầu tư 2 chương trình mục tiêu quốc gia liên quan đến lĩnh vực giáo dục và y tế giai đoạn 2026–2030 mới đây, phát biểu của Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình về việc sắp tới không cho phép các trường đại học (ĐH) không chuyên đào tạo bác sĩ đã thu hút sự quan tâm của giới chuyên môn và dư luận xã hội.

Đằng sau vấn đề “cấm hay không cấm” là bài toán lớn hơn về đào tạo nhân lực y tế hiện nay. Thay vì chỉ nhìn câu chuyện ở góc độ quản lý ngành nghề đào tạo, chúng ta cần nhìn rộng hơn ở hai khía cạnh cốt lõi: Đào tạo phải đáp ứng đúng nhu cầu nhân lực y tế của hệ thống và việc tham gia đào tạo khối ngành sức khỏe không nên bị “cấm” bằng mệnh lệnh hành chính, mà phải được kiểm soát bằng các tiêu chuẩn chất lượng và quy hoạch đủ nghiêm ngặt.

Đào tạo tràn lan, nguy cơ mất cân đối cung – cầu nhân lực y tế

Tôi rất mừng khi lãnh đạo Chính phủ đã có quan điểm rõ về vấn đề này, bởi đây không chỉ là trăn trở của giới đào tạo trong lĩnh vực sức khỏe mà cũng là điều dư luận, giới chuyên môn giáo dục – y tế đã đặt ra từ lâu.

Trong từng giai đoạn phát triển, khi nhu cầu nhân lực tăng cao, việc mở rộng quy mô đào tạo là điều có thể hiểu được. Tuy nhiên, từ góc nhìn của người làm đào tạo, điều đáng lo ngại hiện nay là đào tạo chưa bám sát nhu cầu thực của hệ thống y tế. Suy cho cùng, đào tạo phải đáp ứng đúng nhu cầu nhân lực của hệ thống.

PGS.TS NGÔ QUỐC ĐẠT, Hiệu trưởng ĐH Y Dược TP.HCM.

Trong khối ngành khoa học sức khỏe không chỉ có bác sĩ mà còn có điều dưỡng, kỹ thuật y học, phục hồi chức năng, hộ sinh, kỹ thuật hình ảnh… Tuy nhiên, nhu cầu cao nhất hiện nay lại là điều dưỡng, trong khi thực tế nhiều cơ sở đào tạo chủ yếu chạy theo các ngành “hot”, dễ thu hút người học như y, dược, răng hàm mặt. Hệ quả là xảy ra tình trạng thừa cục bộ ở một số ngành, trong khi những lĩnh vực khác lại thiếu nghiêm trọng.

Đào tạo dược hiện nay đã có biểu hiện “thừa quá nhiều”, sinh viên ra trường khó tìm việc làm. Có nơi mở quy mô rất lớn, mỗi năm đào tạo hàng ngàn sinh viên. Nếu tiếp tục theo đà này, nguy cơ mất cân đối cung – cầu nhân lực y tế là rất rõ.

Câu chuyện không chỉ dừng lại ở việc mở hay không mở ngành, mà quan trọng hơn là phải có sự điều phối, định hướng từ cấp vĩ mô. Bộ Y tế là đơn vị nắm rõ nhu cầu nhân lực của toàn hệ thống, trong khi quyền cấp phép mở ngành lại thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Nếu thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa hai cơ quan này, việc đảm bảo định hướng chung sẽ rất khó khả thi.

Thực tế, cũng giống như không ai hình dung một trường đại học kinh tế đi đào tạo bác sĩ hay một trường kỹ thuật đào tạo y khoa một cách tràn lan. Về pháp lý có thể không cấm, nhưng về thông lệ, về định hướng phát triển hệ thống, đó là điều không hợp lý. Mỗi trường cần có sở trường riêng, được phân vai trong bức tranh chung, thay vì chạy theo xu hướng “ngành nào đang hot thì mở ngành đó”.

Việc quy hoạch và “siết lại” là cần thiết, nhưng tôi cho rằng cần theo hướng có định hướng, không phải bằng cách phân biệt công – tư. Luật pháp hiện nay không phân biệt trường công lập hay tư thục; vấn đề là dù huy động nguồn lực xã hội, việc đào tạo vẫn phải đặt trong một khuôn khổ quy hoạch rõ ràng để các cơ sở phát triển đúng thế mạnh, góp phần nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục đại học.

Sinh viên ĐH Y dược TP.HCM trong một hoạt động thực hành tại trường. Ảnh: UMP

Đào tạo phải bảo đảm chất lượng và có quy hoạch

Theo tôi, đào tạo ngành y không nên bị “cấm” một cách tuyệt đối với các trường không chuyên, nhưng phải kèm theo những yêu cầu rất nghiêm ngặt về chất lượng và nằm trong quy hoạch tổng thể.

Y khoa là ngành đặc thù, tương tự đào tạo giáo viên, yêu cầu về chất lượng phải rất cao. Tuy nhiên, hiện nay các tiêu chuẩn và điều kiện mở ngành vẫn còn tương đối “dễ đạt” trên hồ sơ, trong khi thực tế triển khai lại là một câu chuyện khác.

Đào tạo y khoa đòi hỏi phải có bệnh viện thực hành đúng nghĩa, có đội ngũ giảng viên cơ hữu đủ mạnh, có nền tảng tiền lâm sàng vững chắc như giải phẫu, mô phỏng, mô bệnh học, phôi học… Đây đều là những yếu tố cốt lõi và không dễ đáp ứng. Cơ sở vật chất có thể đầu tư bằng tiền, nhưng chất lượng đội ngũ con người thì không thể “mua” một cách dễ dàng.

Một bác sĩ lâm sàng giỏi không đồng nghĩa đương nhiên trở thành một giảng viên y khoa giỏi. Đào tạo y đòi hỏi giảng viên phải được đào tạo bài bản về sư phạm y học, có năng lực giảng dạy, có khả năng dẫn dắt sinh viên cả trong giai đoạn tiền lâm sàng lẫn lâm sàng.

Hiện nay, nhân lực giảng dạy trong đào tạo y vẫn còn nhiều bất cập, thậm chí có tình trạng giảng viên đứng tên ở nhiều cơ sở đào tạo nhưng thực chất không tham gia giảng dạy. Hồ sơ trên giấy tờ có thể rất “đẹp”, nhưng không phản ánh đúng chất lượng thực của quá trình đào tạo.

Một vấn đề quan trọng khác theo tôi là công tác hậu kiểm. Việc kiểm tra, giám sát sau khi cấp phép hiện nay vẫn còn yếu; rất hiếm trường hợp cơ sở đào tạo y bị dừng tuyển sinh do không đáp ứng điều kiện sau hậu kiểm. Khi khâu này không đủ chặt chẽ, việc mở ngành trở nên quá dễ, dẫn đến hệ quả mở tràn lan.

Không thể chỉ dừng lại ở lời kêu gọi hay cảnh báo, mà cần có một bộ tiêu chuẩn chất lượng cụ thể, chặt chẽ, đi kèm cơ chế giám sát thực chất. Đồng thời, phải có một bài toán tổng thể ở tầm quốc gia về quy hoạch đào tạo nhân lực y tế: trường nào đào tạo chuyên sâu bác sĩ, trường nào tập trung các nhóm ngành như điều dưỡng, kỹ thuật y học…, tránh tình trạng tất cả cùng dồn vào bác sĩ.

Hiện nay, nhiều cơ sở mở khối ngành sức khỏe nhưng đích đến vẫn là ngành y – dược vì yếu tố “hot” và hiệu quả tuyển sinh. Trong khi đó, bài toán phân vai, phân tầng và điều phối hệ thống đào tạo mới là vấn đề cốt lõi, nhằm đảm bảo vừa đủ số lượng, vừa đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực y tế trong dài hạn.

PGS.TS NGÔ QUỐC ĐẠT, Hiệu trưởng ĐH Y Dược TP.HCM