Dạy học STEM: Thách thức khi thầy ngại đổi mới, trò 'né' các môn Khoa học tự nhiên

Đại biểu Quốc hội Hà Ánh Phượng chia sẻ, là giáo viên từng giảng dạy ở miền núi, gặp nhiều khó khăn khi học sinh không có cơ hội tiếp cận những phòng lab, thiết bị dạy học hiện đại. Cô từng hướng dẫn học sinh dân tộc thiểu số nghiên cứu về ống hút nhựa khi mà trong tay “2 không”: không có phương tiện, không có thiết bị thí nghiệm để thực hiện những bước cơ bản như tách hydro và oxy trong quá trình học liên môn Vật lý – Hóa học.

“Khi đó, cô trò nghĩ ra một cách rất sáng tạo là đến các lò bánh mì nhờ hỗ trợ mượn dụng cụ và nguồn nhiệt phù hợp cho thí nghiệm. Khi cần chế tạo máy cắt ống hút, các em cũng không có điều kiện để mua thiết bị. Các em gom linh kiện phế liệu, tự mày mò lắp ráp, và cuối cùng đã tạo được một chiếc máy cắt hoạt động được”, cô Phượng nói.

Đại biểu Quốc hội Hà Ánh Phượng chia sẻ về câu chuyện học sinh vùng khó khăn sáng tạo khi học STEM.

Theo cô giáo Hà Ánh Phượng, những đứa trẻ vùng khó không có tiền, không có máy móc, nhưng trong “cái khó ló cái khôn”, đã từng bước kiên trì hoàn thành dự án. Các em đã sử dụng kiến thức liên môn để giải quyết một vấn đề đó là giảm rác thải nhựa bằng cách chế tạo được ống hút bằng tre nứa, kết hợp kiến thức lý, hóa học để chống mốc cho ống hút.

Trải nghiệm đó không chỉ khiến các em trưởng thành hơn, mà đã mở ra cơ hội kết nối với học sinh nhiều quốc gia, nâng cao kỹ năng và kiến thức. Với cô, đó là minh chứng rõ ràng nhất cho sức mạnh của giáo dục STEM - một hành trình giúp học sinh vượt qua giới hạn của hoàn cảnh để chạm tới những điều lớn lao hơn.

Cô Hà Ánh Phượng cho rằng, giáo dục STEM sẽ tạo ra một cơ hội thu hẹp khoảng cách vùng miền. Khi có một nền tảng học tập chung, học sinh miền núi, thành phố sẽ có cơ hội học tập như nhau, tạo sân chơi chung, cùng chia sẻ kinh nghiệm… Từ đó, hình thành cộng đồng học sinh STEM học hỏi, chia sẻ, làm dự án liên trường, liên vùng.

Điều quan trọng là tập huấn, bồi dưỡng giáo viên bởi vì muốn học sinh giỏi STEM, trước hết cần phải có giáo viên giỏi STEM. Trên thực tế, thầy cô hiện nay đang phải đối mặt với những thách thức như: tâm lý ngại sự thay đổi, trình độ dạy học tích hợp, dạy học dự án liên môn cũng như các kiến thức liên quan đến STEM còn hạn chế bởi vì đa số giáo viên được đào tạo dạy học các môn riêng lẻ.

"Bên cạnh đó, tỷ lệ học sinh THPT chọn vào các ngành khoa học tự nhiên trong những năm gần đây giảm đáng kể, tỉ lệ chọn tổ hợp Khoa học xã hội tăng cao. Điều này đặt ra vấn đề lo ngại về thiếu hụt nhân lực khoa học cơ bản trong tương lai", cô Phượng nói.

Cấp thiết trang bị phòng học STEM hiện đại

Ông Đỗ Hoàng Sơn, thành viên của Liên minh STEM Việt Nam nhấn mạnh, Việt Nam đưa khái niệm giáo dục STEM vào Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 là một bước tiến rất quan trọng. Học sinh được dạy tích hợp liên lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán để học và hành.

Giáo dục STEM, theo ông Sơn cần nhìn nhận ở 3 cấp độ gồm: phổ cập cho tất cả học sinh trong các tiết học; STEM dành cho nhóm học sinh có nhu cầu hướng nghiệp và nâng cao, thông qua các câu lạc bộ; STEM ở tầm sáng tạo đột phá, tham gia các sân chơi lớn ở cấp quốc gia và quốc tế.

Học sinh tại Cuộc thi Vô địch Quốc gia STEM, AI và Robotics năm 2024-2025.

Và điều kiện cấp thiết hiện nay là cần phải gấp rút trang bị phòng học STEM, là nơi cho học sinh có điều kiện thực hành, được chạm vào công nghệ hiện đại để không choáng ngợp khi đi thi thố với các quốc gia khác. Thực tế, học sinh Việt Nam đã sáng tạo ra được những sản phẩm, dự án gây bất ngờ cho học sinh nước bạn và giành chiến thắng lớn ở nhiều cuộc thi quốc tế.

Một trong những điều mà chuyên gia này băn khoăn khi thúc đẩy STEM tại các đô thị lớn là học sinh thành phố thiếu trải nghiệm thực tế để tiếp cận STEM. Ngược lại, học sinh nông thôn lại có rất nhiều thuận lợi.

Ông nói, “người thầy lớn nhất” là thiên nhiên với muôn vàn tình huống, hiện tượng, vật liệu để giáo dục STEM diễn ra một cách tự nhiên. Bên cạnh đó, khó khăn cũng chính là một “người thầy” của đổi mới sáng tạo vì càng có khó khăn mới càng buộc người học phải sáng tạo, phải tìm cách giải quyết vấn đề với những nguyên liệu có trong đời sống hằng ngày. Trẻ em nông thôn có môi trường lao động trực tiếp, điều mà học sinh đô thị ít được tạo cơ hội trải nghiệm. Những bài học tích hợp liên lĩnh vực xuất phát từ đời sống ở nông thôn đã trở thành bản năng sinh tồn, trong khi học sinh thành phố lại thiếu điều đó. Do đó, tăng cường những giờ học thực tế, học sinh được thực hành rất có ý nghĩa.

Cô giáo Nguyễn Thị Nhàn, Tổ trưởng Tổ Khoa học tự nhiên, Trường THCS Cầu Giấy cho rằng, STEM được đưa vào trường học từ lâu nhưng khi có thiết bị hiện đại là một bước ngoặt, cú hích lớn cho cả thầy và trò để đổi mới phương pháp dạy học. Học sinh được trải nghiệm phòng STEM để tiếp cận được với quá trình lập trình và được chuyên gia trực tiếp tập huấn; được lắp ráp robot và đem đi thi đấu trong khu vực, và hướng đến quốc tế.

Ngoài các dự án, các chuyên đề, nhà trường đã tổ chức “tuần trải nghiệm không sách vở”. Học sinh được thỏa sức sáng tạo từ việc nhỏ như thiết kế logo đến robot nên các em rất hào hứng với sân chơi này, giúp dạy học hiệu quả hơn.

Ông Sơn cho rằng, để thúc đẩy giáo dục STEM, khoa học - công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo của một quốc gia là một quá trình dài hơi, đòi hỏi triển khai đồng bộ nhiều nội dung, từ xây dựng hạ tầng, đào tạo chuyên gia, phát triển nguồn nhân lực, kết nối hệ thống cho đến xây dựng văn hóa, khoa học - công nghệ trong xã hội. Đây là lĩnh vực mà chúng ta vẫn còn thiếu kinh nghiệm, còn nhiều việc phải làm.

Thực tế triển khai cho thấy, những mô hình như robot ảo đã tạo điều kiện để học sinh học tập mọi lúc, mọi nơi, theo hướng cá thể hóa. Người thầy trong bối cảnh này không chỉ giảng dạy, mà còn tổ chức, hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá trong môi trường số. Các ngày hội STEM, cộng đồng giáo viên STEM, hoạt động trải nghiệm thực hành mang đến kiến thức, trải nghiệm, đồng thời rèn luyện phẩm chất và năng lực cho học sinh.

Bộ GD&ĐT cho biết, sắp tới, sắp tới sẽ có 100 phòng STEM đã được khảo sát và triển khai lắp đặt ở trường học các tỉnh, thành phố. Bộ GD&ĐT và Petrovietnam xây dựng lộ trình triển khai, tập huấn giáo viên, đảm bảo các phòng STEM vận hành hiệu quả.

Hà Linh