Đề xuất cơ chế giám sát độc lập ngăn lãng phí trong đầu tư giáo dục

Ưu tiên đầu tư các ngành mang tính chiến lược

Chiều 2/12, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026 - 2035.

Đại biểu Thạch Phước Bình - đoàn Vĩnh Long

Đại biểu Thạch Phước Bình - đoàn Vĩnh Long cho rằng, chất lượng giáo dục về bản chất phụ thuộc rất lớn vào đầu tư cho con người, đặc biệt là kinh phí dành cho đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý.

Theo đó, đại biểu đề nghị về cơ cấu và phân bổ nguồn vốn, cần xem xét điều chỉnh lại tỷ trọng giữa vốn đầu tư công và chi thường xuyên theo hướng tăng tỷ lệ chi cho con người, nhất là kinh phí dành cho đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý thay vì dồn quá nhiều vốn vào đầu tư xây dựng cơ bản và mua sắm trang thiết bị. Việc cơ cấu lại này sẽ phù hợp, góp phần tránh lãng phí, vừa giảm nguy cơ chậm giải ngân.

Đối với các địa phương khó khăn, đặc biệt là những tỉnh đang nhận bổ sung cân đối ngân sách nhà nước trung ương từ 60% trở lên, cần nghiên cứu bỏ yêu cầu vốn đối ứng hoặc hoặc áp dụng tỷ lệ đối ứng thấp hơn, đồng thời xây dựng cơ chế phân bổ vốn căn cứ vào mức độ khó khăn thực tế, bảo đảm nguyên tắc công bằng và hỗ trợ đúng đối tượng.

Song song với đó, kiến nghị bỏ yêu cầu bắt buộc lồng ghép nguồn vốn đối với các nguồn vốn có cơ chế quản lý quyết toán khác nhau nhằm tránh gây ách tắc và rủi ro pháp lý trong quá trình thực hiện.

Dự thảo cần làm rõ hơn căn cứ xác định phần vốn đối ứng của các trường đại học, cao đẳng và cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên cơ sở phân loại tỷ lệ đối ứng theo mức độ tự chủ, loại hình cơ sở, quy mô đào tạo và năng lực tài chính.

Về nguồn lực, đại biểu kiến nghị ngoài ngân sách, cần tăng cường huy động các nguồn lực xã hội trên cơ sở tự nguyện, minh bạch, xây dựng cơ chế hợp tác công - tư PPP hoặc các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào giáo dục. Đồng thời, khai thác hiệu quả tài sản công của các cơ sở giáo dục để tạo thêm nguồn thu hợp pháp.

Về cơ chế tài chính và quản lý nhà nước, đại biểu cho rằng, cần hoàn thiện thể chế và phân cấp rõ ràng hơn. Theo đó, các quy chuẩn, định mức hướng dẫn kỹ thuật liên quan đến triển khai chương trình phải được ban hành kịp thời; thẩm quyền, trách nhiệm của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố cần được quy định rõ, tránh chồng chéo. Đồng thời, nên thiết lập cơ chế kiểm soát chặt chẽ gắn giám sát độc lập, bao gồm hệ thống báo cáo điện tử, thống nhất công khai tiến độ giải ngân.

Về định hướng đầu tư trọng tâm theo lĩnh vực, ông Thạch Phước Bình nêu, đối với giáo dục đại học cần ưu tiên đầu tư cho các ngành, lĩnh vực mang tính chiến lược, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tri thức và kinh tế số như trí tuệ nhân tạo, khoa học dữ liệu, công nghệ bán dẫn, công nghệ cao.

Cùng với đó, hoàn thiện cơ chế hợp tác nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp trong đào tạo, nghiên cứu. Đối với phát triển nhân lực chất lượng cao, cần xây dựng cơ chế học bổng có điều kiện gắn với cam kết phục vụ tại địa phương sau đào tạo, đặc biệt là con em vùng dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn.

Đối với đội ngũ giáo viên ở vùng khó khăn, cần có cơ chế đãi ngộ đủ sức hấp dẫn như đề xuất tăng phụ cấp thu hút lên mức 70% - 100% lương cơ bản, hỗ trợ nhà công vụ, đảm bảo đủ biên chế và điều kiện đào tạo, bồi dưỡng tại chỗ.

Đối với giáo dục phổ thông, ở vùng sâu, vùng xa cần ưu tiên kiên cố hóa trường, lớp tại 248 xã biên giới, vùng dân tộc thiểu số, nơi điều kiện cơ sở vật chất còn rất thiếu thốn. Đồng thời, cải thiện điều kiện sống thiết yếu cho giáo viên như nhà ở, nước sạch, hạ tầng số.

Chấm dứt tình trạng mua sắm lãng phí, sai nhu cầu

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - đoàn TP. Hồ Chí Minh cho rằng, chương trình mục tiêu quốc gia về giáo dục lần này có quy mô lớn, chiều sâu chiến lược và kỳ vọng chính trị xã hội cao, với mong muốn Nghị quyết khi ban hành sẽ không chỉ là khuôn khổ pháp lý mà thật sự tạo chuyển biến mạnh mẽ trong tiếp cận giáo dục, nâng cao chất lượng đào tạo, thu hút và phát triển nhân lực chất lượng cao, rút ngắn khoảng cách vùng miền và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong toàn ngành giáo dục.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - đoàn TP. Hồ Chí Minh.

Thống nhất với định hướng chuẩn hóa và hiện đại hóa toàn diện hệ thống giáo dục và đào tạo. Song, để bảo đảm tính công bằng và bền vững, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung rõ hơn mục tiêu thu hẹp chênh lệch về cơ sở vật chất, chất lượng giáo dục và cơ hội học tập giữa đô thị, nông thôn, miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Bởi thực tế thời gian qua cho thấy, sự phân hóa lớn giữa các vùng, miền, nếu không xác lập vào mục tiêu này ngay từ đầu thì nguồn lực dễ tập trung vào nơi đã tốt, trong khi nơi yếu vẫn thiếu, vẫn yếu.

Về kinh phí thực hiện chương trình, đại biểu cơ bản đồng tình với quy mô tổng vốn và cơ cấu nguồn vốn. Song, để bảo đảm phân bổ vốn được hiệu quả và trách nhiệm giải trình rõ ràng, đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung cơ chế phân bổ và giải ngân gắn với chỉ tiêu đầu ra có thể đo lường như: Số phòng học kiên cố đưa vào sử dụng, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn, số lượng người học được thụ hưởng các chương trình nâng cao năng lực, mức độ chuyển đổi số của cơ sở giáo dục. Việc phân bổ vốn theo đầu ra sẽ khắc phục cơ chế xin - cho, thúc đẩy tiến độ và nâng hiệu quả thu ngân sách đầu tư.

Đại biểu cũng hoàn toàn đồng tình với việc đầu tư xây dựng đội ngũ nhà giáo và người học, nhưng đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung nội dung đào tạo, bồi dưỡng bắt buộc về năng lực chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo, an toàn thông tin, phương pháp dạy học số và quản trị trường học số. Vì chuyển đổi số là xu thế tất yếu, nếu không đầu tư mạnh cho yếu tố con người thì đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị sẽ không phát huy được hiệu quả trong thực tiễn dạy và học.

Về nguyên tắc phân bổ vốn ngân sách Trung ương, ông Nguyễn Tâm Hùng tán thành với nguyên tắc ưu tiên địa phương khó khăn, song để bảo đảm hiệu quả và tránh thất thoát, đề nghị Ban soạn thảo xem xét thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với đầu tư cơ sở vật chất và mua sắm trang thiết bị dạy học, nhằm chấm dứt tình trạng mua sắm lãng phí, sai nhu cầu hoặc thiết bị không sử dụng. Đây là nội dung cấp thiết để bảo vệ ngân sách nhà nước và nâng cao hiệu quả đầu tư công cho giáo dục và đào tạo.

Về giải pháp và cơ chế quản lý, điều hành chương trình, theo ông Hùng, để huy động đa dạng nguồn lực, đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung cơ chế ưu đãi, bảo đảm rủi ro pháp lý, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư khi doanh nghiệp tham gia đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và chuyển đổi số giáo dục theo hình thức đối tác công - tư. Nguồn lực xã hội hóa minh bạch sẽ giảm áp lực lên ngân sách nhà nước và tạo điều kiện thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong giáo dục và đào tạo.

Vị đại biểu Quốc hội đoàn TP. Hồ Chí Minh nhận xét, về trách nhiệm của Chính phủ, tại Điều 2, Nghị quyết giao Chính phủ hướng dẫn và tổ chức thực hiện chương trình là rất đúng. Tuy nhiên, đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung nội dung báo cáo định kỳ hằng năm về tiến độ, kết quả giải ngân và mức độ hoàn thành chỉ tiêu đầu ra với Quốc hội tại kỳ họp cuối năm. Cơ chế báo cáo định lượng, trách nhiệm, thời hạn sẽ giúp kiểm soát chặt chẽ tiến độ và khắc phục điểm nghẽn giải ngân vốn đầu tư công.

Quỳnh Nga