Di sản văn hóa phi vật thể tranh dân gian Đông Hồ cần bảo vệ khẩn cấp

Tranh dân gian Đông Hồ được ghi danh cần bảo vệ khẩn cấp của UNESCO.

Hồi 14h38 ngày 9/12 (giờ địa phương), tại thủ đô New Delhi (Ấn Độ), nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê (Thuận Thành, Bắc Ninh) được ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của UNESCO.

Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào các danh sách di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO.

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ra đời cách đây khoảng 500 năm. Cộng đồng thực hành nghề đã tạo ra những bức tranh có đặc trưng riêng về chủ đề, kỹ thuật in, màu sắc và đồ họa bằng kỹ thuật in khắc gỗ.

TS.KTS. Hoàng Đạo Cương, Thứ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch (thứ 2 từ phải sang hàng đầu), Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam phát biểu tại kỳ họp 20 Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003.

Các chủ đề của tranh thường gồm: Tranh thờ, chúc tụng, tranh lịch sử, tranh sinh hoạt, tranh phong cảnh, gắn với tập tục treo tranh vào ngày Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, thờ cúng tổ tiên và thờ thần.

Các công đoạn sáng tác mẫu, khắc ván in, làm màu, in tranh đều bằng tay. Mẫu tranh được vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản và khắc trên ván gỗ thị.

Các màu được chế biến từ nguyên liệu tự nhiên, như: Màu xanh từ lá chàm, màu đỏ từ sỏi son, màu vàng từ hoa hòe và quả dành dành, màu trắng từ bột sò điệp bị phong hóa, màu đen từ tro lá tre, rơm nếp.

Tranh được in úp ván với 5 màu cơ bản trên giấy dó đã được phủ một lớp hồ điệp. Các màu được in theo nguyên tắc màu đỏ in trước, tiếp đến màu xanh, vàng, trắng. Ván nét màu đen in cuối cùng để hoàn thiện bức tranh.

Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam đáp ứng các tiêu chí cần bảo vệ khẩn cấp.

Tranh dân gian Đông Hồ gắn bó mật thiết với các lễ tiết quan trọng như Tết Nguyên Đán và Tết Trung Thu, cũng như các nghi lễ thờ cúng tổ tiên và thần linh.

Một số công đoạn như vẽ mẫu và khắc bản in đòi hỏi đào tạo chuyên sâu và tích lũy kinh nghiệm trong nhiều năm. Các bản khắc gỗ được xem như báu vật gia truyền, được truyền lại qua nhiều thế hệ.

Số lượng nghệ nhân lành nghề đã giảm mạnh do thế hệ trẻ ít quan tâm, nghề khó bảo đảm sinh kế, và nhu cầu sử dụng tranh in khắc gỗ trong các dịp lễ truyền thống giảm sút.

Số người có tay nghề cao và tâm huyết theo đuổi nghề đã quá ít để duy trì việc truyền dạy và làm tranh, nên nghề cần được bảo vệ khẩn cấp.

Kế hoạch bảo vệ đề ra bảy mục tiêu, gồm: Mở các lớp truyền nghề, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện khả năng tiếp cận nguồn nguyên liệu, và cung cấp thiết bị bảo hộ cho nghệ nhân...

Tính đến nay, cả nước đã có 37 di sản được UNESCO ghi vào các danh sách của UNESCO (gồm 9 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 17 di sản văn hóa phi vật thể và 11 di sản tư liệu).

Riêng tỉnh Bắc Ninh có 5 di sản tiêu biểu được UNESCO công nhận, gồm: Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại (quan họ Bắc Ninh, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Kéo co Hữu Chấp); 1 di sản Văn hóa Thế giới liên tỉnh (quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc), trong đó có các di tích quan trọng như Chùa Vĩnh Nghiêm; Mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm được đưa vào danh mục Ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Chung Long