Điện hạt nhân mô-đun nhỏ: Khuyến khích doanh nghiệp tham gia không có nghĩa là 'mở cửa hoàn toàn'.

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, Quốc hội đã thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là việc khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR). Đây là lĩnh vực mới, mang tính chiến lược, gắn liền với yêu cầu đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải và duy trì tốc độ tăng trưởng cao của đất nước.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho ý kiến. (Ảnh: quochoi.vn)

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi năng lượng sâu rộng, trong khi yêu cầu về an ninh năng lượng, giảm phát thải và duy trì tăng trưởng ở mức cao ngày càng trở nên cấp thiết. Những thách thức này đòi hỏi phải có những lựa chọn chiến lược dài hạn, trong đó điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) là một hướng đi đáng cân nhắc và phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Theo đại biểu, kinh nghiệm quốc tế cho thấy SMR không còn chỉ là câu chuyện thí điểm. Nhiều quốc gia đã thương mại hóa hoặc triển khai nhanh như Mỹ, Canada, Pháp, Anh, cũng như một số nước châu Á có điều kiện tương đồng với Việt Nam, đặc biệt phù hợp cho các khu vực hạ tầng yếu, hải đảo, vùng sâu, vùng xa. Điểm chung trong cách tiếp cận của các nước này là không đặt gánh nặng đầu tư lên duy nhất Nhà nước, mà huy động cả các tập đoàn năng lượng, công nghiệp chế tạo và công nghệ môi trường tham gia.

Từ thực tiễn đó, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh bày tỏ đồng tình với quy định khuyến khích doanh nghiệp nhà nước và tư nhân tham gia phát triển SMR trong dự thảo Nghị quyết, bởi cơ chế này linh hoạt hơn nhiều so với cách tiếp cận truyền thống. Trước đây, điện hạt nhân gần như chỉ do Nhà nước đảm nhận với quy mô dự án lớn, thời gian đầu tư dài và yêu cầu kỹ thuật cao. Với SMR, việc huy động sáng tạo kỹ thuật, tăng khả năng nội địa hóa và chủ động công nghệ trở nên khả thi hơn, mở ra cơ hội xây dựng hệ sinh thái công nghiệp hạt nhân hiện đại.

Các đại biểu tham dự phiên thảo luận. (Ảnh: quochoi.vn)

Đại biểu phân tích rõ hơn về các lợi ích của việc kết hợp công - tư. Thứ nhất, lĩnh vực điện hạt nhân đòi hỏi nguồn lực lớn, công nghệ cao và chuỗi cung ứng dài hạn. Nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước, khó có thể phát triển hệ sinh thái đầy đủ. Việc huy động doanh nghiệp nhà nước cùng tư nhân giúp đa dạng hóa nguồn lực, chia sẻ rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, nhiều quốc gia đã chứng minh mô hình công - tư hiệu quả cao: doanh nghiệp tư nhân có động lực đầu tư và tiếp cận công nghệ nhanh, trong khi doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, bảo đảm an ninh - an toàn và định hướng chiến lược. Sự kết hợp này rút ngắn thời gian nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai dự án.

Thứ ba, khuyến khích doanh nghiệp tham gia SMR mở ra cơ hội hình thành ngành công nghiệp chế tạo mô-đun trong nước, tạo việc làm chất lượng cao và nâng vị thế khoa học - công nghệ của Việt Nam trong chuỗi giá trị hạt nhân toàn cầu.

Tuy nhiên, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cũng nhấn mạnh phát triển SMR phải đi kèm với tiêu chuẩn an toàn, minh bạch và trách nhiệm cao. Khuyến khích doanh nghiệp không đồng nghĩa với việc “mở cửa hoàn toàn”. Do đó, đại biểu kiến nghị cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ; yêu cầu năng lực tài chính, năng lực công nghệ và trách nhiệm môi trường rõ ràng đối với mọi doanh nghiệp tham gia, đồng thời Nhà nước giữ vai trò kiểm soát cuối cùng; triển khai thận trọng với lộ trình từ nghiên cứu - thử nghiệm - trình diễn, đánh giá tác động xã hội và môi trường, lấy ý kiến cộng đồng minh bạch.

“Khuyến khích không phải buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong khi Nhà nước giữ vai trò điều tiết và giám sát tối cao”, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan, Đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội phát biểu tại phiên thảo luận. (Ảnh: quochoi.vn)

Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Lan, đoàn ĐBQH Thành phố Hà Nội, cho rằng lựa chọn công nghệ SMR trong giai đoạn hiện nay là hợp lý, nhưng mục tiêu trước mắt chủ yếu phục vụ nghiên cứu, đào tạo nhân lực và từng bước làm chủ công nghệ, chưa thể kỳ vọng vào hiệu quả kinh tế ngắn hạn. Giai đoạn đầu cần có vai trò dẫn dắt của Nhà nước, bởi suất đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài và rủi ro cao khiến khu vực tư nhân khó tham gia. Sau khi tích lũy đủ kinh nghiệm, kiểm soát an toàn, hoàn thiện khung pháp lý và làm chủ công nghệ cốt lõi, mới từng bước mở rộng quy mô để thu hút tư nhân, theo lộ trình từ mô-đun nhỏ đến mô-đun lớn, phù hợp thông lệ quốc tế.

Đại biểu Phạm Văn Hòa, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp nêu quan điểm. (Ảnh: quochoi.vn)

Đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp, cũng nhấn mạnh cần thận trọng với SMR do nguy cơ cao về an toàn tính mạng và tài sản nếu xảy ra sự cố, đề xuất bước đầu chỉ thực hiện thí điểm. Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy, đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long, lưu ý dự thảo Nghị quyết chỉ dừng ở khuyến khích chung chung, thiếu khung chính sách cụ thể, đồng thời băn khoăn về tính khả thi khi thời hạn Nghị quyết chỉ 5 năm.

Quang cảnh phiên thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030. (Ảnh: quochoi.vn)

Nhìn chung, SMR là cơ hội để Việt Nam vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa từng bước làm chủ công nghệ cao. Việc khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia thể hiện niềm tin của Nhà nước vào năng lực doanh nghiệp Việt, đồng thời khẳng định quyết tâm đa dạng hóa nguồn năng lượng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, sự thận trọng trong triển khai là yếu tố tiên quyết để phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ an toàn, hiệu quả, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong dài hạn.

Hoàng Trang