Độc đáo điệu múa chim đại bàng mời gọi thần linh của người Ê Đê
Người Ê Đê, một dân tộc giàu truyền thống văn hóa ở đại ngàn Tây Nguyên, có các điệu múa phản ánh sâu sắc đời sống tâm linh, tín ngưỡng gắn bó với mẹ thiên nhiên. Trong đó, những điệu múa tiêu biểu như múa khiên Ktŭng Khăk, múa rìu Kdŏ jông, múa vỗ trống Pah hgơr... Riêng múa chim đại bàng Čĭm Grư̆ có ý nghĩa mời gọi thần và linh hồn tổ tiên về với buôn làng.
Trong đời sống văn hóa người Ê Đê, múa Čĭm Grư̆ được xem là một trong những điệu múa tiêu biểu và mang tính biểu tượng sâu sắc nhất trong kho tàng múa Ê Đê. Hình tượng Čĭm Grư̆, loài chim đại bàng mạnh mẽ, oai phong của núi rừng Tây Nguyên, được người Ê Đê xem như sứ giả của các vị thần, biểu trưng cho sức mạnh, quyền uy và khát vọng tự do.
Người Ê Đê quan niệm rằng Čĭm Grư̆ là loài chim thần, nhiều tài phép, biểu hiện cho sức mạnh dồi dào. Động tác của điệu múa này mô phỏng theo hình ảnh cánh chim đang bay lượn trên bầu trời. Họ cho rằng, những người đã mất chỉ là chết về thể xác, linh hồn vẫn còn hiện hữu thông qua hình thù những con vật như đại bàng hay con nhện, con bướm, con chuồn chuồn… mà sau bảy lần biến hình sẽ được đầu thai trở lại làm con người.
Điệu múa Čĭm Grư̆ được tái hiện tại trung tâm Buôn Ma Thuột.
Ami Tuir, ở buôn Phơng, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk cho biết, chim đại bàng là con vật linh thiêng nhất, trong lễ bỏ mả (lui msat), động tác múa là lời chào từ biệt của người còn sống đối với người đã đi về cõi ông bà tổ tiên.
“Ngày xưa, điệu múa Čĭm Grư̆ được múa trong đám tang. Tiếng chinh knah vang lên và các nghệ nhân múa Čĭm Grư̆. Người Ê Đê mình học múa như con chim đại bàng đang bay lượn trên bầu trời. Đây là điệu múa rất đẹp”, Ami Tuir cho biết.
Động tác múa là sự kết hợp giữa đôi tay và đôi chân để luôn tạo ra sự mềm mại, uyển chuyển. Ba ngón tay giữa gập xuống, hai ngón út và ngón cái vẫn giữ nguyên vị trí, cổ tay chuyển động theo sự di chuyển của bàn chân và thân hình.
Múa Čĭm Grư̆ có hai hình thức thể hiện cơ bản: Một là chỉ dùng tay biểu diễn, sử dụng sự uyển chuyển của cổ tay, đưa đẩy. Trong lễ cúng ché (rượu), nếu 5 ché thì những người múa làm động tác xòe tay đưa lên đưa xuống 5 lần. Hai là tay giơ cao quá đầu, chân nhón lên bước nhẹ nhàng lướt qua trước ghế Kpan (trong lễ rước kpan). Khi ghế kpan được đưa lên nhà sàn, hòa trong âm thanh vang rộn của trống, của chiêng ngân vang, các nghệ nhân múa Čĭm Grư̆ bắt đầu biểu diễn với tiết tấu nhanh, chậm theo nhịp chiêng.
Trên nền bài chiêng, các cô gái uyển chuyển thể hiện từng động tác múa Ê Đê.
Aduôn Hlăk, buôn Sah A, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk cho biết, qua điệu múa Čĭm Grư̆ các nghệ nhân múa thay buôn làng mời gọi các vị thần và linh hồn ông bà tổ tiên về với buôn làng trong ngày vui: “Học múa Čĭm Grư̆ rất khó, học cách đưa tay như Čĭm đang lượn trên không. Càng nhiều người múa càng đẹp hơn. Khi múa trong Lễ rước kpan, điệu múa Čĭm Grư̆ còn đẹp hơn rất nhiều”, Aduôn Hlăk chia sẻ.
Khi điệu múa Čĭm Grư̆ cất lên, không gian lễ hội dường như bừng sáng trong âm thanh dồn dập, rộn ràng của ching knah (bộ chiêng đặc trưng của người Ê Đê). Tiếng chiêng vang vọng núi rừng, hòa cùng nhịp múa uyển chuyển, làm cho không khí buổi lễ trở nên linh thiêng và trang trọng hơn bao giờ hết.
Theo các nghệ nhân, bài chiêng được tấu trong múa Čĭm Grư̆ thường dựa trên điệu chiêng cúng Yang, vốn được dùng trong lễ bỏ mả hoặc tang lễ, những nghi lễ thiêng liêng, thể hiện mối giao hòa giữa con người và thần linh. Âm hưởng chiêng ấy không chỉ là nhạc đệm, mà còn là linh hồn của điệu múa, dẫn dắt cảm xúc và tinh thần của người xem hòa quyện cùng người múa.
Trang phục khi múa Čĭm Grư̆ cũng đặc biệt hơn, váy áo được dệt từ chất liệu tốt nhất, dệt nhiều hoa văn hơn váy áo bình thường. Nghệ nhân Aê Thu, Buôn Yao, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk, cho biết: “Khi múa Čĭm Grư̆, mọi người đều mặc trang phục truyền thống. Ngày xưa, chỉ những gia đình khá giả mới có thể mời chị em tham gia múa trong các dịp lễ lớn. Những người được phép múa thường là phụ nữ lớn tuổi, trang nghiêm và có uy tín trong buôn làng”.
Giữa tiếng chiêng vang vọng và nhịp bước uyển chuyển của những người phụ nữ Êđê trong bộ váy thổ cẩm truyền thống, điệu múa Čĭm Grư̆ hiện lên vừa độc đáo, vừa bình dị, thấm đẫm hồn cốt của núi rừng Tây Nguyên. Ngày nay, trong dòng chảy mạnh mẽ của văn hóa hiện đại, điệu múa Čĭm Grư̆ vẫn được gìn giữ và truyền dạy cho thế hệ trẻ, như một phần thiêng liêng trong bản sắc văn hóa Ê Đê, biểu tượng của sự gắn bó giữa con người, thiên nhiên và thần linh.
