Độc đáo nghệ thuật tạo hoa văn trên vải của người vùng cao

Hoa văn rực rỡ trên trang phục người Mông Hoa vùng Mộc Châu, Vân Hồ.

Nghệ thuật tạo hoa văn trên vải đã được bao thế hệ phụ nữ các dân tộc gìn giữ như một nếp sinh hoạt truyền thống của mỗi gia đình mà ở đó, bà truyền cho mẹ, mẹ dạy cho con gái. Không có sách vở, không trường lớp, các thế hệ phụ nữ ở vùng cao cứ thế truyền tay nhau những công thức thêu, vẽ hoa văn, tạo nên những hoa đa sắc màu trên tấm vải lanh thô ráp, hay nổi bật trên nền vải chàm đen tuyền. Cũng nhờ thế, trang phục truyền thống mỗi dân tộc luôn có nét đặc trưng riêng, mang ý nghĩa về văn hóa, quan niệm, tín ngưỡng của đồng bào và mang tính nhận diện cao cho mỗi dân tộc.

Phụ nữ dân tộc Mông ở xã Chiềng Khay, huyện Quỳnh Nhai tạo hoa văn trên vải bằng sáp ong.

Trang phục truyền thống của phụ nữ dân tộc Mông xã Chiềng Khay, huyện Quỳnh Nhai.

Nói tới nghệ thuật tạo hoa văn trên vải của các dân tộc ở Sơn La, phải kể đến đồng bào dân tộc Mông. Phụ nữ Mông có nghệ thuật vẽ sáp ong độc đáo và khả năng kết hợp chỉ màu ấn tượng để tạo nên hoa văn rực rỡ, mang dấu ấn rất đặc trưng trên trang phục truyền thống. Chị Giàng Thị Dủa, bản Khâu Pùm, xã Chiềng Khay, huyện Quỳnh Nhai, chia sẻ: Tôi theo bà, mẹ học thêu, vẽ sáp ong từ khi còn bé. Con gái Mông trong bản ai cũng vậy, từ 12 tuổi đã phải nhớ các loại hoa văn trên áo, váy, mũ. Sau 15 tuổi là bắt đầu học tự hoàn thiện một bộ trang phục hoàn chỉnh. Trang phục Mông có rất nhiều công đoạn, thao tác, nhiều loại hoa văn, nhiều bước thêu, may, chắp ghép vải để hoàn thành. Trong đó, khó nhất là học vẽ hoa văn bằng sáp ong. Bởi loại hoa văn này phức tạp, đòi hỏi phải ghi nhớ từng chi tiết và phải tỉ mỉ, khéo tay để vẽ được, thậm chí là ngồi kiên nhẫn cả ngày trời chỉ để hoàn thành một bộ hoa văn.

Trang phục truyền thống của người Mông huyện Bắc Yên.

Trang phục dự hội của người Mông huyện Thuận Châu có nhiều điểm cách tân.

Cách tạo hoa văn bằng sáp ong của đồng bào dân tộc Mông và người Dao Tiền khá tương đồng. Sáp ong được nung chảy, rồi dùng dụng cụ đặc biệt vẽ hoa văn trên vải thô trắng, sau đó, nhuộm chàm, phơi khô, đánh tan sáp ong. Phần vẽ bằng sáp ong sẽ hiện lên những hoa văn màu trắng nổi bật trên nền chàm. Ngoài vẽ hoa văn bằng sáp ong, phụ nữ Dao Tiền cũng rất khéo léo và sáng tạo trong tạo hoa văn bằng chỉ màu trên vải. Lấy màu chàm làm nền, bộ trang phục truyền thống của người Dao Tiền nổi bật với những đường nét sóng lượn màu trắng tạo nên bởi sáp ong trên váy và những khối hoa văn màu đỏ, hồng rực rỡ trên thân áo và khăn.

Hoa văn trên khăn đội đầu của phụ nữ Dao Tiền.

Chị Triệu Thị Hương, tổ dân phố Piềng Sàng, phường Vân Sơn, thị xã Mộc Châu, nói: Trang phục truyền thống của người Dao Tiền có 3 tông màu chính: Chàm đen, trắng và đỏ hoặc hồng. Để tạo ra một bộ trang phục hoàn chỉnh phải mất rất nhiều thời gian với nhiều công đoạn từ vẽ sáp ong, nhuộm chàm, thêu hoa văn, đính đồng tiền, hạt cườm, tua chỉ, ghép vải miếng… Hiện nay, không còn nhiều người nắm được kỹ thuật nhuộm chàm, tạo hoa văn, chỉ còn một số ít các bà, các mẹ đã cao tuổi còn dành nhiều tâm huyết cho trang phục truyền thống. Bởi vậy, một bộ trang phục của người Dao Tiền được hoàn thiện từ vải nhuộm chàm có giá thành rất cao và có giá trị lớn trong đời sống, văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào.

Trang phục của phụ nữ người Dao Tiền ở Mộc Châu.

Khác với sự rực rỡ, cầu kỳ của trang phục của đồng bào dân tộc Mông, Dao, trang phục của đồng bào dân tộc Thái, nhất là trang phục nữ lại mang sắc thái nền nã, dịu dàng. Điểm nổi bật của trang phục Thái chính là chiếc khăn Piêu đội đầu với những hoa văn được tạo nên không kém phần kỳ công và đặc sắc. Với đồng bào Thái, vẻ đẹp của chiếc khăn Piêu được coi như thước đo đánh giá phẩm hạnh, sự khéo léo, tài hoa của người phụ nữ.

Phụ nữ Thái với chiếc khăn Piêu được kỳ công thêu hoa văn.

Bà Lò Thị Dom, phường Chiềng An, Thành phố, cho biết: Phụ nữ Thái quý nhất là chiếc khăn Piêu. Ngày xưa, chiếc khăn Piêu đầu tiên mà người thiếu nữ làm ra được dành để tặng cho người mình thương. Sau này về nhà chồng cũng phải chuẩn bị đủ những chiếc khăn để tặng cho người nhà chồng. Tùy theo chiếc khăn dành để tặng ai thì hoa văn cũng phải thêu cho phù hợp về màu sắc, độ sặc sỡ, số lượng cút piêu. Những điều này đều phải học, phải ghi nhớ và hiểu để không làm sai. Bởi thế, trong quan niệm của người Thái, phụ nữ có khéo tay, đảm đang hay không thì nhìn vào chiếc khăn Piêu là thấy rõ.

Nét đẹp trong trang phục truyền thống của phụ nữ dân tộc Thái.

Mỗi dân tộc ở Sơn La đều có trang phục truyền thống với nét độc đáo riêng. Đa phần trang phục dành cho nữ luôn được ưu ái nhiều hơn về độ kỳ công để tạo nên những bộ đồ ấn tượng, màu sắc bắt mắt. Trong đó, hầu hết đều nhấn nhá các chi tiết, hoa văn, màu sắc nổi bật trên mũ hoặc khăn, giúp tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ vùng cao.

Với truyền thống lâu đời, nét đặc sắc riêng có, nghệ thuật tạo hoa văn trên vải của người Dao Tiền và người Mông Hoa ở Sơn La đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự ghi nhận đối với một nền di sản quý giá đã được đồng bào tạo ra, phát triển và gìn giữ qua nhiều thế hệ, làm phong phú, giàu đẹp thêm cho bức tranh văn hóa đa sắc của các dân tộc Sơn La.

Thanh Đào