Đổi đất vàng lấy màu xanh đô thị - Bài 1: Định hình những công trình công cộng biểu trượng
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan và chất lượng sống trở thành 'thước đo' của đô thị hiện đại, quyết định của lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh chuyển các khu 'đất vàng' sang phát triển công viên, quảng trường và không gian xanh đang thu hút sự chú ý rộng rãi.
Đây cũng là chủ trương được giới chuyên gia và người dân thành phố đánh giá cao, xem là biểu hiện rõ nét của bản lĩnh và tầm nhìn dài hạn của một “siêu đô thị”.
Thông tấn xã Việt Nam xin giới thiệu chùm 2 bài viết với chủ đề "Đổi đất vàng lấy màu xanh đô thị", ghi nhận những tín hiệu tích cực, kiến tạo di sản, cải thiện môi trường và làm rõ hơn những động lực phát triển mới từ chính những quyết định mang tính đột phá này.
Bài 1: Định hình những công trình công cộng biểu trượng
Khu đất số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài, TP. Hồ Chí Minh) sẽ được chuyển đổi thành công viên và đài tưởng niệm đồng bào, cán bộ, chiến sĩ hy sinh, tử vong vì đại dịch COVID-19.
Từ khu đất số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài) đến Cảng Nhà Rồng - Khánh Hội (phường Xóm Chiếu) hay khu đất ven biển Bãi Sau đường Thùy Vân (phường Vũng Tàu), TP. Hồ Chí Minh đang biến những vị trí “đất vàng” thành công viên, không gian văn hóa và sinh hoạt cộng đồng, tạo sức lan tỏa lớn trong dư luận và giới chuyên môn. Những quyết định này không chỉ mở ra các biểu tượng đô thị mới, bổ sung “lá phổi xanh” cho Thành phố, mà còn khẳng định mô hình phát triển đô thị dựa trên chất lượng sống thay cho các tòa nhà cao tầng, mở rộng bê tông hóa.
Từ vị thế “Đất vàng”
Trong số những dự án thu hút sự chú ý nhất kà khu đất số 1 Lý Thái Tổ có vị trí đắc địa, giá trị thương mại thuộc nhóm cao bậc nhất Thành phố đã được Bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang quyết định chuyển khu đất này thành công viên, trong đó có Đài tưởng niệm đồng bào, cán bộ, chiến sĩ hy sinh, tử vong vì đại dịch COVID-19. Quyết định này được nhiều người cho rằng “không dễ dàng,” bởi trước đó rất nhiều nhà đầu tư có tên tuổi trên thị trường bất động sản đặc biệt quan tâm.
Theo kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật TP. Hồ Chí Minh, ý nghĩa của dự án vượt xa phạm vi kiến trúc. Trong đó, không gian tưởng niệm dạng công viên mở là xu thế toàn cầu – vừa nhân văn, vừa tạo giá trị sinh thái – xã hội bền vững. “Đây là quyết định mang tính biểu tượng của Thành phố”, ông Lưu nhấn mạnh.
Chủ trương này cũng nhận được sự đồng thuận, ủng hộ rộng rãi từ nhân dân torng và ngoài Thành phố. Dư luận đánh giá đây là công trình có ý nghĩa sâu sắc và đánh dấu bước khởi đầu quan trọng trong quá trình chỉnh trang không gian đô thị, gắn phát triển hạ tầng giao thông với các giá trị văn hóa – xã hội của Thành phố.
Theo Sở Xây dựng Thành phố, khu đất số 1 Lý Thái Tổ, tọa lạc tại nút giao Ngã Sáu Cộng Hòa và được bao quanh bởi các tuyến đường Lý Thái Tổ–Hùng Vương–Trần Bình Trọng là một trong những khu “đất vàng” giữa trung tâm Thành phố. Khu đất hình tam giác này có diện tích hơn 44.312 m2, từng thuộc sở hữu của thương nhân Hứa Bổn Hòa (Chú Hỏa) đầu thế kỷ 20 và sau năm 1975 chuyển thành Nhà khách Chính phủ do Bộ Ngoại giao quản lý với 7 căn biệt thự cũ trong khuôn viên, cùng nhiều cây xanh lớn đến nay đã xuống cấp.
Quy hoạch trước đó cho phép chức năng đất hỗn hợp, với mật độ xây dựng lên tới 35% và cao từ 2-15 tầng. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu công viên xanh và không gian tưởng niệm, Sở đã có tờ trình kiến nghị UBND TP. Hồ Chí Minh chấp thuận chủ trương sử dụng khu đất này để phát triển công viên công cộng, bố trí tượng đài. Khu vực này cũng dự kiến sẽ bổ sung bãi xe ngầm và các dịch vụ tiện ích công cộng phục vụ người dân; đồng thời đề xuất điều chỉnh lộ giới mở rộng đường Trần Bình Trọng (đoạn qua khu đất số 1 Lý Thái Tổ) lên 17m với 4 làn xe.
Từ kinh nghiệm thực tiễn, Tiến sỹ Võ Kim Cương, nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP. Hồ Chí Minh cho rằng, sự chuyển đổi chức năng khu đất từ mục đích thương mại sang không gian văn hóa – tinh thần không chỉ có ý nghĩa, phù hợp với không gian kiến trúc mà còn cải thiện môi trường hiện nay của Thành phố. Đồng thời, đề xuất cần giữ lại cụm biệt thự và hệ thống cây xanh hiện hữu; tận dụng những gì đã có để tạo nên một không gian văn hóa, giáo dục mở, vừa mang tính biểu tượng, giản dị, vừa tiết kiệm chi phí đầu tư…
Về giá trị kinh tế gián tiếp, ông Cương cho rằng, khu “đất vàng” nếu làm thương mại có thể tạo doanh thu trong ngắn hạn, nhưng nếu làm công viên sẽ tạo lợi ích kép. Môi trường tốt hơn – du lịch đô thị phát triển hơn – giá trị bất động sản xung quanh cũng tăng bền vững.
Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người dân sống gần công viên có chỉ số sức khỏe, hài lòng và mức độ hoạt động thể chất cao hơn 20–30%; nguy cơ bệnh tim mạch và hô hấp giảm đáng kể. Các khu vực thiếu mảng xanh ghi nhận mức độ căng thẳng nhiệt cao hơn; tỷ lệ bệnh liên quan đến hô hấp, tim mạch, stress đô thị tăng và tỷ lệ nhập viện do đột quỵ tăng, nhất là những ngày nóng cực đoan.
Để đẩy nhanh dự án, TP. Hồ Chí Minh cũng đã bàn giao mặt bằng cho Công ty cổ phần Tập đoàn Mặt Trời (Sun Goup) xây dựng nơi đây xây dựng thành công viên cây xanh, sân chơi cộng đồng và Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 và dự kiến hoàn thành đưa vào sử dụng vào năm 2026.
Đến không gian xanh
Cảng Nhà Rồng - Khánh Hội (phường Xóm Chiếu, TP. Hồ Chí Minh) dự kiến sẽ chuyển đổi thành công viên, quảng trường kết nối trực tiếp Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh TP. Hồ Chí Minh kết hợp mở rộng đường Nguyễn Tất Thành và phát triển các dịch vụ công cộng.
Cách nay gần 10 năm, UBND TP. Hồ Chí Minh chấp thuận đầu tư dự án Khu phức hợp Nhà Rồng – Khánh Hội Hội (phường Xóm Chiếu) rộng 31,5 ha, gồm trung tâm thương mại, hơn 3.100 căn hộ, trường học và trạm y tế. Khu đất này dài khoảng 3km, nằm dọc theo bờ sông Sài Gòn từ cầu Khánh Hội đến cầu Tân Thuận.
Bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang cũng nhìn nhận giá trị kinh tế của dự án rất lớn nhưng liên quan pháp lý và các dự án cũ nên đã quyết định dừng dự án thương mại để mở rộng không gian văn hóa Hồ Chí Minh. Điểm nhấn, quy hoạch khu vực này thành công viên, quảng trường kết nối trực tiếp Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh TP. Hồ Chí Minh kết hợp mở rộng đường Nguyễn Tất Thành và phát triển các dịch vụ công cộng.
Sở Quy hoạch – Kiến trúc TP. Hồ Chí Minh đã trình UBND Thành phố phương án quy hoạch mới, chuyển đổi công năng từ khu phức hợp nhà ở cao tầng sang ưu tiên phát triển không gian công cộng và văn hóa. Trong đó, tỷ lệ quy hoạch đất trồng cây xanh trong khu cảng Khánh Hội sẽ tăng gấp 15 lần so với quy hoạch năm 2015, đồng thời loại bỏ hoàn toàn khu nhà ở cao tầng và biệt thự. Cụ thể, gần 60% diện tích dành cho công viên cây xanh và mặt nước; 20% dành cho công trình công cộng và 20% dành cho hoạt động cảng quốc tế.
Để đảm bảo đồng bộ hạ tầng, Sở Xây dựng TP. Hồ Chí Minh cũng đã kiến nghị UBND Thành phố chấp thuận chủ trương mở rộng đường Nguyễn Tất Thành và xây mới cầu Tân Thuận 1.
Ở góc độ chuyên gia kinh tế, Tiến sỹ Huỳnh Thanh Điền cho rằng, nếu phát triển dự án nhà ở tại khu vực Nhà Rồng – Khánh Hội thì chỉ nhà đầu tư có lợi. Nhưng nếu phát triển không gian văn hóa, công viên công cộng thì ai cũng sẽ được hưởng lợi và là điều rất nên làm.
“Đặc biệt, việc chuyển đổi một vị trí “đất vàng” ven sông Sài Gòn thành công viên, không gian văn hóa Hồ Chí Minh không chỉ là quyết định mạnh mẽ mà còn hợp tình hợp lý bởi đây là khu vực bờ sông. Người dân cần được đi ra sông để hưởng thụ không khí trong lành, quy hoạch đô thị không gian công cộng phải là như vậy”, ông Điền chia sẻ.
Từ thông tin dự án Nhà Rồng – Khánh Hội mới, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Trịnh Quốc Trung, Trưởng Phòng Đào tạo sau đại học trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh không chỉ vui mừng mà còn tin tưởng, việc chuyển đổi khu đất ven sông có giá trị cao thành công viên văn hóa – sinh thái sẽ nâng chất lượng sống đô thị, cải thiện môi trường. Dự án mới còn làm gia tăng giá trị bất động sản cho khu vực lân cận nhờ cảnh quan xanh và hạ tầng giao thông được cải thiện. Khu vực này dự báo sẽ hình thành trục cảnh quan – văn hóa – du lịch lớn nhất phía Nam và tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người lao động.
“Việc chuyển đổi công năng khu "đất vàng" này không chỉ mang ý nghĩa văn hóa – xã hội mà còn tháo gỡ “điểm nghẽn” giao thông nhiều năm nay trên trục đường Nguyễn Tất Thành, vốn là tuyến huyết mạch nối khu Nam Sài Gòn với trung tâm thành phố. Đặc biệt, sự chuyển đổi sẽ tạo nên Không gian văn hóa Hồ Chí Minh ven sông Sài Gòn – một biểu tượng kết nối giữa đô thị hiện đại và giá trị lịch sử của thành phố, nhất là khi được vinh dự mang tên Người”, ông Trung chia sẻ.
Từ thông tin dự án, người dân thành phố kỳ vọng, khi bờ sông trở thành không gian mở, kinh tế đêm, dịch vụ du lịch, sự kiện ngoài trời sẽ phát triển theo cách tự nhiên và bền vững.
Ngành Du lịch Thành phố cũng kỳ vọng đây sẽ là “trục không gian xanh - văn hóa - du lịch” ven sông quan trọng. Dự án không chỉ tạo ra không gian văn hóa, mảng xanh mà còn giải quyết các vấn đề về môi trường, đặc biệt là định hình diện mạo mới cho đô thị trung tâm Thành phố.
