Đột phá trong phát triển công nghệ chiến lược

Thực hiện chỉ đạo đó, các cơ quan chức năng đã có những bước đi đột phá, nhanh chóng cụ thể hóa thành hàng loạt chương trình, đề án, danh mục hành động để đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu làm chủ công nghệ lõi, bảo đảm chủ quyền công nghệ.

Người dân tham quan, trải nghiệm robot hình người đầu tiên “Made in Vietnam” của Tập đoàn Vingroup tại Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”.

Từ chỉ đạo chiến lược đến hành động cụ thể

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và các chương trình hành động, nghị quyết của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TƯ ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; ngày 12-6-2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1131/QĐ-TTg công bố danh mục 11 nhóm công nghệ và 35 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhằm định hướng ưu tiên ngành, sản phẩm chiến lược quốc gia.

Tiếp đến, ngày 27-6-2025, Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, lần đầu tiên luật hóa các khái niệm “công nghệ chiến lược” và “sản phẩm công nghệ chiến lược”, tạo cơ sở pháp lý cho việc xây dựng hành lang chính sách đặc thù và cơ chế tài chính linh hoạt để đầu tư mạnh mẽ hơn cho nghiên cứu, phát triển và thương mại hóa công nghệ.

Trên nền tảng pháp lý mới, Bộ Khoa học và Công nghệ khẩn trương xây dựng Đề án quốc gia phát triển công nghệ chiến lược đến năm 2030, hướng tới hình thành các ngành công nghiệp công nghệ chiến lược, gắn kết giữa hạ tầng, thể chế, nhân lực và thị trường. Đề án đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) hàng đầu khu vực vào năm 2030, đồng thời xây dựng năng lực làm chủ công nghệ lõi và phát triển các ngành công nghiệp chiến lược có sức cạnh tranh quốc tế. Để đạt được mục tiêu này, Bộ đề xuất lộ trình triển khai từng bước, trong đó trước mắt lựa chọn một số sản phẩm tiên phong để “làm mẫu”, thử nghiệm cơ chế, truyền cảm hứng cho hệ sinh thái nghiên cứu và doanh nghiệp.

Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã thay đổi căn bản phương thức triển khai, chuyển từ cơ chế “tự đề xuất” sang cơ chế “chủ động đặt hàng”. Thay vì chờ đợi các viện, trường, doanh nghiệp nộp đề xuất, Bộ chủ động xác định nhu cầu chiến lược, giao nhiệm vụ đặt hàng nghiên cứu để tạo ra kết quả cụ thể. Đây là bước chuyển tư duy nhằm kết nối chặt chẽ giữa định hướng Nhà nước với năng lực của hệ thống nghiên cứu và sản xuất trong nước.

“Nhạc trưởng” dẫn dắt tiến trình làm chủ công nghệ chiến lược

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết, việc lựa chọn sản phẩm công nghệ chiến lược luôn bám sát 3 tiêu chí: Giải quyết các bài toán lớn của đất nước, có tác động ngay đến tăng năng suất, bảo đảm an sinh, quốc phòng; có khả năng thay thế nhập khẩu, tiềm năng xuất khẩu và thương mại hóa sớm; làm chủ được công nghệ lõi để bảo đảm giá trị Việt Nam trong sản phẩm.

Trên cơ sở các tiêu chí này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã sàng lọc và xác định 6 sản phẩm trọng điểm để triển khai trong năm 2025, bao gồm: Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và trợ lý ảo tiếng Việt; AI camera xử lý tại biên; robot di động tự hành; hệ thống thiết bị mạng di động 5G; hạ tầng mạng blockchain cùng các ứng dụng truy xuất nguồn gốc và tài sản mã hóa; thiết bị bay không người lái (UAV). Những sản phẩm này vừa có khả năng thương mại hóa nhanh, vừa mang tính chiến lược trong việc gia tăng năng suất lao động, bảo đảm an ninh và thúc đẩy xuất khẩu công nghệ.

Trên hành trình triển khai, Bộ Khoa học và Công nghệ đã làm việc với các doanh nghiệp lớn, viện và trường đại học để hoàn thiện tiêu chí, xác định đầu mối thực hiện và lập lộ trình chi tiết. Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng cũng yêu cầu cụ thể hóa danh mục công việc theo tinh thần “7 rõ”: Rõ người; rõ việc; rõ trách nhiệm; rõ thời gian; rõ thẩm quyền; rõ sản phẩm; rõ nguồn lực. Đồng thời, bổ nhiệm “tổng công trình sư” chủ trì nhóm nghiên cứu cho từng sản phẩm chiến lược.

Bên cạnh mặt chính sách, Bộ chú trọng bố trí nguồn lực thực nghiệm: Tái cơ cấu Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ quốc gia (NAFOSTED) để rút gọn thủ tục, tăng hiệu quả phân bổ kinh phí cho các dự án chiến lược; xây dựng đề án hạ tầng với mục tiêu hình thành 7 đến 10 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia hoạt động theo mô hình mở, hợp tác công - tư; kết nối các phòng thí nghiệm này với doanh nghiệp nhằm rút ngắn chu kỳ từ nghiên cứu tới thương mại hóa sản phẩm. Đồng thời, Bộ thúc đẩy hình thành cụm công nghệ chiến lược ở địa phương, phát huy lợi thế vùng với cơ chế đặc thù về đầu tư, đất đai và nhân lực.

Điểm mấu chốt trong chiến lược của Bộ Khoa học và Công nghệ là huy động và ưu tiên vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp lớn, viện nghiên cứu đầu ngành để tạo “đầu tàu” cho từng ngành công nghệ chiến lược. Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam được kỳ vọng trở thành một trong những đơn vị đi đầu, xây dựng thương hiệu chuyên môn cho các ngành công nghệ ưu tiên.

Chánh Văn phòng Bộ Khoa học và Công nghệ Hà Minh Hiệp thông tin, Bộ đã trình Thủ tướng Chính phủ để triển khai trước 4 sản phẩm công nghệ chiến lược từ ngày 31-10-2025 và đặt mục tiêu triển khai các sản phẩm còn lại trong tháng 12-2025.

Dù còn nhiều thách thức, nhưng với quyết tâm chính trị và cách làm mới, Việt Nam đang từng bước tiến gần hơn tới mục tiêu làm chủ công nghệ chiến lược, tạo nền tảng cho phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng trong thập kỷ tới.

Thu Hằng