Drone đánh chặn Ukraine có là 'đối thủ khó nhằn' của phòng không Nga?

Máy bay không người lái (UAV) đánh chặn đang nổi lên như một "ngôi sao" trên chiến trường hiện đại. Khác với các dòng trinh sát hay tấn công cảm tử (kamikaze), loại drone này mang sứ mệnh là "kẻ săn mồi" - truy đuổi và tiêu diệt UAV đối phương, đặc biệt là các dòng bay xa giá rẻ.

Trước thông tin Ukraine tuyên bố sẽ sản xuất UAV đánh chặn Octopus, truyền thông Nga đồng loạt dẫn lời đại tá về hưu Anatolii Matviichuk cho rằng: lực lượng Nga có đủ khả năng bắn hạ các hệ thống này bằng nhiều biện pháp khác nhau.

Theo ông Matviichuk, quân đội Nga có thể dùng chính UAV đánh chặn của họ để đối đầu Octopus, thậm chí triển khai các hệ thống phòng không như Verba, Strela hay Pantsir để tiêu diệt UAV Ukraine. Ông khẳng định Nga “có mọi thứ cần thiết để bắn hạ bất kỳ vũ khí hay UAV mới nào”, ám chỉ rằng sự xuất hiện của Octopus sẽ không tạo ra thay đổi đáng kể trên chiến trường.

Một UAV đánh chặn của Ukraine năm 2025 - Ảnh: Militarnyi

Octopus hoạt động ngoài tầm với của phòng không Nga

Theo những đánh giá, khả năng đối phó UAV đánh chặn Octopus bằng các hệ thống phòng không hiện tại chưa phù hợp với đặc tính hoạt động của loại khí tài này. Octopus được phát triển để chống lại các UAV tấn công tầm xa như Shahed/Geran hoặc Gerbera - vốn bay cao, bay xa và có quỹ đạo tương đối ổn định.

Do vậy, nhiều nhiệm vụ của Octopus có thể diễn ra tại các khu vực nằm ngoài tầm hoạt động hiệu quả của UAV và một số hệ thống phòng không mặt đất của Nga, đặc biệt khi mục tiêu bảo vệ nằm sâu trong lãnh thổ Ukraine.

Trong trường hợp Octopus hoạt động gần tiền tuyến nhằm ngăn chặn UAV trinh sát hoặc UAV tấn công cỡ nhỏ, việc sử dụng các hệ thống như Pantsir hay Strela cần được cân nhắc trên cơ sở hiệu quả kinh tế - kỹ thuật.

Trên thế giới, nhiều lực lượng quân sự đang chú trọng giảm chi phí cho mỗi lần đánh chặn, do sự phổ biến của UAV giá rẻ đã khiến yếu tố chi phí trở thành một phần quan trọng của chiến thuật phòng không. Việc sử dụng tên lửa phòng không có giá trị cao để đối phó các UAV cỡ nhỏ, trong nhiều tình huống, không phải lựa chọn tối ưu.

Hệ thống phòng không Osa-AKM của Nga trang bị tên lửa 9M33 và nhiều khả năng sử dụng các biến thể 9M33M3 hoặc 9M33M2 - Ảnh: Defense Express

Trên thực tế, Nga đã ghi nhận một số trường hợp sử dụng tên lửa 9M33 cũ thay cho phiên bản 9M33M3 hiện đại hơn trên hệ thống Osa-AKM. Điều này cho thấy kho đạn phòng không của Nga chịu áp lực nhất định do tần suất hoạt động của UAV trở nên dày đặc hơn. Trong bối cảnh như vậy, việc phân bổ tên lửa phòng không cho các mục tiêu khác nhau phải được đặt trong tính toán tổng thể về duy trì năng lực tác chiến lâu dài.

Ngoài vấn đề chi phí, đặc tính kỹ thuật của UAV đánh chặn như Octopus cũng cần được xem xét. Với kích thước nhỏ, khả năng cơ động cao và tín hiệu radar thấp, UAV đánh chặn có thể khó trở thành mục tiêu phù hợp đối với các hệ thống được tối ưu hóa cho mục tiêu có tiết diện radar lớn hơn. Những hệ thống như Pantsir phát huy hiệu quả cao nhất khi đối phó mục tiêu lớn, bay nhanh hoặc có dấu hiệu radar rõ rệt.

Do đó, việc dùng hệ thống phòng không hạng nặng để đuổi bắt những mục tiêu nhỏ bé, linh hoạt như vậy chẳng khác nào "dùng dao mổ trâu để giết gà". Điều này không chỉ kém hiệu quả mà còn khiến lưới phòng không Nga lộ vị trí, dễ trở thành mồi ngon cho các đòn tập kích khác.

Dùng UAV chống UAV

Phương án khả thi nhất cho Nga không phải là tên lửa, mà là dùng chính UAV để đối đầu Octopus. Đây là lựa chọn thực tế hơn nhiều so với việc triển khai tên lửa phòng không đắt đỏ và cũng phản ánh cách các lực lượng hai bên đang thích nghi với môi trường tác chiến mới. Thời gian qua, Nga đã chứng minh khả năng thích ứng khi sử dụng UAV để truy đuổi và hạ gục các dòng drone tầm xa của Ukraine như FP-1, Liutyi hay E-300.

Cách tiếp cận này phù hợp với xu hướng quân sự toàn cầu, nơi chi phí đánh chặn trở thành yếu tố quan trọng không kém hiệu quả chiến thuật. Sử dụng UAV có giá thành tương đương để đối phó mục tiêu cùng cấp độ giúp giảm áp lực lên hệ thống phòng không truyền thống, vốn cần ưu tiên cho các mối đe dọa lớn hơn và tốn kém hơn.

Thực tế cho thấy Nga đang nhanh chóng điều chỉnh lực lượng, phát triển hoặc cải tiến các UAV đánh chặn nhằm thích ứng với mật độ drone ngày càng tăng trên chiến trường. Cuộc đối đầu giữa các loại UAV đang dần hình thành một lớp tác chiến mới, nơi khả năng phát hiện nhanh, cơ động linh hoạt và xử lý mục tiêu chính xác trở thành những yếu tố chủ chốt, thay vì chỉ dựa vào hỏa lực truyền thống.

Ở chiều ngược lại, UAV Octopus nếu được sản xuất đủ số lượng và được tích hợp vào mạng lưới phòng không Ukraine một cách hợp lý, có thể giúp giảm đáng kể áp lực từ các đòn tập kích UAV Shahed của Nga. Tuy nhiên, hiệu quả của chúng phụ thuộc lớn vào khả năng huấn luyện kíp điều khiển, chất lượng tích hợp với radar cảnh giới và mức độ ổn định của chuỗi cung ứng linh kiện từ Ukraine và các đối tác phương Tây. Chỉ khi được triển khai theo cụm, liên kết với hệ thống quản lý tác chiến phù hợp, UAV đánh chặn mới có thể phát huy tối đa vai trò trên chiến trường đang thay đổi nhanh chóng này.

Bối cảnh khốc liệt của cuộc chiến bầu trời

Sự cấp thiết trong việc phát triển các dòng drone đánh chặn như Octopus hay các biện pháp đối phó UAV của Nga đang trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết khi quy mô các cuộc tập kích đường không ngày càng leo thang.

Nhiều khu vực ở phía nam và phía tây Nga đã kích hoạt cảnh báo phòng UAV sau loạt nguy cơ tấn công bằng máy bay không người lái. Sáng 9.12, bốn sân bay tại Vladikavkaz, Grozny, Magas và một số địa điểm lân cận tạm dừng hoạt động để bảo đảm an toàn hàng không. Cơ quan vận tải hàng không Nga Rosaviatsia cho biết các biện pháp hạn chế bay đã ảnh hưởng trực tiếp đến lịch trình đến và đi của các hãng khai thác trong khu vực.

Các thành phố ở Nga gần đây nhiều lần ghi nhận các vụ tấn công bằng UAV. Moscow cho rằng những vụ này do Ukraine tiến hành, chủ yếu nhằm vào cơ sở dầu khí và những vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát. Theo đánh giá của phía Nga, mục tiêu của Ukraine là gây gián đoạn nguồn cung nhiên liệu cho chiến trường và tác động đến doanh thu xuất khẩu năng lượng - lĩnh vực đóng góp khoảng 20% GDP Nga.

Ukraine cũng sử dụng UAV và tên lửa tầm xa để nhắm vào các mục tiêu quân sự như căn cứ không quân, nhà máy vũ khí và kho đạn. Trong khi đó, Nga đáp trả bằng các cuộc tấn công quy mô lớn bằng tên lửa và UAV vào hạ tầng của Ukraine. Theo thông tin phía Ukraine, chỉ trong một đợt tấn công gần đây, Nga đã sử dụng 653 UAV và 51 tên lửa nhằm vào nhiều khu vực khác nhau.

UAV Octopus là máy bay không người lái đánh chặn được phát triển bởi Lực lượng Vũ trang Ukraine, với sự hỗ trợ từ các nhà khoa học và kỹ thuật viên Anh trong khuôn khổ Dự án Octopus. Ra mắt năm 2024, Octopus được thiết kế chuyên để chống lại các drone cảm tử Shahed-136 (hay Geran-2) của Nga - loại vũ khí giá rẻ, bay chậm, thường tấn công hạ tầng Ukraine vào ban đêm.

Thiết kế hình trụ với bốn cánh quạt đuôi và cảm biến mũi, Octopus sử dụng nhận diện hình ảnh để tự động dẫn đường giai đoạn cuối, đạt xác suất đánh trúng cao. Nó hoạt động hiệu quả ở độ cao thấp, dưới nhiễu điện tử và ban đêm, nơi radar truyền thống gặp khó khăn. Chi phí chỉ vài nghìn USD mỗi chiếc (khoảng 10% giá Shahed), giúp tiết kiệm tên lửa đắt đỏ cho các mối đe dọa lớn hơn.

Hoàng Vũ