Dự thảo Luật Chuyển đổi số: Chống độc quyền dữ liệu và chống khóa chặt dữ liệu

Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số. Ảnh: Hồ Long

Chú trọng an sinh xã hội cho người lao động chịu tác động bất lợi của chuyển đổi số

ĐBQH Trần Thị Thu Phước (Quảng Ngãi) đánh giá cao dự thảo Luật Chuyển đổi số đã mạnh dạn thể chế hóa các cơ chế tài chính đặc thù nhằm giải quyết điểm nghẽn lớn nhất hiện nay trong triển khai các dự án công nghệ. Trong đó, chuyển từ tư duy đầu tư sở hữu sang ưu tiên mô hình Nhà nước thuê dịch vụ có sẵn doanh nghiệp đầu tư và ưu tiên áp dụng mô hình này. Thay đổi phương thức quản lý ngân sách từ kiểm soát yếu tố đầu vào sang tập trung kiểm soát chất lượng và kết quả đầu ra…

Dự thảo Luật cũng quy định về đào tạo, phát triển nhân lực số, tuy nhiên, đại biểu Trần Thị Thu Phước lưu ý, dự thảo Luật còn thiếu vắng các quy định về an sinh xã hội và trách nhiệm đối với lực lượng lao động bị mất việc do tác động của chuyển đổi số như tự động hóa, AI thay thế con người, thay đổi quy trình làm việc.

ĐBQH Trần Thị Thu Phước (Quảng Ngãi) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đại biểu nhấn mạnh: “Chuyển đổi số là một quá trình thay thế cái cũ bằng cái mới. Việc Luật chỉ quy định về mặt tích cực, đó là đào tạo cái mới mà bỏ qua tác động tiêu cực như giải quyết lao động dôi dư từ cái cũ thì chưa đảm bảo tính nhân văn và bao trùm của chính sách phát triển bền vững”.

Bên cạnh đó, Điều 23 dự thảo Luật có quy định hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh thực hiện chuyển đổi số, nhưng chưa ràng buộc trách nhiệm của các doanh nghiệp này đối với người lao động bị ảnh hưởng trực tiếp bởi quá trình này.

Do đó, đại biểu kiến nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung vào dự thảo Luật quy định về chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và an sinh xã hội cho người lao động chịu tác động bất lợi của quá trình chuyển đổi số. Điều này thể hiện rõ tinh thần không để ai bị bỏ lại phía sau và lường trước các rủi ro xã hội khi áp dụng công nghệ tự động hóa diện rộng.

ĐBQH Phạm Trọng Nhân (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

ĐBQH Phạm Trọng Nhân (TP. Hồ Chí Minh) cũng lưu ý, Nhật Bản đã xem chuyển đổi số là công cụ để ứng phó với già hóa dân số, thiếu nhân lực và nâng chất lượng sống cho người yếu thế. Việt Nam cũng phải trả lời các câu hỏi: người cao tuổi, người ở vùng, sâu xa, người lao động trình độ thấp sẽ trở thành công dân số bằng con đường nào thuận tiện và hiệu quả nhất?

Xây dựng bộ chỉ tiêu chuyển đổi số quốc gia

Lưu ý dự thảo Luật Chuyển đổi số vẫn còn những khoảng trống, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng, kinh tế số và doanh nghiệp số hiện thiếu cơ chế bắt buộc tối thiểu và khuyến khích tối đa. Kinh tế số chỉ mạnh khi doanh nghiệp Việt có dữ liệu, có nền tảng và có khả năng đổi mới sáng tạo.

Đại biểu thẳng thắn, một thực tế đáng lo là: 99% dữ liệu hành vi số của người Việt như di chuyển, mua sắm, giải trí, tiêu dùng nằm trên hệ sinh thái của các nền tảng lớn nước ngoài, trong khi startup Việt không có dữ liệu để huấn luyện AI, phát triển sản phẩm cạnh tranh, nghĩa là trong "cuộc chơi" kinh tế số, doanh nghiệp Việt đang phải chạy trên sân của người khác. Và khi dữ liệu không nằm trong biên giới pháp lý của mình thì rất khó bảo vệ chủ quyền số và phát triển doanh nghiệp số nội địa, không có dữ liệu Việt thì không có AI Việt.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

“Nếu Luật không đặt một nguyên tắc chống khóa chặt dữ liệu, API mở, chia sẻ dữ liệu có kiểm soát, thì doanh nghiệp Việt sẽ ví như là “bonsai”, khu vực tư cũng không tự chuyển đổi số mà thiếu cơ chế thuê dịch vụ số, ưu đãi thuế, tín dụng, sandbox cho mô hình mới”, đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu cũng cho rằng, công dân số và quyền dữ liệu chưa trở thành một cơ chế bảo vệ. Mọi dịch vụ công số đều đi xuyên qua dữ liệu cá nhân, nhưng dự thảo Luật chỉ mới dừng ở nguyên tắc, chưa có quy định rõ về quyền tự quyết dữ liệu, minh bạch xử lý dữ liệu, cơ chế khiếu nại bồi thường hay tiêu chuẩn quyền riêng tư… Nếu Luật không tạo hành lang bảo vệ đủ mạnh, thì người dân sẽ bước vào chuyển đổi số trong tâm thế đáng lo ngại.

Từ phân tích trên, đại biểu kiến nghị bổ sung nguyên tắc phát triển kinh tế số và xã hội số theo hướng kết hợp bắt buộc tối thiểu trong giao dịch với Nhà nước và khuyến khích tối đa cho doanh nghiệp thuê dịch vụ số, sandbox, cloud; đồng thời chế định nguyên tắc kinh tế, dữ liệu là yếu tố sản xuất mới, dữ liệu phi cá nhân phải được chia sẻ ở dạng tổng hợp, ẩn danh, chống độc quyền dữ liệu và chống khóa chặt dữ liệu.

Toàn cảnh phiên họp

Tại Chương 5 về quyền và nghĩa vụ công dân số, đại biểu đề xuất, cần quy định bộ công cụ tối thiểu của công dân số, gồm: căn cước điện tử, chữ ký số, tài khoản thanh toán số, tài khoản dịch vụ công duy nhất, cùng nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân theo chuẩn quốc tế. Giao Chính phủ phổ cập kỹ năng số, thiết kế dịch vụ công để người dùng dễ tiếp cận cho mọi nhóm dân cư.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân cũng kiến nghị Chính phủ xây dựng bộ chỉ tiêu chuyển đổi số quốc gia tương tự như Digital Compass 2030 của EU tại Chương 6 dự thảo Luật. Chỉ khi đo được mới quản lý được, chỉ khi có dữ liệu thì các quyết sách mới dựa trên bằng chứng chứ không phải bằng cảm tính.

Anh Thảo