Đường lây truyền thay đổi, HIV tại Việt Nam trở nên nguy hiểm hơn

Một thanh niên được tư vấn xét nghiệm HIV. Ảnh: KNT.

Trong 14 năm đồng hành cùng cộng đồng, ông Tống Văn Nam, Giám đốc tổ chức phi Chính phủ Kết nối Trẻ (hỗ trợ sức khỏe và cộng đồng người đồng tính nam và chuyển giới), nhận định rằng những thay đổi trong hành vi tình dục và lối sống đang làm “dịch HIV thế hệ mới” trở nên nguy hiểm hơn, đặc biệt tại nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM).

Chemsex - xu hướng mới, mối nguy HIV tăng cao

Theo ông Nam, hiện tượng Chemsex (quan hệ tình dục kèm sử dụng chất kích thích như Methamphetamine, Ketamine, GHB/GBL) đang ngày càng phổ biến. Đây không chỉ là vấn đề cá nhân mà đã trở thành “cơn bão ngầm” đe dọa nỗ lực phòng chống HIV trong nhiều năm qua.

Tháng trước, khi ông Nam đến một cơ sở giác hơi tại Bình Dương, một bạn trẻ tên M., 22 tuổi, mới ra trường 6 tháng, chia sẻ rằng bạn ấy bắt đầu tham gia Chemsex từ năm thứ ba đại học.

"'Lúc đầu em chỉ tò mò, thấy mọi người trên app hẹn hò nói về 'party' thì em cũng muốn thử. Giờ em không biết làm sao để dừng lại, bạn ấy nói với ánh mắt mệt mỏi", ông Nam kể.

Theo ghi nhận, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM đã tăng từ 7,4% năm 2016 lên 12,5% năm 2022, tăng gần 70% chỉ trong 6 năm. Năm 2024, nhóm MSM chiếm 42,2% tổng số ca phát hiện mới. Độ tuổi trung bình chỉ 20-25, những người đang ở giai đoạn khám phá bản thân và xây dựng tương lai.

Test HIV hiện nay được thực hiện nhanh chóng, dễ dàng. Ảnh: KNT.

Ông Nam cho biết trước đây, HIV tại Việt Nam chủ yếu lây truyền qua nhóm người tiêm chích ma túy (IDU) và quan hệ tình dục không an toàn. Tuy nhiên, những năm gần đây, Chemsex đang làm thay đổi bức tranh dịch tễ.

Quan hệ tình dục đồng giới ngày càng phổ biến và độ tuổi mắc HIV đang trẻ hóa rõ rệt, với nhóm MSM trở thành đối tượng chính, chiếm gần một nửa số ca mới, trung bình chỉ từ 20-25 tuổi, thấp hơn nhiều so với các nhóm truyền thống.

Dưới tác động của chất kích thích, khả năng phán đoán và kiểm soát hành vi an toàn tình dục bị suy giảm nghiêm trọng, Một khảo sát cho thấy 71% người tham gia Chemsex không sử dụng bao cao su hoặc chất bôi trơn, tạo ra “cửa ngõ” dễ dàng cho HIV và các bệnh lây qua đường tình dục khác.

Những người HIV dương tính cũng gặp nguy cơ tái nhiễm và vô hiệu hóa điều trị khi quên uống ARV hoặc PrEP trong các buổi party, dẫn đến tải lượng virus tăng, nguy cơ lây truyền cao hơn, đồng thời gia tăng nguy cơ nhiễm chủng virus mới và phát triển kháng thuốc. Thêm vào đó, rào cản kỳ thị và lo ngại về bảo mật thông tin tại cơ sở y tế khiến hơn 90% người tham gia Chemsex e ngại tiếp cận dịch vụ HIV/STI. Khiến họ tránh xa những hỗ trợ quan trọng và gia tăng nguy cơ lây nhiễm.

Nhiều chiến dịch test HIV miễn phí được các tổ chức cộng đồng thực hiện. Ảnh: KNT.

Hệ thống can thiệp hiện tại cũng chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của nhóm này, khi các chương trình giảm hại chủ yếu nhắm vào nhóm IDU, thiếu các mô hình tích hợp chuyên biệt cho Chemsex.

Thực tế, nhóm người tham gia Chemsex cần được tiếp cận các dịch vụ đa chiều, kết hợp chăm sóc sức khỏe tâm thần, điều trị nghiện chất và dự phòng HIV/STI để giải quyết toàn diện vấn đề.

Cần phòng ngừa đa chiều

Ông Nam kể về một người MSM 30 tuổi, làm công nhân tại Bình Dương, tham gia một buổi party kéo dài từ 8 giờ tối đến 10 giờ sáng hôm sau với 4-5 người khác nhau. Anh không nhớ có sử dụng bao cao su hay không, cũng không biết bạn tình có mắc bệnh gì không và khi tỉnh dậy, cơ thể đau nhức khiến anh cảm thấy rất sợ hãi.

Câu chuyện này thể hiện 4 cơ chế nguy hiểm của Chemsex là mất kiểm soát an toàn, tổn thương cơ thể, không biết tình trạng bạn tình và phá vỡ lá chắn dự phòng.

Ông Tống Văn Nam, Giám đốc tổ chức phi Chính phủ Kết nối Trẻ. Ảnh: NVCC.

"Đây là các yếu tố trực tiếp làm thay đổi đường lây truyền HIV, từ nhóm truyền thống sang MSM trẻ tuổi, quan hệ nhiều người và nguy cơ cao", ông Nam nói.

Một trường hợp khác là một sinh viên năm 3 tại TP.HCM vừa nhận kết quả HIV dương tính sau ba tháng tham gia Chemsex. Em chia sẻ rằng không ngờ diễn tiến lại nhanh như vậy, vì nghĩ mình còn trẻ, cơ thể khỏe sẽ không sao, và bây giờ không biết phải nói với bố mẹ thế nào.

Để ứng phó với sự thay đổi này, ông Nam đề xuất một loạt giải pháp toàn diện. Trước hết, cần triển khai mô hình can thiệp tích hợp, kết hợp chăm sóc HIV/STI, điều trị nghiện chất và hỗ trợ sức khỏe tâm thần trong cùng một gói dịch vụ.

Bên cạnh đó, các biện pháp dự phòng y sinh như PrEP và PEP phải được sử dụng đồng thời với hỗ trợ để đảm bảo tuân thủ phác đồ điều trị. Chiến lược giảm hại hành vi và hỗ trợ tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng, bao gồm hướng dẫn thiết lập giới hạn về chất, liều lượng, số lượng bạn tình, áp dụng hệ thống người đồng hành và cung cấp tư vấn tâm lý chuyên sâu.

Đồng thời, việc cung cấp vật tư giảm hại như bao cao su, chất bôi trơn gốc nước, kim tiêm sạch kết hợp với đào tạo nhân viên y tế xây dựng môi trường không phán xét là cần thiết để khuyến khích người tham gia Chemsex tiếp cận dịch vụ an toàn.

Cuối cùng, truyền thông kỹ thuật số thông qua video ngắn trên Facebook, TikTok và các ứng dụng cộng đồng như Heesay hay Grind được sử dụng để nâng cao kiến thức về PrEP và các chiến lược giảm hại Chemsex, hướng tới tác động hiệu quả và bền vững trong cộng đồng.

“Đường lây truyền HIV đang thay đổi, từ nhóm người tiêm chích ma túy sang MSM trẻ tuổi, nhiều bạn tình và hành vi rủi ro cao", ông Nam nhấn mạnh.

Trong đó, Chemsex là động lực chính và nạn nhân là những người trẻ, dễ tổn thương nhất. Nếu không có giải pháp tích hợp, bao dung và dự phòng hiệu quả, HIV thế hệ mới sẽ lan rộng với tốc độ chưa từng thấy.

HIV tại Việt Nam không còn là vấn đề của thế hệ trước. Sự thay đổi đường lây truyền đòi hỏi chính quyền, cộng đồng và ngành y tế phải thích ứng nhanh chóng, triển khai các biện pháp phòng ngừa, giảm hại và hỗ trợ tâm lý toàn diện, nhằm bảo vệ thế hệ trẻ trước “cơn bão ngầm” Chemsex.

Nguyễn Thuận