F-35 trở thành biểu tượng răn đe mới của các quốc gia vùng Vịnh

Máy bay F-35 Lightning II của tập đoàn Lockheed Martin. Ảnh: PAP/TTXVN

Theo nhận định mới đây của Kabir Taneja, Phó Giám đốc và nghiên cứu viên Chương trình Nghiên cứu Chiến lược Trung Đông, tại Quỹ Nghiên cứu Observer (orfonline.org) có trụ sở tại Ấn Độ, triển lãm Hàng không Dubai 2025 vừa diễn ra không chỉ là sự kiện nền tảng của ngành hàng không Trung Đông mà còn là địa điểm phản ánh sự thay đổi chiến lược quan trọng của khu vực. Giữa bối cảnh Mỹ mất tập trung và các mối đe dọa ngày càng gia tăng, máy bay chiến đấu tàng hình F-35 đang trở thành biểu tượng cho nỗi lo lắng và tham vọng quân sự của các quốc gia vùng Vịnh.

Mô hình an ninh đang thay đổi

Sau cuộc tấn công của Hamas vào Israel năm 2023, tiếp theo là cuộc chiến kéo dài ở Gaza và các cuộc không kích của Mỹ nhằm vào chương trình hạt nhân Iran vào tháng 6 năm nay, mô hình an ninh khu vực đang chuyển biến nhanh chóng. Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman gần đây đã đến Washington D.C. lần đầu tiên kể từ năm 2018 với mục tiêu tìm kiếm thỏa thuận an ninh mới và tiếp cận các công nghệ quốc phòng hàng đầu.

Mối quan hệ an ninh giữa Saudi Arabia và Mỹ có nguồn gốc từ năm 1945, khi Vua Abdulaziz Ibn Saud gặp Tổng thống Franklin D. Roosevelt trên tàu chiến USS Quincy tại Kênh đào Suez. Trong 80 năm qua, yêu cầu an ninh cốt lõi của Saudi Arabia về cơ bản vẫn giữ nguyên, dù địa chính trị Mỹ và khu vực đã thay đổi đáng kể, đặc biệt sau thời kỳ hậu 9/11 với chiến tranh Iraq.

Một trong những kết quả đáng chú ý của chuyến đi trên là ý định bán máy bay chiến đấu F-35 cho Riyadh từ phía chính quyền Trump. Trong khi việc Israel tấn công Hamas và Hezbollah phù hợp với tính toán của các nước Arab, thì sức mạnh không quân không thể tranh cãi của Israel, hiện lan rộng khắp khu vực đến tận Vịnh Ba Tư, lại trở thành mối lo ngại mới. Cuộc tấn công của Israel nhằm vào Hamas tại Doha chỉ hai tháng trước là thời khắc bước ngoặt, buộc Qatar phải vội vã đến Washington để đảm bảo an ninh từ chính quyền Trump.

Biểu tượng thống trị quân sự

Israel hiện là quốc gia duy nhất trong khu vực sở hữu F-35 và có thể là nước đầu tiên sử dụng loại máy bay này trong chiến đấu thực tế. Từ các cuộc tấn công Iran đến việc điều khiển F-35 bay qua đám tang thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah tại Liban để thể hiện sức mạnh, loại máy bay này nhanh chóng trở thành biểu tượng lợi thế quân sự không thể chối cãi của Israel.

Các cường quốc Arab, kể cả những nước đã bình thường hóa quan hệ với Israel theo Hiệp định Abraham, nhận ra rằng về lâu dài không có gì đảm bảo hành động của Israel sẽ không nhắm vào họ. Do đó, họ đang tìm cách nhanh chóng nâng cao năng lực răn đe.

Máy bay F-35 có lịch sử chính trị phức tạp ở Trung Đông. Sau Hiệp định Abraham, UAE rất muốn bổ sung máy bay này vào đội bay để thay thế F-16 cũ. Tuy nhiên, Israel đã âm thầm tác động dù công khai ủng hộ, vì duy trì lợi thế quân sự chất lượng là điều không thể thương lượng.

Vài năm sau, Saudi Arabia cũng rơi vào tình thế tương tự, nhưng lần này Tổng thống Trump tuyên bố phiên bản của Saudi Arabia có thể sánh ngang Israel. Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã bác bỏ lo ngại này, nhấn mạnh Mỹ sẽ đảm bảo lợi thế quân sự cho Israel như một thành phần cốt lõi.

Đa dạng hóa nguồn cung

Khả năng Saudi Arabia đạt được ưu thế công nghệ tương tự trên F-35, nếu thỏa thuận thành công, thực tế rất hạn chế. Học giả Galip Dalay nhận định quyền lực của Mỹ là "không thể thiếu nhưng không đáng tin cậy", thúc đẩy các cường quốc Arab xây dựng lại chiều sâu quân sự. Từ mong muốn có F-35 đến thỏa thuận an ninh Pakistan-Saudi Arabia được gia hạn gần đây, với Islamabad là quốc gia Hồi giáo duy nhất có vũ khí hạt nhân, đều phản ánh thực tế mới này.

Các quốc gia Arab đang điều chỉnh sự phụ thuộc chiến lược dài hạn vào Mỹ bằng cách đa dạng hóa quân sự dựa trên tự chủ chiến lược và đa cực. UAE đang xem xét máy bay chiến đấu thế hệ năm do Hàn Quốc điều hành, đặc biệt là chương trình KF-21 Boramae với mục tiêu mua 15 tỷ USD. KF-21 đã có chuyến bay đầu tiên vào năm 2022, mang lại sự đa dạng hóa trong khi vẫn nằm trong cấu trúc công nghệ quân sự phương Tây.

Saudi Arabia hướng tới thành công của Thổ Nhĩ Kỳ với công nghệ quốc phòng nội địa, từ thiết bị bay không người lái đến máy bay chiến đấu. Thỏa thuận trị giá 6 tỷ đô la Mỹ được đề xuất giữa Ankara và Riyadh không chỉ thúc đẩy mục tiêu ngành công nghiệp quốc phòng nội địa của Saudi Arabia à còn tăng cường hợp tác kinh tế. Saudi Arabia đặt mục tiêu nội địa hóa 50% vào năm 2030, và tính đến năm 2024 đã đạt khoảng 19%.

Các nhà cung cấp như Trung Quốc và Nga cũng có vị thế thuận lợi để tiến vào thị trường này. Sự cạnh tranh ngày càng gia tăng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy Mỹ nới lỏng điều khoản về cách thức và thời điểm các nước có thể sử dụng thiết bị họ mua.

Tương lai bất định

F-35, từng bị chính quyền Trump đầu tiên chỉ trích là dự án ngốn tiền không đạt được kết quả mong muốn, giờ đây đang trở thành biểu tượng sức mạnh của Mỹ tại khu vực mà Washington không thể thờ ơ dù qua nhiều đời tổng thống. Máy bay này có thể quan trọng với Israel hơn các quốc gia Arab, vì các lựa chọn đa dạng hóa của Israel bị hạn chế nghiêm trọng, không giống Riyadh và Abu Dhabi.

Nỗ lực của Mỹ nhằm ngăn chặn sự đa dạng hóa này chưa mang lại nhiều kết quả, không nhất thiết do rạn nứt giữa Mỹ và Trung Đông, mà do thay đổi cấu trúc trong chính sách đối ngoại của các quốc gia Arab. Họ đang quảng bá lập trường có lợi cho tất cả bằng cách trở thành trung tâm hòa giải quốc tế, từ Afghanistan, đến Gaza và Ukraine.

Trong thời điểm hiện tại, sức mạnh không quân và phòng không đang quyết định cả cơ hội lẫn nỗi sợ hãi. Khi khả năng tiến hành chiến tranh thông thường còn bất lợi, sức mạnh không quân, đặc biệt là công nghệ không người lái và tên lửa, đang được xem là điểm nóng chính. Mối quan tâm đến F-35 xuất phát từ những lo ngại trước mắt này, khi các nhà phân tích tiếp tục dự đoán rằng tình huống chiến tranh khác trong khu vực không thể được loại bỏ hoàn toàn ở Trung Đông.

Công Thuận/Báo Tin tức và Dân tộc