Giảm bụi từ xây dựng và sản xuất, hướng tới bầu trời xanh

Nguồn gây ô nhiễm nghiêm trọng

Tại Hà Nội, hình ảnh những công trường bụi mù mịt hay cột khói từ nhà máy, làng nghề đã trở nên quen thuộc. Theo báo cáo của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ô nhiễm không khí tại các đô thị chủ yếu đến từ bốn nhóm: giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp – làng nghề và hoạt động dân sinh như đốt rác, rơm rạ, than tổ ong, vàng mã. Trong đó, xây dựng và sản xuất công nghiệp là nhóm phát thải lớn, đặc biệt vào mùa đông khi điều kiện thời tiết hạn chế việc khuếch tán chất ô nhiễm.

Hoạt động xây dựng được xác định là một trong bốn nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm không khí ở khu vực đô thị.

Theo các số liệu của Cục Môi trường, đóng góp phát thải ngành công nghiệp liên quan đến gây ô nhiễm không khí chiếm khoảng 29%, hoạt động xây dựng bên cạnh việc trực tiếp phát thải bụi mịn PM2,5 còn là gây ra bụi đường, đây cũng là một nguồn gây ô nhiễm lớn.

Các chuyên gia dự án “Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh” do Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp Môi trường chủ trì thực hiện, cũng cho rằng kiểm soát nguồn thải từ xây dựng và sản xuất là bước then chốt để cải thiện chất lượng không khí. Dù Việt Nam đã ban hành nhiều quy định liên quan, việc thực thi cần mạnh mẽ và quyết liệt hơn.

Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ để kiểm soát nguồn thải

Đối với nhóm nguồn thải lớn từ công nghiệp và làng nghề, các chuyên gia đề nghị cần sớm xây dựng hệ thống kiểm kê khí thải công nghiệp đầy đủ ở cả cấp Trung ương và địa phương, tích hợp với cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia. Hệ thống này sẽ giúp xác định nhóm ngành gây ô nhiễm chủ đạo, lượng phát thải theo thời gian và các khu vực có rủi ro cao, từ đó đưa ra biện pháp can thiệp hiệu quả hơn.

Song song, việc giám sát 24/7 các hệ thống quan trắc tự động tại những cơ sở có phát thải lớn – như nhà máy nhiệt điện, xi măng, luyện kim, lò đốt chất thải – được xem là yêu cầu bắt buộc. Nhiều chuyên gia nhấn mạnh rằng dữ liệu quan trắc phải được kết nối liên tục và minh bạch hóa ở mức phù hợp để phục vụ cảnh báo sớm và thanh tra chuyên ngành.

Một giải pháp mang tính căn cơ hơn là chuyển đổi năng lượng trong sản xuất. Việc từng bước thay thế nhiên liệu than bằng các nguồn năng lượng tái tạo, hoặc áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng tại những ngành sử dụng nhiệt lớn, sẽ giúp giảm đáng kể lượng phát thải. Các chuyên gia đề xuất triển khai chương trình hỗ trợ chuyển đổi năng lượng tại Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ – nơi tập trung nhiều cơ sở sản xuất sử dụng than.

Ngoài ra, nhiều địa phương cần rà soát và xây dựng lộ trình di dời các cơ sở không đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường ra khỏi khu dân cư, theo đúng phân vùng môi trường đã được phê duyệt.

Dùng máy bay không người lái giám sát “điểm đen” phát thải

Các chuyên gia đề xuất dùng Drone không người lái kiểm soát tình trạng phát thải bụi tại các công trình lớn.

Nhiều quốc gia đang sử dụng thiết bị bay không người lái (drone) để giám sát bụi và khí thải từ công trường xây dựng, khu sản xuất và “điểm đen” ô nhiễm. Các chuyên gia đánh giá đây là giải pháp phù hợp với điều kiện đô thị Việt Nam, nơi diện tích công trường lớn và hoạt động thi công phức tạp khó kiểm tra bằng phương pháp truyền thống. Drone cho phép giám sát liên tục, phạm vi rộng, phát hiện nhanh vi phạm và kết nối dữ liệu về cơ quan quản lý, giúp tăng hiệu quả thực thi quy định về bảo vệ môi trường.

Bên cạnh các biện pháp về quản lý, chuyên gia cho rằng các địa phương cần đầu tư thêm trang thiết bị chuyên dụng như xe hút bụi, xe phun rửa đường để duy trì vệ sinh định kỳ, đồng thời xem xét bổ sung chế độ lao động phù hợp cho lực lượng vệ sinh môi trường trong những khung giờ ô nhiễm cao điểm. Việc tăng tần suất làm sạch đường phố, đặc biệt từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau - giai đoạn ô nhiễm thường xuyên gia tăng - cũng được đánh giá là cần thiết.

Ngoài ra, các giải pháp công nghệ mới như hệ thống vệ sinh phương tiện giao thông tại chỗ hoặc lưu động, công nghệ phun sương giảm bụi tại công trường và khu dân cư, hay mô hình thu gom - tái chế chất thải xây dựng để tái sử dụng làm vật liệu đang được nhiều chuyên gia đề xuất thí điểm.

Một số ý kiến cũng khuyến nghị thử nghiệm các thiết bị lọc bụi kết hợp hệ thống thông gió tại bệnh viện, trường học, chung cư - những nơi người dân chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm không khí. Ô nhiễm không khí là hệ quả của quá trình đô thị hóa nhanh kết hợp với sự thiếu hụt hạ tầng và quản lý nguồn thải. Giải quyết bài toán này không chỉ đòi hỏi sự vào cuộc của cơ quan quản lý, mà còn cần sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng trong việc thực hiện các quy định và thay đổi hành vi.

Nguyên Đào