Giảm nghèo bền vững từ những mô hình sinh kế

Nhờ nguồn vốn vay giải quyết việc làm của Ngân hàng Chính sách xã hội, gia đình anh Lê Viết Thắng ở xã Hà Long đã phát triển mô hình chăn nuôi dê mang lại thu nhập ổn định.

Ngay từ khi bước vào giai đoạn 2021-2025, Dự án 2 “Đa dạng hóa sinh kế và phát triển mô hình giảm nghèo” thuộc CTMTQG về GNBV giai đoạn 2021-2025 đã được Trung ương giao tổng kinh phí 300 tỷ 643 triệu đồng. Trên cơ sở đó, HĐND, UBND tỉnh đã phân bổ toàn bộ 100% nguồn vốn cho các đơn vị, địa phương để tổ chức thực hiện.

Không chỉ dựa vào ngân sách, dự án còn huy động được sự tham gia đóng góp vốn của chính các hộ dân với tổng số 125 tỷ 768 triệu đồng. Điều này thể hiện tính cộng đồng, tính chủ động và sự đồng hành của người dân trong công cuộc giảm nghèo. Chính sự tham gia này vừa nâng cao trách nhiệm của các hộ, vừa bảo đảm sự bền vững khi các mô hình đi vào vận hành.

Trong giai đoạn này, toàn tỉnh đã triển khai 606 mô hình, dự án. Trong đó, có 22 dự án hỗ trợ phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị và 584 dự án hỗ trợ phát triển sản xuất cộng đồng. Các mô hình chủ yếu tập trung vào chăn nuôi - lĩnh vực quen thuộc, dễ áp dụng, gần gũi với đời sống nông thôn. Cụ thể, có tới 583 dự án chăn nuôi trâu, bò, dê, lợn, gà, vịt, nuôi cá lồng. Bên cạnh đó, tỉnh cũng triển khai 21 dự án trồng trọt, chủ yếu là cây dược liệu, cây ăn quả và 2 dự án lâm nghiệp.

Điểm nổi bật là số lượng hộ gia đình được hưởng lợi rất lớn, lên tới 18.005 hộ. Trong đó có 6.307 hộ nghèo, 344 hộ có người khuyết tật, 5.895 hộ cận nghèo, 5.213 hộ mới thoát nghèo và 1.272 hộ dân khác. Đặc biệt, 6.675 hộ là đồng bào dân tộc thiểu số và 4.530 hộ có phụ nữ làm chủ hộ. Đây là những đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương trong đời sống xã hội, việc tham gia dự án giúp họ có điều kiện phát triển kinh tế, nâng cao vị thế, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Sau hơn 3 năm triển khai, Dự án 2 đã ghi nhận nhiều kết quả đáng khích lệ. Về tiến độ giải ngân, tính lũy kế đến nay tỉnh đã giải ngân được 202 tỷ 852 triệu đồng, đạt 67,47% kế hoạch vốn. Đây là con số phản ánh sự nỗ lực rất lớn trong bối cảnh thủ tục hành chính, cơ chế quản lý còn nhiều thay đổi, đòi hỏi sự kiên trì và linh hoạt.

Quan trọng hơn, các mô hình sinh kế đã chứng minh được hiệu quả thực tiễn. Tại nhiều địa phương, việc chăn nuôi trâu bò, dê, gà, vịt hay nuôi cá lồng đã mang lại thu nhập ổn định, giúp hàng nghìn hộ nghèo từng bước cải thiện đời sống. Các mô hình trồng cây dược liệu, cây ăn quả không chỉ tăng thu nhập, mà còn mở ra hướng đi mới cho sản xuất nông nghiệp bền vững. Với 22 dự án liên kết theo chuỗi giá trị, sản phẩm nông nghiệp từng bước gắn với thị trường, giảm dần tình trạng “được mùa mất giá”, góp phần ổn định đầu ra.

Đặc biệt, các hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo hay phụ nữ làm chủ hộ đều được tạo điều kiện tiếp cận mô hình. Nhiều phụ nữ trước kia chỉ quanh quẩn với việc nội trợ, nay đã mạnh dạn đứng ra tổ chức sản xuất, trở thành trụ cột kinh tế của gia đình. Đồng bào dân tộc thiểu số, nhóm thường gặp khó khăn trong tiếp cận chính sách cũng đã có nhiều cơ hội để cải thiện sinh kế.

Ngoài ra, dự án còn tạo hiệu ứng lan tỏa, khích lệ tinh thần đoàn kết trong cộng đồng. Khi một hộ áp dụng thành công mô hình chăn nuôi hay trồng trọt, các hộ khác cũng học hỏi và làm theo. Nhờ đó, nhiều vùng quê đã hình thành được các cụm sản xuất nhỏ, từng bước liên kết, hỗ trợ nhau phát triển.

Tuy đạt nhiều kết quả tích cực, Dự án 2 vẫn gặp không ít khó khăn. Trước hết, hệ thống văn bản hướng dẫn triển khai chương trình còn chậm và thiếu đồng bộ, khiến các ngành, địa phương lúng túng. Mãi đến giữa năm 2023, Chính phủ mới ban hành Nghị định số 38/2023/NĐ-CP và Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 55/2023/TT-BTC, qua đó mới tháo gỡ nhiều vướng mắc trong quản lý, thanh, quyết toán kinh phí. Bên cạnh đó, đối tượng nghèo, cận nghèo đa phần là người già, trẻ em, người không còn khả năng lao động hoặc đang hưởng trợ cấp xã hội, nên không có nhu cầu tham gia dự án. Người trong độ tuổi lao động thì chủ yếu đi làm công nhân ở các khu công nghiệp, dẫn đến thiếu lực lượng tham gia mô hình sinh kế tại địa phương.

Để khắc phục khó khăn và nâng cao hiệu quả, các sở, ngành liên quan tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để người dân hiểu rõ lợi ích của các mô hình sinh kế. Với nhóm đối tượng không còn khả năng lao động, cần gắn kết mô hình sinh kế với các chương trình an sinh xã hội khác như hỗ trợ việc làm tại chỗ, đào tạo nghề cho con em trong gia đình, hoặc tạo điều kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Song song với đó, tích cực khuyến khích liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, nhân rộng các mô hình gắn với thị trường. Thay vì chỉ hỗ trợ con giống, vật nuôi, cây trồng nhỏ lẻ, cần tập trung xây dựng các HTX, tổ hợp tác để đảm bảo đầu ra ổn định. Đồng thời, chú trọng ứng dụng khoa học - kỹ thuật trong chăn nuôi, trồng trọt để tăng năng suất, giảm chi phí, bảo vệ môi trường.

Một giải pháp quan trọng nữa là khuyến khích sự tham gia của phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số. Đây là nhóm dễ bị tổn thương, nhưng cũng đầy tiềm năng nếu được trao cơ hội. Các chương trình đào tạo, tập huấn cần thiết kế phù hợp, dễ hiểu, gần gũi, giúp họ tự tin làm chủ sinh kế. Ngoài ra, việc đa dạng hóa nguồn lực tài chính cũng cần được quan tâm. Bên cạnh vốn ngân sách và vốn huy động từ hộ dân, tỉnh có thể kêu gọi sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức xã hội trong đầu tư, tiêu thụ sản phẩm. Sự gắn kết công - tư sẽ giúp mô hình bền vững hơn, tránh tình trạng phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách.

Dự án 2 trong khuôn khổ CTMTQG về GNBV đã đem lại những kết quả thiết thực cho hàng chục nghìn hộ dân trên địa bàn tỉnh. Những mô hình sinh kế từ chăn nuôi, trồng trọt đến liên kết chuỗi giá trị đã góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, nâng cao thu nhập, GNBV. Dù còn nhiều khó khăn, nhưng với sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị, sự đồng hành của cộng đồng và sự chủ động của người dân, công tác giảm nghèo tại Thanh Hóa hứa hẹn sẽ đạt nhiều kết quả tích cực hơn trong giai đoạn tới, góp phần thực hiện mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Bài và ảnh: Trần Hằng