Giảm nỗi lo 'được mùa mất giá'

HTX khẳng định vai trò quan trọng trong liên kết chuỗi giá trị. Ảnh N.Lộc

Hợp tác xã - cầu nối thúc đẩy liên kết trong sản xuất, tiêu thụ hàng hóa

Thúc đẩy liên kết theo chuỗi giá trị là giải pháp quan trọng thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp và được thể hiện cụ thể tại Nghị định số 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Nghị định đã góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác, liên kết giữa các tác nhân tham gia chuỗi giá trị nông sản, từ đó gia tăng đáng kể giá trị các sản phẩm nông nghiệp.

Tham gia vào chuỗi liên kết, ngoài việc đóng vai trò chủ trì liên kết, làm đầu mối tiếp nhận, chuyển giao chính sách hỗ trợ của Nhà nước và các nguồn hỗ trợ khác, HTX nông nghiệp còn đóng vai trò trong tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn, quy chuẩn, phát triển vùng sản xuất hàng hóa.

Theo tổng hợp của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước hiện có khoảng 79,34% HTX nông nghiệp làm chủ trì liên kết và là đầu mối tiếp nhận 73,1% vốn ngân sách hỗ trợ.

Với bản chất, HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể của chính những người nông dân tham gia là thành viên, là tác nhân kinh tế có lợi thế nhất trong việc điều phối, tổ chức các hành động tập thể trong sản xuất kinh doanh cho các thành viên của mình. Điều đó cho thấy rằng, HTX nông nghiệp là đơn vị chủ yếu điều phối công tác tổ chức sản xuất với nông dân tại các chuỗi liên kết.

HTX nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy liên kết giữa các tác nhân tham gia chuỗi giá trị và các tác nhân hỗ trợ khác. Cụ thể, HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế, có pháp nhân thực hiện vai trò khâu nối và thúc đẩy liên kết dọc với doanh nghiệp tiêu thụ theo hợp đồng; đại diện cho các thành viên HTX đàm phán với các doanh nghiệp, đơn vị cung cấp dịch vụ đầu vào phục vụ sản xuất; nắm bắt thông tin, yêu cầu của doanh nghiệp để tổ chức phương án sản xuất kinh doanh đáp ứng yêu cầu thị trường.

Qua đó, các bên tham gia không chỉ thực hiện mối quan hệ hợp đồng thông thường mà còn củng cố được niềm tin, có trách nhiệm tham gia, đầu tư, cùng chia sẻ rủi ro và cùng có lợi. Ngoài ra, HTX còn là trung gian giúp doanh nghiệp, đối tác thực hiện tiếp nhận và thu hồi đầu tư ứng trước và đại diện hộ nông dân thành viên thanh, quyết toán, bảo vệ quyền lợi cho thành viên, xử lý tranh chấp với doanh nghiệp và đối tác liên kết.

Trong quá trình thực hiện liên kết, HTX nông nghiệp đóng vai trò là tổ chức đại diện cho các hộ nông dân thành viên để tiếp nhận các yêu cầu đặt hàng (điều kiện hợp đồng) từ phía doanh nghiệp, đại diện cho các hộ nông dân để đàm phán, thương thảo hợp đồng với doanh nghiệp, qua đó nâng cao vị thế, tiếng nói của hộ nông dân trong đàm phán để làm sao người nông dân được lợi nhất, giảm thiểu rủi ro nhất khi ký kết hợp đồng với doanh nghiệp.

Sau khi hợp đồng liên kết với doanh nghiệp được ký kết, HTX nông nghiệp chính là đơn vị giám sát việc tuân thủ hợp đồng của chính các hộ nông dân thành viên về việc áp dụng quy trình kỹ thuật; thực hiện đúng thời vụ sản xuất, thu hoạch và bán sản phẩm cho doanh nghiệp; tuân thủ việc hoàn trả công nợ nếu doanh nghiệp đầu tư ứng trước.

Ngược lại, HTX nông nghiệp cũng đại diện cho người nông dân thành viên để giám sát việc tuân thủ hợp đồng mà doanh nghiệp đã ký kết. Nếu làm tốt vai trò này, doanh nghiệp và người nông dân sẽ tin tưởng vào HTX nông nghiệp khi ký kết hợp đồng liên kết.

Thách thức trong thực hiện chức năng liên kết

Dù đã được quy định rõ, song việc thực hiện chức năng liên kết của HTX nông nghiệp cũng đang gặp phải những rào cản nhất định. Trong đó, nhận thức của nông dân với việc liên doanh, liên kết hình thành chuỗi giá trị chưa cao. Nông dân chưa thấy được lợi ích lâu dài của việc liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm.

Nâng cao nhận thức, ý thức của người nông dân trong tham gia chuỗi liên kết. Ảnh TL

Hiện không có nguồn kinh phí riêng để thực hiện chính sách hợp tác, liên kết theo Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, chủ yếu là kinh phí lồng ghép; các địa phương thiếu sự quan tâm trong chỉ đạo công tác tuyên truyền, triển khai chính sách và các mô hình HTX liên kết trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.

Trong khi đó, các HTX nông nghiệp chưa tạo được uy tín trong quan hệ tín dụng với ngân hàng, báo cáo tài chính thiếu minh bạch, thiếu tài sản thế chấp để đảm bảo tiền vay... Do đó, việc tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng gặp nhiều khó khăn. Nội dung hỗ trợ hạ tầng phục vụ liên kết được ngân sách nhà nước hỗ trợ 30% là rất thấp so với khả năng của các HTX nông nghiệp.

Nội dung hợp đồng liên kết có tính hướng dẫn, không phải là hợp đồng kinh tế nên tính pháp lý chưa cao. Do đó, việc vi phạm hợp đồng rất dễ xảy ra và không có đủ cơ sở pháp lý chế tài xử lý vi phạm. Không có cơ quan chuyên trách làm đầu mối để xử lý thỏa đáng nên dẫn tới mất lòng tin giữa nông dân và doanh nghiệp.

Nguyên nhân của tình trạng này xuất phát từ việc HTX chưa thực sự tạo được niềm tin đối với thành viên, mối liên kết chưa chặt chẽ giữa người dân, thành viên và doanh nghiệp.

Quy mô sản xuất của hộ nông dân nhỏ, manh mún, gây khó khăn cho cơ giới hóa sản xuất và tuân thủ theo quy trình kỹ thuật đồng nhất. Đặc biệt, cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất còn hạn chế, nhất là hệ thống giao thông, thủy lợi phục vụ cho phát triển vùng nguyên liệu…

Nhận thức về pháp luật kinh tế của các tổ chức HTX còn chưa thực sự cao, dẫn đến lúng túng trong triển khai thực hiện nên nhiều HTX nản lòng, không dám đổi mới.

Để hợp tác xã tham gia, phát huy hiệu quả liên kết...

Do đó, để khuyến khích sự tham gia của HTX nông nghiệp vào liên kết chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp theo Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, một số giải pháp cần ưu tiên cần thực hiện trong thời gian tới.

Một là, tăng cường đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực quản lý điều hành, kỹ thuật sản xuất, sở hữu trí tuệ, công tác xúc tiến thương mại, các văn bản Luật có liên quan và việc thực hiện hợp đồng kinh tế, hợp đồng liên kết và chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho HTX.

Hỗ trợ cho HTX nông nghiệp theo nhu cầu và kéo dài thời gian thực hiện, tập trung vào các nội dung: năng lực quản trị, điều hành, quản lý tài chính; mở rộng thành viên; tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn, chứng nhận và yêu cầu của thị trường; ứng dụng khoa học, công nghệ trong sản xuất, bảo quản, chế biến; cơ sở hạ tầng sản xuất, bảo quản, chế biến, thương mại; chuyển đổi số trong sản xuất và quảng bá, tiêu thụ sản phẩm.

Hai là, hoàn thiện chính sách khuyến khích hợp tác, liên kết theo hướng mở rộng nội dung hỗ trợ; nâng định mức hỗ trợ từ ngân sách để giúp các HTX nông nghiệp với năng lực tài chính hạn chế có thể tham gia; giảm bớt các quy trình, thủ tục xây dựng liên kết, phê duyệt, thực hiện, nghiệm thu và thanh quyết toán để khuyến khích các HTX nông nghiệp tham gia và làm chủ trì liên kết. Đồng thời, đề xuất những cơ chế chính sách sách thuế, chính sách tập trung đất đai, kết cấu hạ tầng, chính sách hỗ trợ vay vốn với lãi suất ưu đãi phát triển sản xuất kinh doanh, đầu tư cho lĩnh vực nông nghiệp, nhất là nông nghiệp công nghệ cao.

Ba là, nâng cao năng lực thực thi chính sách của các cơ quan chuyên môn, các cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương. Quan tâm, xây dựng và phát triển mạng lưới tư vấn Trung ương và địa phương trong việc hỗ trợ HTX nông nghiệp, doanh nghiệp xây dựng và triển khai liên kết. Để quá trình triển khai tư vấn, hỗ trợ HTX một cách hiệu quả, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện cơ chế, chính sách pháp luật; đồng bộ quá trình thực hiện từ Trung ương tới địa phương./.

Ông NGÔ SỸ ĐẠT - Giám đốc Viện Nghiên cứu Thị trường và Thể chế