Giáo viên rời nghề tăng từng năm, 'tuyển 1, mất 2'

Tại tọa đàm “Giáo dục Đại học - kiến tạo tự chủ toàn diện và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo tinh thần Nghị quyết 71-NQTW” vừa được tổ chức tại TP.HCM, hai báo cáo đáng chú ý của Trường ĐH Sư phạm TP.HCM đã nêu về vấn đề tuyển dụng và đãi ngộ giáo viên hiện nay.

Đại diện nhóm nghiên cứu, GS.TS Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, cho rằng cơ chế tuyển dụng và đãi ngộ nhà giáo hiện nay tuy đã có điều chỉnh nhưng vẫn bộc lộ nhiều hạn chế.

Số giáo viên nghỉ việc tăng, tuyển 1 mất 2

Theo GS.TS Huỳnh Văn Sơn, việc tuyển dụng giáo viên còn chậm, quy trình thi tuyển tập trung kéo dài, chỉ tiêu biên chế phân bổ chưa kịp thời, thiếu linh hoạt khiến nhiều địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa không tuyển đủ giáo viên dù rất thiếu.

Ngược lại, một số đô thị lớn lại thừa cục bộ nhưng thiếu cơ chế điều phối hợp lý. Tâm lý nghề nghiệp và thu nhập thấp cũng khiến sinh viên sư phạm không còn mặn mà, nhất là với các môn đặc thù như Tin học, Công nghệ, Âm nhạc, mĩ thuật.

Những năm gần đây, tình trạng thiếu giáo viên bậc THPT không còn là câu chuyện cục bộ mà trở thành vấn đề chung của nhiều địa phương trên cả nước. Số liệu giai đoạn 2022 – 2024 cho thấy sự chênh lệch rất rõ giữa các vùng trong khả năng tuyển dụng.

Ở những khu vực có điều kiện phát triển kinh tế – xã hội tốt, tỷ lệ hoàn thành chỉ tiêu tuyển dụng khá cao. Trong đó, vùng đồng bằng sông Hồng đạt mức hoàn thành đến 85,2%, Đông Nam Bộ đạt 74,1%. Một số khu vực miền Trung cũng duy trì được tỷ lệ tuyển ổn định, khoảng 78,1%.

Ngược lại, những địa bàn khó khăn, vùng sâu vùng xa lại là nơi có nhu cầu giáo viên lớn nhưng khó tuyển được người. Miền núi phía Bắc chỉ đạt 52,8% chỉ tiêu tuyển dụng, còn đồng bằng sông Cửu Long đạt khoảng 56,7%. Nhiều địa phương cho biết, dù mở chỉ tiêu, tổ chức tuyển thường xuyên nhưng vẫn không có ứng viên hoặc ứng viên không gắn bó lâu dài.

Một thống kê theo nhóm nghiên cứu của Trường ĐH Sư phạm TP.HCM. Đồ họa (P.ANH)

Theo nhóm tác giả, điều đó cho thấy tình trạng mất cân đối rõ rệt giữa các vùng miền – vùng kinh tế phát triển có tỉ lệ hoàn thành cao, còn vùng khó khăn lại thấp đáng báo động. Điều này cũng phản ánh tính thiếu linh hoạt trong phân bổ và quy hoạch nhân sự ngành giáo dục.

Song song với tuyển không đủ, ngành giáo dục còn phải đối diện tình trạng giáo viên rời nghề ngày càng tăng. Giai đoạn 2021 – 2023 ghi nhận số lượng giáo viên nghỉ việc tăng từ 9.312 người lên 12.089 người, tức tăng hơn 30% chỉ trong hai năm.

Lý do được nhắc đến nhiều nhất là thu nhập thấp. Bên cạnh việc đứng lớp, giáo viên phải đảm nhiệm nhiều hồ sơ, báo cáo, hoạt động thi đua, khảo sát chất lượng… khối lượng công việc tăng nhưng thu nhập không cải thiện. Bên cạnh đó, nhiều giáo viên cảm thấy bị đặt trong trạng thái căng thẳng kéo dài.

Điều đáng chú ý hơn là tín hiệu cảnh báo về chảy máu chất xám nghiêm trọng khi tỷ lệ không thể tuyển mới để thay thế số giáo viên nghỉ việc đang tăng đều qua từng năm. Cụ thể, từ 61% năm 2021 lên 68% năm 2023, tức là, cứ ba người nghỉ thì có chưa đến một người mới vào thay.

Việc mất người có chuyên môn, kinh nghiệm mà không thể bù đắp kịp thời đang khiến nhiều trường học thiếu hụt đội ngũ. Điều này cho thấy hiệu quả đào tạo và sử dụng cần được kiểm soát một cách nghiêm và thực thi một số giải pháp cụ thể, nếu không sẽ khiến vòng quay đào tạo – tuyển dụng – rời nghề - đào tạo gặp nhiều thách thức.

Nguyên nhân của tình trạng này không chỉ nằm ở thu nhập cơ bản, mà còn ở cơ chế phụ cấp ưu đãi dành cho giáo viên vốn đã được quy định nhiều năm nhưng triển khai thiếu đồng bộ. Đến tháng 6-2024, tỷ lệ chi trả phụ cấp ưu đãi cho giáo viên tại các khu vực là rất khác nhau. Các đô thị lớn có sự hỗ trợ ngân sách trung ương, nên tỷ lệ chi trả đủ đạt đến 94%. Trong khi đó, tại vùng ven biển mới đạt khoảng 72%. Đặc biệt, các tỉnh miền núi lại chỉ chi trả được khoảng 58%, chủ yếu vì thiếu ngân sách.

Tín hiệu cảnh báo về chảy máu chất xám nghiêm trọng khi tỷ lệ không thể tuyển mới để thay thế số giáo viên nghỉ việc đang tăng đều qua từng năm. P.ANH

5 giải pháp cần thực hiện đồng bộ

Từ thực tế trên, nhóm nghiên cứu do GS.TS Huỳnh Văn Sơn trình bày đã đề xuất ba nhóm giải pháp trọng tâm để nâng cao hiệu quả tuyển dụng và đãi ngộ theo tinh thần Nghị quyết 71/2025, cần thực hiện một số giải pháp.

Thứ nhất, rút ngắn quy trình và linh hoạt hóa tuyển dụng. Cho phép địa phương chủ động tổ chức tuyển dụng định kì, tăng xét tuyển ở vùng khó khăn, phân cấp mạnh cho cơ sở giáo dục và ứng dụng công nghệ thông tin trong sàng lọc hồ sơ, giảm thủ tục hành chính. Đồng thời, cần sớm triển khai Luật Nhà giáo nhằm tạo hành lang pháp lý đặc thù, chuyên nghiệp hóa nghề.

Thứ hai, chuẩn hóa và nâng mức phụ cấp ưu đãi. Có thể xây dựng khung phụ cấp tối thiểu 50% lương cơ sở, mở rộng diện được hưởng không phân biệt địa lý hành chính, mà dựa vào mức độ khó khăn thực tế (giao thông, đời sống, hạ tầng...). Trung ương chịu trách nhiệm bố trí kinh phí bổ sung cho các địa phương chưa đủ ngân sách. Nhà nước cần sửa đổi, bổ sung các quy định hiện hành để nâng mức phụ cấp ưu đãi nghề lên mức cao hơn, có tính cạnh tranh hơn (nhất là các nhóm đối tượng đặc thù như giáo viên mầm non và giáo viên vùng đặc biệt khó khăn). Song song đó là chính sách hỗ trợ nhà ở công vụ, cải thiện điều kiện sinh hoạt.

Thứ ba, kết hợp tuyển dụng với bồi dưỡng và quy hoạch đội ngũ. Tuyển dụng phải gắn lộ trình đào tạo sau tuyển ít nhất một năm, chú trọng năng lực sư phạm, chuyển đổi số, kĩ năng mềm; kết nối chặt giữa địa phương và các trường sư phạm để đặt hàng đào tạo theo nhu cầu.

Thứ tư, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý đội ngũ và dữ liệu nhân sự. Cụ thể như xây dựng hệ thống tuyển dụng giáo viên trực tuyến quốc gia; tạo hồ sơ điện tử toàn trình từ xét tuyển đến bổ nhiệm và bồi dưỡng. Bộ GD&ĐT phối hợp cùng Bộ Thông tin và truyền thông phát triển hạ tầng số ngành giáo dục; địa phương cập nhật dữ liệu giáo viên và nhu cầu tuyển dụng định kì 6 tháng/lần...

Thứ năm, tăng cường truyền thông chính sách và tôn vinh nhà giáo, khơi dậy động lực xã hội và văn hóa nghề nghiệp.

Những giải pháp này cần được triển khai đồng bộ để giữ chân và thu hút người giỏi gắn bó lâu dài với nghề giáo.

PHẠM ANH