Gieo mầm sáng tạo trong thế hệ trẻ

Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng tỉnh lần thứ 10, năm 2025, tiếp tục trở thành hành trình học tập bằng trải nghiệm, bằng khám phá, lan tỏa đam mê nghiên cứu trong HS phổ thông.

Sáng tạo xuất phát từ thực tế

Sáng 23/11, Ban tổ chức Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng tỉnh tổ chức Lễ tổng kết và trao giải lần thứ 10, năm 2025. Điểm đáng quý của Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng tỉnh nằm ở chỗ các đề tài không phải sản phẩm của những ý tưởng xa vời, mà xuất phát từ các vấn đề gần gũi với cuộc sống thường ngày.

Quảng Ngãi là vùng trồng cau lớn nhất của miền Trung, việc thu hoạch buồng cau trở thành công việc nguy hiểm. Người thợ phải leo lên thân cau trơn trượt, chỉ cần một sơ suất nhỏ cũng có thể xảy ra tai nạn. Từ thực tế đó, nhóm HS Nguyễn Đắc Doanh, Nguyễn Kiến Minh, lớp 11B2, Trường THPT Trần Quốc Tuấn và Nguyễn Đắc Nhân, lớp 10 Tin, Trường THPT Chuyên Lê Khiết đã bắt tay nghiên cứu “Thiết bị thu hoạch quả cau”.

Em Nguyễn Đắc Doanh chia sẻ, trên thị trường có máy hỗ trợ leo cây, nhưng người thợ vẫn phải trực tiếp trèo lên. Vì vậy, chúng em muốn tạo ra thiết bị tự leo, tự vận hành, còn con người chỉ đứng dưới đất điều khiển.

Sau nhiều lần thử nghiệm thất bại, nhiều lần chỉnh sửa, thay lò xo, chỉnh bộ kẹp, cuối cùng thiết bị cũng hoàn thiện với khả năng leo khoảng 8m/phút, vận hành ổn định và chi phí chưa đến 1 triệu đồng. Quá trình thử nghiệm, thiết bị có thể thu hoạch quả ở hơn 20 cây cau/giờ.

Sáng chế này đã giúp giảm sức lao động, góp phần bảo đảm an toàn cho người hái cau. Đồng thời giúp người trồng cau chủ động thu hoạch thay vì chờ tiểu thương tới thu mua.

Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy Ngô Văn Trọng và Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đỗ Tâm Hiển trao giải Đặc biệt cho nhóm học sinh Trường THCS Trần Hưng Đạo, phường Cẩm Thành.

Với HS nội trú, đặc biệt vào mùa mưa, giày, dép ẩm ướt là nỗi phiền toái thường trực. Từ trải nghiệm đó, năm học 2024 - 2025, nhóm HS Nguyễn Thị Trà My và Hồ Thương Hiệu, lớp 9A, Trường Phổ thông dân tộc nội trú THCS Trà Bồng, xã Trà Bồng đã thực hiện đề tài “Hệ thống sấy khô giày, dép”.

“Đi học mà giày ướt thì rất khó chịu. Em mong muốn có sản phẩm giúp khô nhanh mà không tốn nhiều công sức”, em Trà My, cho hay.

Suốt 4 tháng, nhóm đã tìm vật liệu, chỉnh sửa từng chi tiết cho đến khi hoàn thiện được hệ thống sấy gọn nhẹ, dễ sử dụng. Nhờ tính ứng dụng cao, đề tài đoạt giải Khuyến khích tại cuộc thi năm nay.

Dấu ấn một thập niên

Mười năm không phải quãng thời gian dài, nhưng đủ để Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng tỉnh tạo dựng nền móng vững chắc trong các nhà trường và lan tỏa niềm đam mê sáng tạo đến HS ở nhiều vùng miền trong tỉnh.

Vì vậy, cuộc thi năm nay, ban tổ chức đã nhận được 110 đề tài, tăng hơn ba lần so với năm 2021. Các đề tài không còn tập trung ở thành thị mà lan rộng đến các vùng miền núi, vùng khó khăn. Điều đó phản ánh sự quan tâm của các địa phương, các đơn vị trường học, các thầy, cô giáo, phụ huynh. Đồng thời cho thấy HS Quảng Ngãi ngày càng chủ động tiếp cận khoa học và kỹ thuật.

Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Bùi Thị Hạnh đánh giá, các sản phẩm dự thi năm nay có chất lượng cao hơn năm trước, đảm bảo tốt về nguyên lý, kỹ thuật. Nhiều em mạnh dạn chọn lĩnh vực công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số.

Bên cạnh đó, các em cũng quan tâm đến lĩnh vực chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng như nghiên cứu cây dược liệu, thiết kế robot hỗ trợ người tự kỷ...

Các đại biểu dự Lễ tổng kết và trao giải Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng tỉnh lần thứ 10, năm 2025.

Phát biểu chỉ đạo tại lễ tổng kết và trao giải, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đỗ Tâm Hiển khẳng định: Phong trào sáng tạo của thanh thiếu niên, nhi đồng phát triển mạnh, thể hiện qua số lượng đề tài tăng từ 41 lên 110 đề tài trong vài năm, cho thấy chất lượng và tính gắn kết thực tiễn cao. Đây là nền tảng quan trọng để triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trong thời gian tới, các cơ quan phối hợp chặt chẽ, đưa nghiên cứu vào trường học, bồi dưỡng HS năng khiếu, hỗ trợ cơ sở, góp phần thúc đẩy phong trào phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong thế hệ trẻ.

Kết quả chung cuộc ghi nhận 30 giải thưởng, với 1 giải Đặc biệt, 2 giải Nhất, 4 giải Nhì, 8 giải Ba và 15 giải Khuyến khích. Đặc biệt, trong số 14 đề tài được chọn gửi dự thi toàn quốc, có 2 đề tài đoạt giải Khuyến khích Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng toàn quốc lần thứ 21, năm 2025.

Hướng đến các giá trị bền vững

Ngoài tính kỹ thuật, nhiều đề tài năm nay cho thấy HS đã quan tâm sâu hơn đến bảo vệ môi trường, khai thác dược liệu địa phương và chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Điều đó chứng tỏ tư duy phát triển bền vững đang được nuôi dưỡng trong các em ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Dù đạt nhiều thành tích, nhưng hành trình để phong trào sáng tạo thật sự bền vững vẫn còn nhiều việc phải làm. Trong thời gian tới, ban tổ chức dự kiến tham mưu UBND tỉnh tăng số lượng giải thưởng lên 85 - 90 giải, nhằm khuyến khích HS tham gia nhiều hơn. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn các đơn vị trường học thuộc khu vực miền núi phía tây Quảng Ngãi, nhằm giúp nhiều HS có cơ hội tiếp cận với cuộc thi.

Một trong những định hướng quan trọng của ban tổ chức là tăng cường phối hợp với các trường đại học và chuyên gia, nhà khoa học có kinh nghiệm trong và ngoài tỉnh nhằm hỗ trợ cho HS xây dựng mô hình, sản phẩm đảm bảo kỹ thuật và có giá trị ứng dụng cao hơn. Đồng thời mở ra cơ hội để các em tiếp cận với môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp.

“Đối với những sản phẩm có tiềm năng đạt giải cao và có khả năng ứng dụng vào thực tiễn, ban tổ chức sẽ đề xuất tham gia cuộc thi khởi nghiệp đổi mới sáng tạo để đưa các sản phẩm vào thực tiễn đời sống. Từ đó tạo sức lan tỏa sâu rộng, thu hút ngày càng nhiều HS tham gia”, bà Bùi Thị Hạnh nhấn mạnh.

Nhiều sản phẩm đoạt giải có khả năng ứng dụng trong đời sống, như thiết bị an toàn lao động, giải pháp môi trường, sản phẩm tiêu dùng... Nếu được các cơ quan chuyên môn và doanh nghiệp hỗ trợ, các sản phẩm ấy có thể được đưa vào sử dụng thực tế. Đây là bước quan trọng để cuộc thi không chỉ dừng lại ở phong trào, mà trở thành động lực đổi mới sáng tạo trong cộng đồng.

Nhìn lại chặng đường 10 năm, giá trị lớn nhất mà cuộc thi mang lại chính là sự thay đổi trong cách thế hệ trẻ tiếp cận khoa học. Các em hiểu rằng khoa học không phải điều xa lạ; sáng tạo không chỉ là chuyện của những người trưởng thành và giải pháp đôi khi bắt đầu từ một câu hỏi giản dị: Làm sao để cuộc sống tốt hơn?

Từ chiếc máy hái cau giúp người nông dân yên tâm hơn vào mỗi mùa vụ, đến hệ thống sấy giày, dép giúp HS nội trú đỡ vất vả, những sáng tạo tưởng chừng như nhỏ bé ấy lại chứa đựng sự sáng tạo, trí tuệ gắn với lòng nhân ái và trách nhiệm với cộng đồng.

Bài, ảnh: TRỊNH PHƯƠNG