Gỡ 'nút thắt' chính sách, giảm tranh chấp, tạo thuận lợi cho nông sản Việt

Thảo luận tại hội trường, các đại biểu cho rằng việc sửa đổi là cần thiết để khắc phục tình trạng mỗi địa phương hiểu khác nhau về “sơ chế thông thường”. Chính sự không thống nhất này đã dẫn đến tranh chấp thuế, chậm hoàn thuế và tăng chi phí tài chính cho doanh nghiệp; thậm chí tạo kẽ hở cho gian lận qua hóa đơn.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long)

Đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) đánh giá cao việc dự thảo mở rộng đối tượng không chịu thuế và làm rõ chính sách đối với sản phẩm từ trồng trọt, rừng trồng, chăn nuôi, thủy sản nuôi trồng hoặc đánh bắt. Ông cho rằng quy định bổ sung giao dịch giữa doanh nghiệp - doanh nghiệp, hợp tác xã - hợp tác xã là cần thiết vì phản ánh đúng chuỗi cung ứng hiện nay.

Tuy vậy, theo ông, nút thắt lớn nhất vẫn là định nghĩa “sơ chế thông thường”, khái niệm đã gây tranh cãi nhiều năm. Các hoạt động như phân loại, bóc vỏ, làm lạnh, hút chân không, sấy khô… vẫn bị diễn giải khác nhau, dẫn tới kiểm tra, thanh tra kéo dài và rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp.

Ông đề xuất Bộ Tài chính cần ban hành danh mục cụ thể, tiêu chí định lượng rõ ràng về sơ chế thông thường, đồng thời làm rõ ranh giới giữa “sơ chế” và “chế biến” dựa trên mức độ biến đổi tính chất, giá trị gia tăng hoặc công nghệ áp dụng.

Trong khi đó, Đại biểu Tô Ái Vang (Cần Thơ) cho rằng chính sách hiện nay khiến doanh nghiệp nông nghiệp bị thiệt: hàng hóa không chịu thuế đầu ra nên không được khấu trừ thuế đầu vào, khiến chi phí tăng và giảm năng lực cạnh tranh. Bà đề nghị xem xét chuyển nhóm hàng nông - thủy sản sang thuế suất 0% hoặc 5% để doanh nghiệp được hoàn thuế đầu vào.

Về quản lý bảng kê thu mua nông sản trực tiếp từ nông dân - vốn là vướng mắc kéo dài, Đại biểu cho rằng cần thúc đẩy hóa đơn điện tử, kiểm soát giao dịch bằng dữ liệu số để tránh lợi dụng hợp thức hóa đầu vào.

Ở góc độ doanh nghiệp xuất khẩu, Đại biểu Trần Hữu Hậu (Tây Ninh) đánh giá việc sửa đổi là “cực kỳ quan trọng” khi nhiều năm qua doanh nghiệp phải tạm ứng lượng vốn lớn để nộp thuế rồi chờ hoàn. Cơ chế này làm mất cơ hội kinh doanh và dễ nảy sinh tiêu cực trong quá trình xét hoàn thuế. Việc bỏ cơ chế “nộp rồi hoàn” sẽ giúp doanh nghiệp mạnh lên, tăng sức cạnh tranh quốc tế.

Đại biểu Trần Anh Tuấn (Đoàn ĐBQH TP HCM)

Đại biểu Trần Anh Tuấn (TP HCM) đồng tình với việc sửa luật nhưng nhấn mạnh cần làm rõ đối tượng được miễn thuế để tránh bị lợi dụng. Thực tế cho thấy sự chênh lệch giữa mua trực tiếp từ người sản xuất và mua qua trung gian. Nếu trung gian vẫn được coi là người bán nông sản chưa chế biến, nguy cơ mua bán hóa đơn, trục lợi thuế sẽ rất lớn.

Ông đề nghị làm rõ: doanh nghiệp phải mua trực tiếp hay được phép qua thương nhân trung gian? Nếu có trung gian, cơ chế giám sát phải thật chặt chẽ. Đồng thời, phải đánh giá đầy đủ tác động tới ngân sách khi mở rộng đối tượng miễn thuế.

Phân tích sâu về chính sách, Đại biểu Nguyễn Vân Chi (Nghệ An) chỉ ra sự thay đổi chính sách qua từng giai đoạn: trước 2016 được hoàn thuế đầu vào; từ 2016-2024 áp dụng cơ chế khấu trừ - nộp; nay dự thảo cho phép quay lại chính sách cũ. Theo bà, mỗi giai đoạn có lý do của nó, nhưng vấn đề nằm ở cách diễn đạt trong dự thảo hiện hành.

Dự thảo quy định “không phải tính thuế theo quy định của Bộ trưởng Tài chính” và bổ sung khoản 3A cho phép “khấu trừ toàn bộ thuế đầu vào của hàng hóa không phải tính thuế”. Cách viết này khiến phạm vi áp dụng không rõ ràng và có thể hiểu nhầm rằng tất cả hàng hóa không chịu thuế đều được khấu trừ đầu vào.

Đại biểu đề nghị phải quy định rõ ngay tại Khoản 1, Điều 5: “Hàng nông sản chưa chế biến ở khâu thương mại là đối tượng không phải kê khai tính thuế nhưng được khấu trừ đầu vào”, tương tự cách trước đây luật thể hiện.

Bà cũng cảnh báo việc bỏ điều kiện “người bán đã nộp thuế” khi xét hoàn thuế sẽ khiến ngân sách đối mặt với rủi ro lớn. Thay vì bỏ, nên áp dụng biện pháp kỹ thuật: siết kỳ kê khai – nộp thuế, yêu cầu người bán nộp ngay thuế GTGT đã thu, sử dụng dữ liệu điện tử để người mua kiểm tra được người bán đã nộp thuế hay chưa.

Trong bối cảnh nông sản Việt Nam chịu sức ép cạnh tranh ngày càng lớn, chi phí logistics tăng cao và biến động thị trường khó lường, việc tháo gỡ “điểm nghẽn” về thuế GTGT không chỉ đơn thuần là kỹ thuật mà là giải pháp chiến lược. Các đại biểu đều chung quan điểm: chính sách mới phải đồng bộ - dễ hiểu - dễ áp dụng cho doanh nghiệp; đồng thời Nhà nước phải hạn chế thất thu - ngăn gian lận - bảo đảm an toàn pháp lý.

Dự thảo Luật sửa đổi khi được hoàn thiện và thông qua kỳ vọng sẽ tạo ra một khuôn khổ pháp lý minh bạch hơn, bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp và nông dân, giảm tranh chấp thuế và tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Huy Tùng