Gỡ nút thắt kết nối viện-trường-doanh nghiệp

Hoạt động nghiên cứu tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Tuy nhiên, từ thực tế triển khai, mối liên kết này vẫn gặp nhiều vướng mắc về cơ chế, niềm tin và cách thức tổ chức cần tháo gỡ kịp thời.

Những vướng mắc

Công ty cổ phần Dược phẩm Thái Minh là một thí dụ cho việc doanh nghiệp gắn bó với kết quả nghiên cứu trong nước. Thời gian qua, nhiều sản phẩm của công ty bắt nguồn từ đề tài, sáng chế của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam và đã khẳng định vị thế trên thị trường. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Thái, Chủ tịch Công ty cổ phần Dược phẩm Thái Minh, việc đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường chưa bao giờ đơn giản do cấu trúc kết nối chưa đầy đủ. Cụ thể, sự chênh lệch kỳ vọng giữa nhà khoa học và doanh nghiệp quá lớn. Nhiều nhà khoa học cho rằng công trình của mình có giá trị đặc biệt, cho nên định giá cao. Trong khi đó, doanh nghiệp, đứng trên góc nhìn đầu tư lại cân nhắc rất kỹ về chi phí, lợi nhuận và tính phù hợp với thị trường. Một trở ngại khác là thiếu niềm tin chung. Sau chuyển giao, nhà khoa học lo rằng doanh nghiệp không triển khai đúng cam kết, sản phẩm bán không đúng số lượng, cho nên sẽ ảnh hưởng tới phần lợi nhuận. Doanh nghiệp thì e ngại công trình thiếu tính ứng dụng, rủi ro lớn...

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị Nhi Công, Viện Sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, không thiếu những nhà khoa học giỏi. Nhưng giữa “giỏi chuyên môn” và “thương mại hóa công nghệ” vẫn còn một khoảng cách lớn. Bởi lẽ, không phải nhà khoa học nào cũng sẵn sàng rời khỏi vùng an toàn để đối mặt với thị trường. Trong khi doanh nghiệp cần sản phẩm cụ thể rõ ràng, sẵn sàng thương mại hóa, thì nhà khoa học lại trăn trở với câu chuyện sở hữu trí tuệ, rủi ro pháp lý và quy trình chuyển giao.

Bà Nguyễn Đặng Tuấn Minh, Công ty cổ phần KisStartup cho biết, nhiều nhà khoa học, viện nghiên cứu vẫn tập trung vào nghiên cứu hàn lâm, thiếu quan tâm tới nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Một số công nghệ được phát triển có hàm lượng kỹ thuật cao nhưng không phù hợp thực tiễn do doanh nghiệp không đủ nguồn lực để tiếp cận hoặc ứng dụng. Nguyên nhân là thiếu vắng các tổ chức trung gian đủ năng lực để nắm bắt nhu cầu của doanh nghiệp biến thành bài toán nghiên cứu và ngược lại khiến hai bên khó tìm tiếng nói chung. Các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ không đủ năng lực tài chính để đầu tư cho nghiên cứu, hoặc triển khai các công nghệ mới, dù rất cần và muốn đổi mới nhưng không biết bắt đầu từ đâu, công nghệ nào phù hợp.

Còn ở phía nhà trường, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Mai Hương, Phó Trưởng phòng Nghiên cứu đổi mới và đối ngoại, Trường đại học Khoa học Công nghệ Hà Nội, mặc dù nhiều doanh nghiệp đã tích cực tài trợ các đề tài nghiên cứu và hợp tác với sinh viên, song quá trình triển khai các dự án hợp tác vẫn gặp không ít trở ngại, chủ yếu do khác biệt về kỳ vọng và tiến độ, doanh nghiệp thường yêu cầu sản phẩm đầu ra trong thời gian ngắn (chỉ vài tháng), trong khi phía trường đại học bị giới hạn bởi khối lượng công việc giảng dạy và tiến trình nghiên cứu học thuật.

Giải pháp tháo gỡ

Để gỡ nút thắt trong mối liên kết giữa viện-trường-doanh nghiệp, nhiều chuyên gia cho rằng, cần thay đổi cách tiếp cận từ những giải pháp cụ thể, thực tiễn và có khả năng triển khai ngay. Một trong những đề xuất đáng chú ý, theo bà Nguyễn Đặng Tuấn Minh là thúc đẩy sự hình thành và phát triển các tổ chức trung gian với vai trò làm “dịch vụ kết nối công nghệ”, không chỉ môi giới, mà còn hỗ trợ “dịch thuật công nghệ”, nắm bắt vấn đề mong muốn của doanh nghiệp để đưa nhà khoa học giải đề, kết nối thử nghiệm công nghệ, định giá sáng chế. Bà Nguyễn Đặng Tuấn Minh nhấn mạnh về mô hình “cho thuê nghiên cứu và phát triển”, trong đó doanh nghiệp không cần đầu tư hạ tầng phòng thí nghiệm mà chỉ cần đưa ra bài toán. Phần còn lại do tổ chức trung gian kết nối và tổ chức thực hiện, theo hình thức linh hoạt, tiết kiệm chi phí. Ở góc nhìn từ doanh nghiệp, ông Nguyễn Quang Thái cho rằng, giải pháp hiệu quả nhất là triển khai mô hình phòng nghiên cứu chung giữa nhà trường và doanh nghiệp. Doanh nghiệp ký kết hợp tác với nhà trường nhằm thành lập một phòng nghiên cứu chung, sẽ thúc đẩy nhanh hơn quá trình nghiên cứu với sự tham gia của nhân sự hai bên và khai thác hiệu quả các nguồn lực hiện có. Nhà trường sở hữu hệ thống máy móc hiện đại và đội ngũ nhà khoa học chuyên sâu theo lĩnh vực, trong khi phía doanh nghiệp sẽ đảm nhận vai trò định hướng, kết nối với nhu cầu thị trường và triển khai ứng dụng thực tiễn. Trong khuôn khổ hợp tác, doanh nghiệp sẽ cam kết đầu tư kinh phí, hóa chất và trang thiết bị cần thiết để triển khai nghiên cứu. Mô hình hợp tác này cho phép hai bên kết nối chặt chẽ, doanh nghiệp chủ động đưa ra bài toán thực tiễn, nhà khoa học tham gia giải quyết, từ đó rút ngắn đáng kể quá trình ứng dụng kết quả. Việc sử dụng chung nguồn lực cũng giúp giảm rào cản chuyển giao, đồng thời bảo đảm lợi ích, doanh nghiệp có kết quả ứng dụng nhanh, nhà khoa học được ghi nhận thông qua công bố hoặc quyền sở hữu trí tuệ.

Phó Giáo sư, tiến sĩ Tô Mai Hương cho biết, nhà trường sẽ chủ động xây dựng mạng lưới liên kết với các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong xây dựng chương trình đào tạo, cùng giảng dạy và đồng hướng dẫn sinh viên, nghiên cứu sinh thông qua các đề bài thực tiễn do doanh nghiệp đặt hàng, nhằm gắn kết chặt chẽ giữa hoạt động đào tạo, nghiên cứu với nhu cầu thực tế của thị trường.

Từ góc nhìn chính sách, ông Chu Thúc Đạt, Phó Cục trưởng Đổi mới sáng tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ khẳng định, việc liên kết chặt chẽ giữa ba chủ thể viện-trường-doanh nghiệp phải trở thành một phần bắt buộc của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia bằng một hệ thống chính sách tổng thể, liên thông và đồng bộ, thay vì tiếp tục những nỗ lực đơn lẻ, thiếu kết nối giữa từng chủ thể.

ĐỨC HIẾU