Gỡ vướng cho doanh nghiệp nhưng phải bảo toàn ngân sách trong hoàn thuế VAT

Thảo luận tại tổ ngày 8/12 về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế giá trị gia tăng (GTGT) - thuế VAT, đa số các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tán thành với sự cần thiết sửa đổi Luật để tháo gỡ ngay những điểm nghẽn trong thực tiễn.

Giao Chính phủ quy định rõ điều kiện khấu trừ

Đồng tình với việc sửa đổi quy định về hoàn thuế GTGT, ĐBQH Nguyễn Thị Thủy (Đoàn Thái Nguyên) lý giải, do quy định hiện hành, người mua chỉ được hoàn thuế khi người bán đã kê khai, nộp thuế nên dẫn đến thực tế là các doanh nghiệp khi xuất khẩu được hoàn thuế GTGT đầu vào, nhưng lại bị chậm do phải chờ xác định người bán hàng cho mình đã kê khai, nộp thuế. Điều này gây khó khăn và rủi ro cho doanh nghiệp đề nghị hoàn thuế vì doanh nghiệp đề nghị hoàn thuế không có công cụ pháp lý hay kỹ thuật để kiểm tra tình trạng tuân thủ thuế của người bán tại thời điểm lập hồ sơ hoàn thuế.

Về sửa đổi, bổ sung khoản 3a Điều 14 - khấu trừ thuế đầu vào đối với hàng hóa, dịch vụ không phải tính thuế, ĐBQH Ma Thị Thúy (Đoàn Tuyên Quang) cho rằng, đây là điểm sửa lớn nhất. Việc cho phép khấu trừ toàn bộ thuế đầu vào về mặt lý thuyết là tích cực, giảm chi phí vốn cho doanh nghiệp.

Nhưng, ĐB lưu ý, làm rõ ranh giới giữa “không phải tính thuế” và “không chịu thuế” hiện rất mờ nhạt. Nếu không sẽ dẫn tới cách hiểu tùy tiện, doanh nghiệp có thể khai báo theo hướng có lợi tối đa, trong khi cơ quan thuế lại áp dụng cách hiểu ngược lại. Điều này chính là nguồn gốc của hàng loạt tranh chấp về khấu trừ - hoàn thuế trong nhiều năm qua.

Bên cạnh đó, việc mở rộng khấu trừ đầu vào có thể dẫn đến tăng áp lực hoàn thuế, tạo thêm rủi ro gian lận nếu không có cơ chế kiểm tra điện tử và đánh giá rủi ro đi kèm. Do vậy, ĐB đề nghị bổ sung điều khoản giao Chính phủ quy định rõ điều kiện khấu trừ, tránh trường hợp doanh nghiệp bị “treo thuế” do cách áp dụng không thống nhất.

Về việc bãi bỏ điểm c khoản 9 Điều 15, ĐB Ma Thị Thúy cho rằng, việc bãi bỏ một số điều kiện về chứng từ nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính là đúng hướng, nhưng phải song hành với nâng cao năng lực giám sát điện tử. “Nếu không, chúng ta vô tình tạo “khoảng trống” cho hành vi hợp thức hóa hóa đơn và nghiễm nhiên mở rộng đường cho gian lận khấu trừ, hoàn thuế”, ĐB nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn phát biểu thảo luận.

Liên quan đến đề xuất bãi bỏ điểm c, khoản 9, điều 15 của Luật hiện hành (quy định được cho là điểm nghẽn nhưng cũng là chốt chặn chống gian lận), ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn (Đoàn TP Hải Phòng) bày tỏ sự băn khoăn và cho rằng Báo cáo của Chính phủ cần làm rõ hơn cơ sở định lượng: Có bao nhiêu trường hợp chậm hoàn thuế thực sự do quy định này, và bao nhiêu trường hợp do quy trình nội bộ hay phân loại rủi ro?.

ĐB Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị Chính phủ cần có báo cáo định lượng cụ thể, dự báo mức độ rủi ro tăng thêm về thất thu ngân sách khi bỏ quy định này, đồng thời chứng minh cơ chế phòng ngừa thay thế có đủ mạnh hay không nhằm giúp các ĐBQH yên tâm khi bấm nút thông qua, đảm bảo vừa tháo gỡ điểm nghẽn cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo vệ được an toàn ngân sách nhà nước.

Đẩy nhanh hoàn thuế cho doanh nghiệp tuân thủ tốt

Liên quan hoàn thuế GTGT, điểm c, khoản 9, Điều 15 Luật hiện hành quy định: cơ sở kinh doanh thuộc trường hợp hoàn thuế quy định tại điều này phải đáp ứng điều kiện người bán đã kê khai, nộp thuế GTGT theo quy định đối với hóa đơn đã xuất cho cơ sở kinh doanh đề nghị hoàn thuế.

ĐBQH Sùng A Lềnh (Đoàn Lào Cai) cho rằng, đây là điểm nghẽn mang tính định tính và bất cập lớn trong thực tiễn.

“Doanh nghiệp xuất khẩu - người mua trong thực tiễn không có công cụ pháp lý, kỹ thuật, thời gian để kiểm tra việc tuân thủ thuế của bên bán, khiến họ phải chịu rủi ro về chậm trễ, hoặc bị từ chối hoàn thuế do lỗi của một chủ thể độc lập. Cũng chính điều này làm kéo dài thời gian hoàn thuế, đọng vốn, gây áp lực tài chính nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng thanh khoản của doanh nghiệp”.

Phân tích như vậy, ĐB Sùng A Lềnh bày tỏ nhất trí với việc dự thảo Luật đã bãi bỏ quy định tại điểm c, khoản 9, Điều 15.

Tuy vậy, để bảo đảm kiểm soát quyền lực, phòng chống gian lận, ĐB Sùng A Lềnh đề nghị cần thực hiện đồng bộ các giải pháp. Theo đó, xem xét xây dựng cơ chế kỹ thuật công khai giúp doanh nghiệp tra cứu tình trạng tuân thủ thuế của bên bán; đẩy nhanh quá trình hoàn thuế tự động cho doanh nghiệp có lịch sử tuân thủ tốt; chỉ đạo thực hiện hoàn thuế đúng thời hạn quy định - đây là vướng mắc cơ bản nhất gây đọng vốn.

ĐB Nguyễn Vân Chi (Đoàn Nghệ An) đặc biệt nhấn mạnh nội dung liên quan đến điều kiện hoàn thuế GTGT. Theo Luật Thuế GTGT năm 2024, để được hoàn thuế doanh nghiệp phải chứng minh nhà cung cấp đã nộp thuế GTGT đầy đủ đối với hóa đơn đầu vào và cơ quan thuế phải kiểm tra, xác định số thuế này đã được nộp vào ngân sách. Cùng với yêu cầu thanh toán không dùng tiền mặt, đây là điều kiện then chốt để chống gian lận hoàn thuế, bảo đảm minh bạch và bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Mai Hoàng