Gỡ vướng phân cấp ngân sách, tạo đà cho Đà Nẵng phát triển sau sắp xếp

Cùng với những kết quả bước đầu ghi nhận được, nhiều “điểm nghẽn” trong giai đoạn chuyển tiếp đang đặt ra yêu cầu hoàn thiện cơ chế đồng bộ, khoa học và minh bạch.

Những "nút thắt" trong phân cấp ngân sách

Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách luôn giữ vai trò then chốt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực quản trị địa phương. Đặc biệt, trong bối cảnh TP. Đà Nẵng vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, cơ chế này càng trở thành “đòn bẩy” tăng quyền tự chủ, trách nhiệm và hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Tại kỳ họp thường lệ cuối năm 2025 khai mạc ngày 10/12, HĐND thành phố sẽ xem xét nghị quyết quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và tỷ lệ phân chia ngân sách cho năm 2026. Do năm 2026 được xác định là năm kéo dài thời kỳ ổn định ngân sách 2022 - 2025 theo Thông báo số 2552/TB-VPQH, các nội dung cơ bản tiếp tục kế thừa những quy định đã áp dụng trong giai đoạn trước.

HĐND TP. Đà Nẵng sẽ xem xét thông qua nghị quyết mới về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và cấp xã.

Sau khi hợp nhất đơn vị hành chính, HĐND TP. Đà Nẵng đã ban hành Nghị quyết số 18/NQ-HĐND ngày 12/8/2025 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và phương án phân bổ dự toán năm 2025. Quá trình thực hiện, bộ máy chính quyền địa phương vận hành tương đối thông suốt; các nhiệm vụ chi cho con người và an sinh xã hội được bảo đảm. UBND thành phố đã kịp thời giao dự toán thu - chi cho các sở, ngành, địa phương; bổ sung kinh phí có mục tiêu cho cấp xã, phường để duy trì các nhiệm vụ phát sinh sau khi kết thúc đơn vị hành chính cấp huyện...

Quá trình triển khai cũng bộc lộ những bất cập cần khẩn trương tháo gỡ. Việc phân cấp ngân sách ở giai đoạn đầu mang tính “sáp nhập cơ học”, khi chuyển dự toán từ cấp huyện về thành phố và nhập dự toán cấp xã nhưng chưa gắn chặt giữa nguồn lực và nhiệm vụ. Điều này khiến cấp xã lúng túng khi triển khai nhiệm vụ mới. Một khó khăn đáng chú ý khác là giải ngân vốn đầu tư công còn chậm. Ngoài ra, định mức phân bổ kinh phí còn bất hợp lý, chưa đồng bộ giữa các địa phương, dẫn tới chênh lệch trong chi sự nghiệp, đặc biệt giữa TP. Đà Nẵng (cũ) và địa bàn sáp nhập từ Quảng Nam (cũ), gây khó khăn cho việc lập dự toán của nhiều xã, phường.

Đổi mới để phù hợp mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Để vận hành hiệu quả mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi từ năm 2026 cần được hoàn thiện theo hướng tăng tự chủ, trách nhiệm và bảo đảm sự phân bổ cân đối giữa các khu vực. Trước hết, cần sớm xác định tỷ lệ điều tiết ngân sách dựa trên các cơ sở dữ liệu dự báo có độ tin cậy cao, đặc biệt đối với những sắc thuế bền vững như thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Với các địa phương có nguồn thu tiền sử dụng đất lớn, việc phân bổ cần bảo đảm tạo động lực để mở rộng nguồn thu, đầu tư cơ sở hạ tầng, đồng thời duy trì sự điều tiết công bằng cho các khu vực khó khăn hơn.

Song song với đó, nên xem xét để lại một phần nguồn thu phí, lệ phí cho cấp xã/phường thụ hưởng sau khi trích cho cơ quan thu, giúp địa phương có nguồn lực duy tu, bảo dưỡng hạ tầng, bảo đảm vệ sinh môi trường và an ninh trật tự. Việc mạnh dạn phân cấp nhiệm vụ chi cho cấp xã, phường cần đi đôi với tăng cường thẩm quyền quản lý nhà nước tại địa bàn. Cơ chế thưởng vượt thu hoặc bổ sung có mục tiêu cũng cần linh hoạt hơn, giúp địa phương chủ động xử lý các tình huống cấp bách như thiên tai, dịch bệnh mà không phải “xin - chờ” cấp trên.

Về phân bổ chi thường xuyên, việc xóa bỏ các chênh lệch bất hợp lý giữa các định mức cũ là cần thiết. Các yếu tố như dân số, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, điều kiện địa lý, hạ tầng, đặc thù vùng dân tộc thiểu số… cần được đưa vào hệ thống tiêu chí để tính toán định mức, bảo đảm công bằng và phù hợp thực tiễn. Các định mức mới phải rõ ràng, dễ hiểu, dễ thực hiện và có định lượng cụ thể, tránh cơ chế “cào bằng” và giúp địa phương chủ động trong xây dựng dự toán.

Đặc biệt, giai đoạn 2026 - 2030 cần sớm ban hành quy định phân cấp quản lý đầu tư và nhiệm vụ chi đầu tư phát triển phù hợp mô hình chính quyền 2 cấp. Việc phân cấp cho cấp xã quản lý các dự án hạ tầng thiết yếu, quy mô vừa và nhỏ như thủy lợi, thoát nước, công viên cây xanh, dịch vụ công ích… sẽ giúp nâng cao hiệu quả phục vụ dân sinh. Đi liền với đó là cơ chế hướng dẫn, kiểm tra, giám sát để bảo đảm chất lượng dự án và trách nhiệm của từng cấp.

Một yêu cầu quan trọng khác là xác định mô hình Ban Quản lý dự án phù hợp. Việc tổ chức lại Ban Quản lý dự án cấp tỉnh phải tuân thủ Luật Tổ chức chính quyền địa phương và các quy định liên quan, trong khi Ban Quản lý dự án cấp xã cần được giao cho UBND xã quyết định dựa trên nhu cầu thực tế và khả năng tự chủ tài chính. Trường hợp giao Trung tâm cung ứng dịch vụ sự nghiệp công làm chủ đầu tư, thành phố cần rà soát, bổ sung chức năng, nhiệm vụ cho phù hợp.

Việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi không chỉ giúp ổn định vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mà còn tạo nền tảng quan trọng để Đà Nẵng phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong giai đoạn tới. Đây cũng là cơ sở phát huy quyền tự chủ, trách nhiệm của cấp cơ sở, góp phần xây dựng nền tài chính - ngân sách minh bạch, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của thành phố trong thời kỳ mới.

Tấn Tài - Minh Sơn