GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm - Người viết nên những kỳ tích Y khoa

Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Bác Hồ gửi thư cho ngành Y tế - Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27/2/1955 - 27/2/2025), hưởng ứng phong trào "Ngành Y tế 70 năm làm theo lời Bác", PV Báo Sức khỏe và Đời sống đã có cuộc trò chuyện với Anh hùng Lao động, Thầy thuốc Nhân dân, GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm.

Anh hùng Lao động, Thầy thuốc Nhân dân, GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm.

PV: Xin Giáo sư cho biết cơ duyên nào đã đưa ông đến với ngành Y và trở thành người để lại dấu ấn lớn trong ngành Y tế trong nước cũng như cộng đồng y học thế giới?

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm: Khi học phổ thông, 3 môn học mà tôi học giỏi nhất là Toán, Văn và Hóa học. Tuy nhiên do đọc nhiều truyện nên tôi muốn theo đuổi môn Văn. Những năm cuối cấp 3, tôi cũng đã tập làm thơ, viết truyện, thậm chí là định viết kịch. Nguyện vọng của tôi lúc đó là thi vào Tổng hợp Văn để theo đuổi con đường sáng tác văn học.

Tuy nhiên, vào cuối năm cấp 3, một biến cố lớn đã thay đổi quyết định của tôi. Mẹ tôi bị ung thư phổi. Bà ra đi chỉ một thời gian ngắn sau khi bị bệnh. Sự mất mát lớn lao đó đã khiến tôi chuyển từ mong muốn theo đuổi nghề Văn sang học Y với mong muốn có thể cứu chữa được nhiều người bệnh giống như mẹ của tôi.

PV: Là người đi tiên phong trong lĩnh vực phẫu thuật nội soi nhi khoa và ghép tế bào gốc tại Việt Nam, xin ông cho biết vì sao ông lại luôn trăn trở với những ca bệnh khó và những sinh mệnh bé nhỏ?

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm: Mạng sống của ai cũng quý nhưng trẻ em có vai trò đặc biệt hơn. Đứa trẻ là trung tâm của cả gia đình, họ hàng hai bên nội ngoại... Tôi đã chứng kiến nhiều bà mẹ gào khóc thảm thiết, đau đớn đến tột cùng khi đứa con mà họ bế trên tay đã ra đi. Những lời cầu cứu, những tiếng khóc tuyệt vọng của người mẹ luôn ám ảnh tôi... Không gì buồn hơn đối với một người thầy thuốc khi thấy mình bất lực, không thể làm gì giúp được người bệnh hoặc gia đình họ.

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm nhận Giải thưởng Nikei dành cho nhà khoa học xuất sắc nhất Châu lục hàng năm, năm 2018 tại Tokyo, Nhật Bản.

PV: Ứng dụng tế bào gốc và công nghệ gene đã mở ra những hướng điều trị mới mang tính cách mạng trong y học nhưng vẫn là một lĩnh vực mới mẻ của y học Việt Nam. Là người đi tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu tế bào gốc chữa nhiều bệnh nan y, Giáo sư cho biết rõ hơn về hiệu quả của ứng dụng tiên tiến này trong điều trị bệnh cho con người?

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm: Tế bào gốc đã mở ra một cuộc cách mạng trong y học. Đến nay, tế bào gốc đã được ứng dụng điều trị cho nhiều loại bệnh có kết quả rất hứa hẹn. Tiên lượng của nhiều bệnh trước đây được coi là các bệnh nan y, không có phương pháp điều trị hiệu quả thì nay, liệu pháp điều trị tế bào đang làm thay đổi những quan niệm này. Liệu pháp tế bào kinh điển nhất là ghép tế bào gốc tạo máu cho các bệnh nhân ung thư. Ra đời từ năm 1958, liệu pháp này hiện nay đã trở thành một phương pháp điều trị thường quy, đã cứu sống hàng triệu người bị các bệnh ung thư và các bệnh máu.

Ngoài ghép tế bào gốc tạo máu điều trị ung thư, những năm gần đây liệu pháp điều trị bằng tế bào với mục đích tái tạo đang được nghiên cứu rất mạnh mẽ cho nhiều loại bệnh. Ở trẻ em, hiệu quả của liệu pháp tế bào đã được chứng minh cho các bệnh bại não do thiếu oxy, rối loạn phổ tự kỷ không kèm theo khuyết tật trí tuệ và nhất là xơ phổi do loạn sản phổi. Ở người lớn, ghép tế bào gốc cho xơ gan cho thấy có thể duy trì được chức năng gan, giúp bệnh nhân có thể kéo dài thời gian chờ đợi đến lúc có điều kiện ghép gan.

Ghép tế bào gốc ở giai đoạn sớm hy vọng có thể giảm được tỷ lệ bệnh nhân xơ gan cần ghép gan. Ghép tế bào gốc trung mô cho đái tháo đường type 1 và type 2 cũng cho thấy có thể giúp bệnh nhân ổn định được đường máu, giảm được liều thuốc điều trị đái tháo đường. Nhiều nghiên cứu đã được tiến hành để đánh giá hiệu quả của ghép tế bào gốc cho các bệnh nhân di chứng thần kinh sau đột quỵ và chấn thương sọ não. Kết quả của các nghiên cứu cho thấy, khả năng hồi phục của nhóm bệnh nhân được ghép tế bào gốc cao hơn rõ rệt với nhóm không được ghép.

Một số nghiên cứu cho thấy tiêm tế bào gốc trung mô cũng có thể giúp các bệnh nhân chấn thương tủy sống ở giai đoạn sớm, bị đứt tủy không hoàn toàn có khả năng hồi phục tốt hơn. Mặc dù tế bào gốc đã mang lại nhiều hy vọng cho những bệnh nhân bị các bệnh hiểm nghèo nhưng nhiều loại bệnh vẫn chưa đáp ứng tốt với liệu pháp này, vì vậy vẫn cần rất nhiều nghiên cứu để nâng cao hiệu quả điều trị và tìm ra các chỉ định phù hợp.

Sản xuất mô, tạng bằng tế bào gốc để thay thế các tạng bị hỏng đã tạo nên đột phá trong lĩnh vực ghép tạng. Bàng quang nhân tạo đã được sản xuất để điều trị thành công cho các bệnh nhân phải cắt bỏ bàng quang hoặc có dung tích bàng quang quá bé. Tim nhân tạo cũng đã được sản xuất để cấy ghép thành công cho các bệnh nhân cần ghép tim. Thận nhân tạo, gan nhân tạo cũng đang được nghiên cứu rất tích cực để một ngày không xa có thể đưa vào ứng dụng trên người bệnh.

PV: Mặc dù đã cống hiến gần như cả cuộc đời cho khoa học nhưng dường như cường độ làm việc của Giáo sư vẫn liên tục, không ngừng nghỉ, vẫn luôn khát vọng tìm tòi nghiên cứu kỹ thuật mới. Động lực nào khiến ông nỗ lực không mệt mỏi như vậy?

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm: Làm thế nào để giúp bệnh nhân có chất lượng sống tốt hơn, làm thế nào để giảm được tỷ lệ tử vong hoặc kéo dài tuổi thọ hơn cho các bệnh nhân bị các bệnh nan y luôn là động lực khiến tôi luôn luôn cố gắng.

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm thực hiện phẫu thuật trình diễn tại Italia. Ảnh: NVCC

PV: Sở hữu một sự nghiệp đồ sộ với nhiều thành tựu và giải thưởng nghiên cứu y học danh giá thế giới, Giáo sư có thể chia sẻ dự định về các nghiên cứu tiếp theo của mình?

GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm: Trong thời gian tới, Viện Nghiên cứu tế bào gốc và Công nghệ gene Vinmec thuộc Trường Đại học Vinuni mà tôi là Viện trưởng sẽ tập trung vào 3 hướng nghiên cứu chính:

Thứ nhất, tập trung nghiên cứu đánh giá hiệu quả của tế bào gốc và thể tiết từ tế bào gốc cho một số bệnh nan y phổ biến để có thể đưa liệu pháp tế bào trở thành một phương pháp điều trị thường quy cho các bệnh nhân ở Việt Nam.

Thứ hai, hiện nay chúng tôi đã có thể sản xuất được tế bào T biến đổi gene (tế bào CAR-T) để điều trị một số loại ung thư máu nhưng tiềm năng của liệu pháp này rất lớn.

Sắp tới chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu ứng dụng liệu pháp này cho các ung thư dạng đặc như ung thư phổi, ung thư tụy... và cho các bệnh tự miễn như bệnh Lupus, nhược cơ, viêm khớp dạng thấp... Mặc dù giá thành sản xuất tế bào CAR-T của chúng tôi hiện nay chỉ bằng 1/5 ở Mỹ nhưng chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu để hạ giá thành hơn nữa giúp nhiều người bệnh có thể tiếp cận được phương pháp điều trị tiên tiến này.

Thứ ba, nghiên cứu sử dụng liệu pháp chỉnh sửa gene để điều trị các bệnh di truyền do lỗi gene. Trước mắt chúng tôi sẽ nghiên cứu liệu pháp chỉnh sửa gene để điều trị bệnh tan máu bẩm sinh.

PV: Trân trọng cảm ơn Giáo sư. Chúc Giáo sư thật nhiều sức khỏe để tiếp tục cống hiến cho nền y học nước nhà, giúp người bệnh có thêm cơ hội được cứu sống và khỏe mạnh hơn!

Thanh Hoàn (thực hiện)