Hai lưu ý khi triển khai dự án điện hạt nhân Ninh Thuận
Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 nêu rõ 'khẩn trương triển khai các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2'. Để sớm vận hành dự án này theo yêu cầu của Bộ Chính trị, Chính phủ, các bộ ngành, địa phương cần lưu ý hai vấn đề quan trọng.
Sớm phê duyệt địa điểm xây dựng nhà máy
Cơ sở hạ tầng cho phát triển điện hạt nhân của một quốc gia là điều kiện cần để cho phép quốc gia có thể quyết định chủ trương và tổ chức triển khai thực hiện dự án điện hạt nhân đầu tiên theo hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Nó bao gồm các cơ sở hạ tầng nói chung với 19 vấn đề theo IAEA-NG-G-3.1 và 20 vấn đề cơ sở hạ tầng về an toàn theo IAEA-SSG-16. Các cơ sở hạ tầng này giúp cho một quốc gia thực hiện phát triển điện hạt nhân bảo đảm an toàn, an ninh và không phổ biến vũ khí hạt nhân theo chuẩn mực chung của quốc tế.
Quang cảnh vị trí đặt dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Ảnh: Tuấn Anh
IAEA đã chia dự án điện hạt nhân đầu tiên thành 3 điểm mốc: mốc 1 là quyết định chủ trương đầu tư; mốc 2 là tổ chức lựa chọn nhà thầu xây dựng; và mốc 3 là đưa tổ máy đầu tiên vào vận hành phát điện. Ứng với 3 mốc nêu trên là 3 giai đoạn chuẩn bị liên quan đến các yếu tố của cơ sở hạ tầng cho phát triển điện hạt nhân phải đạt được các yêu cầu nhất định ở 3 điểm mốc này.
Chúng ta đang chuẩn bị triển khai các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2 theo yêu cầu của Bộ Chính trị. Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương cần lưu tâm tới một số vấn đề.
Trước hết, về quy trình thủ tục pháp lý, phải phê duyệt địa điểm trước rồi mới tiến hành giải phóng mặt bằng. Địa điểm nhà máy điện hạt nhân có các yêu cầu đặc thù riêng về vấn đề bảo đảm an toàn và an ninh hạt nhân cho bản thân nhà máy và cho cư dân trên địa bàn. Thủ tục để phê duyệt địa điểm cũng cần thời gian thẩm định của Cơ quan An toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia, sau khi các chủ đầu tư hoàn thiện hồ sơ phê duyệt địa điểm. Hiện nay các chủ đầu tư vẫn chưa hoàn tất hồ sơ phê duyệt địa điểm. Nếu chúng ta triển khai ngay đền bù giải phóng mặt bằng, trong khi địa điểm xây dựng nhà máy chưa được phê duyệt, nếu sau này phê duyệt địa điểm không đáp ứng yêu cầu hay phải điều chỉnh vị trí chính xác nơi đặt lò phản ứng thì sẽ như thế nào?
Do vậy, cần phải sớm phê duyệt địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân để có cơ sở cho việc di dân giải phóng mặt bằng ở khu vực địa điểm. Các chủ đầu tư phải xem đây là vấn đề ưu tiên. Tập trung lực lượng xử lý và hoàn thiện hồ sơ của Tư vấn Nga (E4) và Tư vấn Nhật Bản (JAPC) đã làm, thuê tư vấn quốc tế thẩm định lại trước khi trình cho Cơ quan An toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia thẩm định trình phê duyệt.
Hiện nay “trái bóng” đang nằm ở các chủ đầu tư. Sau khi chủ đầu tư trình hồ sơ cho Cơ quan An toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia thì cơ quan này cũng phải hết sức khẩn trương xử lý để trình phê duyệt địa điểm theo quy định của Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn thi hành, trong đó bao gồm cả việc thuê tư vấn quốc tế thẩm định như tinh thần Nghị quyết số 189/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt đầu tư xây dựng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận.
Có chính sách rõ ràng về làm chủ và nội địa hóa công nghệ
Điều này sẽ tạo cơ sở cho việc đàm phán hợp đồng EPC và triển khai các đề án, dự án liên quan.
Theo đó, trước hết, cần phải có một chiến lược rõ ràng của quốc gia về làm chủ và nội địa hóa công nghệ điện hạt nhân. Mục tiêu của chiến lược là để trở thành một nhà cung cấp công nghệ điện hạt nhân như Hàn Quốc, Nhật Bản, Pháp, Trung Quốc hay chỉ dừng ở việc vận hành an toàn và khai thác hiệu quả các nhà máy điện hạt nhân được nhập khẩu như Đài Loan. Câu hỏi này cần phải được trả lời đầu tiên vì nó sẽ định hướng chúng ta đàm phán với đối tác về hợp đồng EPC, đào tạo phát triển nguồn nhân lực và phát triển các ngành công nghiệp có liên quan như thế nào.
Ngoài ra, hiện nay chúng ta triển khai đồng thời hai nhà máy điện hạt nhân với hai đối tác khác nhau, công nghệ cũng khác nhau. Vậy chúng ta làm chủ và nội địa hóa công nghệ như thế nào? Nếu làm chủ và nội địa hóa cả hai loại công nghệ sẽ gây tốn kém trong đầu tư và thị trường thì lại không có.
Kinh nghiệm tại Hàn Quốc cho thấy, đầu tiên họ cũng làm hai dự án với hai đối tác khác nhau là Hoa Kỳ và Canada, nhưng họ chỉ thực hiện chính sách làm chủ và nội địa hóa để trở thành nhà cung cấp công nghệ điện hạt nhân chỉ với công nghệ của Westinghouse (Hoa Kỳ). Ngoài ra, hiện nay theo Nghị quyết số 70-NQ/TW, chúng ta còn quan tâm đến cả công nghệ điện hạt nhân module nhỏ (SMR). Các vấn đề này cần phải được làm rõ trong Chương trình phát triển điện hạt nhân dài hạn của quốc gia (Chương trình).
Sau khi đã thống nhất mục tiêu và các nội dung của Chương trình mới bắt tay triển khai các đề án, dự án liên quan, trong đó có yêu cầu về hợp đồng EPC để đàm phán ký kết hợp đồng, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, đào tạo phát triển nguồn nhân lực, phát triển các ngành công nghiệp có liên quan và hợp tác quốc tế với các đối tác quốc tế.
Thực tế, Hàn Quốc mất 16 năm từ khi bắt đầu dự án điện hạt nhân đầu tiên năm 1971- 1987, họ đã có thể làm Tổng thầu EPC cho dự án điện hạt nhân bằng công nghệ của Hàn Quốc. Hiện trạng nền kinh tế Việt Nam cũng như các điều kiện cần thiết cho phát triển điện hạt nhân tốt hơn Hàn Quốc những năm thập niên 1970. Vì vậy, chúng ta sẽ rút ngắn đáng kể thời gian để có thể làm chủ hoàn toàn công nghệ và trở thành nhà cung cấp công nghệ điện hạt nhân mang thương hiệu Việt Nam từ 1,5 - 2 lần so với Hàn Quốc những năm 1970, tức là sẽ cần từ 8 - 10 năm để có thể trở thành nhà cung cấp công nghệ điện hạt nhân.
Hàn Quốc những năm 1970 phải qua 10 dự án mới tự chủ hoàn toàn công nghệ. Trung Quốc những năm 2010 chỉ cần 4 dự án đã có thể tự chủ hoàn toàn công nghệ điện hạt nhân nhập khẩu từ Westinghouse. Vấn đề mấu chốt nằm ở việc xây dựng một Chương trình phát triển điện hạt nhân dài hạn của quốc gia với mục tiêu và nhiệm vụ rõ ràng, trên cơ sở tiếp thu các kinh nghiệm tốt trên thế giới, bảo đảm đủ nguồn lực và tổ chức triển khai thực hiện quyết liệt.
