Hải quan khởi tố hai vụ buôn lậu, cảnh báo nguy cơ 'rác công nghiệp' tràn vào Việt Nam

Thông tin từ Cục Hải quan sáng 2/12 cho biết, qua công tác kiểm tra gần đây, Cục đã phát hiện hàng loạt vi phạm nghiêm trọng trong nhập khẩu máy móc cũ. Dù không có nhà xưởng hay hoạt động sản xuất, một số doanh nghiệp vẫn tìm cách hợp thức hóa hồ sơ bằng việc khai gian mục đích sử dụng trên tờ khai hải quan, đưa máy móc cũ về rồi bán thương mại trong nước nhằm thu lợi bất chính.

Vụ việc điển hình được Chi cục Điều tra chống buôn lậu phát hiện liên quan một doanh nghiệp đã mở 19 tờ khai từ năm 2021 đến 2025 để nhập 325 máy móc đã qua sử dụng với trị giá khai báo hơn 18 tỷ đồng. Dù mục đích khai báo là phục vụ sản xuất, doanh nghiệp này thực chất bán lại 235 máy cho 140 đơn vị với tổng giá trị hơn 23 tỷ đồng, thu lợi bất chính trên 8 tỷ đồng.

Một số doanh nghiệp có hành vi lợi dụng chính sách của Nhà nước trong việc nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng về để bán. Ảnh: Cục Hải quan.

Mở rộng xác minh, lực lượng điều tra tiếp tục làm rõ một doanh nghiệp khác trong năm 2025 đã nhập 48 máy móc cũ qua 3 tờ khai, trị giá khai báo 4,4 tỷ đồng. Sau khi thông quan, đơn vị này bán 13 máy với giá gần 1,4 tỷ đồng, hưởng lợi trái phép khoảng 600 triệu đồng.

Cả hai vụ việc đều có dấu hiệu tội phạm và đã được Chi cục Điều tra chống buôn lậu trao đổi với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao để xử lý theo pháp luật. Đến nay, hai quyết định khởi tố về tội Buôn lậu theo Điều 188 Bộ luật Hình sự 2015 đã được ban hành.

Theo Cục Hải quan, các vi phạm này không chỉ xâm phạm chính sách quản lý hàng hóa nhập khẩu mà còn tạo môi trường cạnh tranh thiếu lành mạnh, gây khó khăn cho các doanh nghiệp kinh doanh thiết bị hợp pháp trong nước.

Việc lợi dụng chính sách để đưa công nghệ cũ vào Việt Nam còn tiềm ẩn nguy cơ biến thị trường trong nước thành nơi tiêu thụ máy móc lạc hậu, tiêu hao năng lượng cao, không đáp ứng quy chuẩn an toàn, thậm chí đe dọa môi trường.

Khung pháp lý về nhập khẩu máy móc cũ đã được siết chặt từ năm 2019, khi Thủ tướng ban hành Quyết định 18/2019, quy định chỉ cho phép nhập khẩu thiết bị đã qua sử dụng để phục vụ trực tiếp hoạt động sản xuất của doanh nghiệp.

Theo quyết định này, doanh nghiệp phải chứng minh mục đích sử dụng rõ ràng; máy móc phải bảo đảm tuổi đời, tiêu chuẩn kỹ thuật, hiệu suất và mức tiêu hao năng lượng theo quy định. Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) đã nhiều lần ban hành văn bản hướng dẫn để bảo đảm quá trình tiếp nhận, kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế hàng hóa, đánh giá rủi ro và kiểm tra sau thông quan được thực hiện thống nhất.

Tuy nhiên, thực tế năm 2025 cho thấy một số doanh nghiệp vẫn cố tình gian dối. Nhiều hồ sơ được hợp thức bằng các bản cam kết sử dụng máy móc cho sản xuất nhưng lại không có hoạt động sản xuất nào diễn ra. Một số trường hợp làm giả hoặc lập khống hợp đồng ủy thác nhập khẩu nhằm hợp pháp hóa mục đích sử dụng, trong khi thực tế đưa thiết bị về bán lại để hưởng chênh lệch. Những thủ đoạn này khiến hoạt động kiểm soát của lực lượng chức năng thêm phức tạp, đặc biệt khi số lượng doanh nghiệp nhập khẩu máy móc cũ tăng nhanh.

Nhận diện mức độ rủi ro gia tăng, Cục Hải quan đã chỉ đạo các đơn vị trực thuộc tăng cường kiểm tra từ khâu tiếp nhận hồ sơ đến kiểm tra thực tế và xử lý sau thông quan. Các chi cục hải quan cửa khẩu, đội kiểm soát, đội quản lý rủi ro được yêu cầu thu thập thông tin doanh nghiệp, phân tích dấu hiệu nghi vấn, nâng mức kiểm tra với các trường hợp có tờ khai máy móc cũ nhưng không chứng minh được năng lực sản xuất. Việc đưa hàng về bảo quản, kiểm tra chi tiết hồ sơ, đối chiếu hiện trạng hàng hóa và xem xét kiểm tra sau thông quan sẽ được triển khai đồng bộ nhằm kịp thời phát hiện hành vi gian lận.

Cục Hải quan nhấn mạnh mục tiêu xuyên suốt là tạo thuận lợi thương mại nhưng không để lọt doanh nghiệp lợi dụng chính sách. Máy móc đã qua sử dụng nếu không được kiểm soát chặt có thể làm tăng nguy cơ Việt Nam trở thành điểm đến của công nghệ đào thải, gây áp lực lên môi trường và hiệu quả sản xuất. Đặc biệt, các thiết bị cũ thường tiêu hao năng lượng lớn, không đáp ứng quy chuẩn an toàn và tiềm ẩn rủi ro về phòng cháy chữa cháy.

Cục Hải quan cho biết sẽ tiếp tục cập nhật, hướng dẫn chi tiết để các chi cục thực hiện đúng Quyết định số 18/2019/QĐ - TTg quy định về nhập khẩu máy móc, thiết bị, dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng, trong đó quy định chỉ cho phép nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng để phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất của doanh nghiệp.

Mục tiêu là bảo đảm máy móc nhập khẩu phải phục vụ sản xuất thực chất, phù hợp các tiêu chuẩn kỹ thuật và không gây tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời ngăn ngừa tình trạng buôn lậu đội lốt nhập khẩu phục vụ sản xuất.

Linh Nguyễn