Hành lang mới cho truyền thông chủ lực đa phương tiện ở đô thị lớn

Trong bối cảnh chuyển đổi số, cạnh tranh dữ liệu và sự lên ngôi của công nghệ truyền thông, quy định này không chỉ hỗ trợ việc tuyên truyền, phản ánh đời sống Nhân dân, mà còn nâng cao sức mạnh mềm của các đô thị, phục vụ sự nghiệp phát triển bền vững và hội nhập toàn cầu.

Báo chí Hà Nội và TP Hồ Chí Minh trong thời kỳ mới

Trong suốt tiến trình đổi mới, báo chí Việt Nam đã trưởng thành vượt bậc, góp phần kiến tạo đồng thuận xã hội, lan tỏa các giá trị nhân văn, phản biện chính sách và thúc đẩy cải cách ở nhiều lĩnh vực. Ở một đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ như Việt Nam, báo chí không chỉ là lực lượng tuyên truyền đường lối, chính sách, mà còn là không gian của sáng tạo tri thức, công nghệ thông tin hiện đại, kinh tế truyền thông và các mô hình tòa soạn hội tụ.

Quang cảnh phiên thảo luận tổ của Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội ngày 23/10, trong đó có thảo luận về Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi). Ảnh: Như Ý

Trong bức tranh đó, Hà Nội và TP Hồ Chí Minh nổi lên như hai cực truyền thông đặc biệt. Hà Nội là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi hội tụ hầu hết các tờ báo lớn của Trung ương, đồng thời là môi trường phát triển của báo chí Thủ đô với những thương hiệu lâu đời, phản ánh sự chuyển động sâu sắc của đô thị văn hiến - văn minh - hiện đại. Hà Nội cũng đang dẫn đầu cả nước trong chuyển đổi số ở nhiều lĩnh vực, tạo ra môi trường thuận lợi để báo chí tiếp cận mô hình tòa soạn hội tụ, phân tích dữ liệu công chúng, công nghệ sản xuất đa nền tảng, và truyền thông số phục vụ người dân, doanh nghiệp, nhà quản lý.

TP Hồ Chí Minh lại mang một màu sắc khác: năng động, sáng tạo, giàu hơi thở thị trường. Thành phố này là nơi diễn ra nhiều xu hướng truyền thông mới: tòa soạn hội tụ, sản phẩm dữ liệu, livestream thời sự, báo chí - doanh nghiệp - startup kết nối để kiến tạo hệ sinh thái nội dung đa phương tiện. Báo chí TP Hồ Chí Minh thường đi đầu trong phân tích, phản biện, tháo gỡ các điểm nghẽn của cơ chế hành chính, cải thiện môi trường đầu tư và lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo.

Báo chí ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đóng vai trò rất lớn trong việc xây dựng dư luận xã hội tích cực, giúp truyền thông chính sách nhanh chóng và nhất quán; Lan tỏa các mô hình văn hóa mới, phong trào người tốt - việc tốt, giá trị nhân văn và trách nhiệm công dân; Hỗ trợ chính quyền đô thị trong nhiệm vụ truyền thông quản trị, quy hoạch, quy định đô thị, an sinh, môi trường; Kích thích phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch, kinh tế sáng tạo, quảng bá hình ảnh đô thị văn minh, hiện đại. Ở hai trung tâm lớn này, báo chí không chỉ làm nhiệm vụ thông tin, mà còn góp phần định hình phong cách sống đô thị, tạo ra nguồn cảm hứng cho thế hệ trẻ, doanh nghiệp sáng tạo, cộng đồng startup và các mô hình đô thị thông minh.

Với dân số hàng chục triệu người, hệ thống kinh tế - văn hóa - xã hội đa tầng, tốc độ đô thị hóa cao, yêu cầu truyền thông ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh không thể chỉ dựa vào mô hình báo giấy hay truyền hình truyền thống. Đó phải là hệ sinh thái truyền thông chủ lực đa phương tiện, nơi thông tin được xử lý theo thời gian thực, nơi tiếp nhận phản ánh xã hội, nơi phân tích dữ liệu và dự báo xu hướng, đồng thời nơi nuôi dưỡng bản sắc văn hóa, ký ức đô thị và tinh thần đổi mới.

Chính vì thế, việc thiết kế hành lang pháp lý để xây dựng cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện ở địa phương - trước hết tại hai đô thị lớn - là một bước đi phù hợp với yêu cầu phát triển mới của đất nước.

Mô hình báo chí chủ lực đa phương tiện

Ở Việt Nam, quá trình chuyển đổi số lan rộng tạo nên những thay đổi sâu sắc trong hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng. Công nghệ làm thay đổi quy trình sản xuất tin tức; dữ liệu làm thay đổi cách quản lý tờ báo; mạng xã hội làm thay đổi thói quen tiếp cận thông điệp, nhu cầu tương tác và nhu cầu cá nhân hóa nội dung. Người dân không chờ đợi báo in mỗi ngày; họ cần nguồn thông tin tức thời, truy cập mọi lúc mọi nơi, đa định dạng, từ video, podcast đến dữ liệu trực quan.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (phía trên) và đại biểu Quốc hội Phan Thị Thanh Phương (phía dưới) thuộc Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hồ Chí Minh phát biểu thảo luận về Dự án Luật Báo chí (sửa đổi) tại hội trường chiều 24/11. Ảnh: Quochoi.vn

Nhưng không phải cơ quan báo chí địa phương nào cũng có đủ điều kiện để bắt kịp tốc độ thay đổi đó. Khi 80% thị phần quảng cáo trực tuyến rơi vào tay nền tảng xuyên biên giới; khi các cơ quan báo chí nhỏ thiếu nguồn lực đầu tư công nghệ; khi nhân sự chưa đủ năng lực phân tích dữ liệu hay làm nội dung bằng nhiều ngôn ngữ định dạng khác nhau; thì mô hình truyền thông chủ lực đa phương tiện của địa phương có ý nghĩa đặc biệt.

Từ góc độ quản trị nhà nước, một cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện sẽ giúp địa phương truyền thông chính sách nhanh, thống nhất và kịp thời, giảm độ trễ thông tin, tăng khả năng đối thoại chính sách với người dân; Lan tỏa giá trị văn hóa địa phương, du lịch và công nghiệp văn hóa, qua đó tạo ra thương hiệu đô thị, tăng sức cạnh tranh vùng và quốc gia; Xử lý khủng hoảng truyền thông, phản bác tin giả, tạo “cánh tay nối dài” của chính quyền trong quản trị rủi ro; Hỗ trợ doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo, cung cấp thông tin thị trường, phân tích xu hướng, thúc đẩy tương tác giữa startup, nhà đầu tư và cộng đồng sáng tạo; Góp phần xây dựng đời sống văn hóa tinh thần, tạo không gian giáo dục, giải trí lành mạnh, nhân văn.

Hà Nội và TP Hồ Chí Minh - với vị thế lớn về kinh tế, dân cư, văn hóa và an ninh xã hội - cần một mô hình truyền thông mạnh hơn, tập trung hơn, có công nghệ tốt hơn. Điều này giúp hai đô thị này trở thành trung tâm truyền thông quốc gia, dẫn dắt chuyển đổi số báo chí, hỗ trợ truyền thông chính sách vùng, và kết nối hệ sinh thái sáng tạo văn hóa, du lịch, ẩm thực, thể thao, thời trang, nghệ thuật biểu diễn, công nghệ và giáo dục.

Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cũng là nơi hội tụ của truyền thống báo chí rất phong phú: những tờ báo lớn, giàu thương hiệu, góp phần ghi lại ký ức đô thị, các phong trào văn hóa, các chiến dịch truyền thông, đời sống đô thị và tinh thần con người Việt Nam. Quy định mới của Luật Báo chí (sửa đổi) chính là cách Nhà nước bảo vệ những tài sản vô hình này, đồng thời tạo cơ chế để phát triển chúng theo mô hình mới.

Không phải “thêm báo” một cách cơ học; mà là nâng cấp vai trò của báo chí địa phương, biến nó thành hệ sinh thái truyền thông hội tụ, sản xuất đa nền tảng, quản trị dữ liệu, vận hành bằng công nghệ và tư duy đổi mới sáng tạo.

Đặc biệt sau sáp nhập địa giới hành chính từ ngày 1.7.2025, quy mô quản trị đô thị tăng lên rất nhiều, đòi hỏi một lực lượng truyền thông chính thống đủ năng lực xử lý thông tin ở diện rộng, nhanh, chính xác, giàu chiều sâu văn hóa và trách nhiệm xã hội.

Hoàn thiện hành lang pháp lý - chìa khóa để báo chí phát triển bền vững

Luật Báo chí (sửa đổi) tạo ra một hành lang pháp lý mới cho truyền thông đa phương tiện ở địa phương, nhưng để quy định này trở thành hiện thực sống động, cần đồng thời làm tốt ba nhóm giải pháp.

Luật Báo chí với một số nội dung sửa đổi, bổ sung nhằm mở rộng không gian hoạt động của báo chí để phát triển báo chí trong bối cảnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Ảnh: Khánh Hải

Thứ nhất: Cơ chế tài chính và quản trị linh hoạt. Báo chí ngày nay không thể sống bằng ngân sách đơn thuần. Cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện phải được khuyến khích phát triển kinh tế báo chí số, khai thác dữ liệu, hợp tác công - tư, thương mại hóa nội dung phù hợp, mở rộng dịch vụ phân tích số liệu, sản xuất nội dung cho sự kiện văn hóa - du lịch - thể thao - giáo dục. Hành lang pháp lý cần bảo đảm tính tự chủ tài chính nhưng gắn với trách nhiệm giải trình, không xa rời tôn chỉ và mục đích báo chí cách mạng.

Thứ hai: Đầu tư trọng tâm vào con người và công nghệ. Cơ quan chủ lực phải có đội ngũ nhà báo đa kỹ năng: biết kể chuyện bằng chữ, bằng ảnh, bằng dữ liệu, bằng video, bằng podcast; biết tiếp cận tư duy thiết kế - phân tích dữ liệu công chúng; biết tương tác trên đa nền tảng mạng xã hội với ngôn ngữ trẻ trung nhưng chuẩn mực. Công nghệ truyền thông như AI, trí tuệ dữ liệu, phân tích hành vi, blockchain lưu trữ nội dung, hay hệ thống livestream thời sự… không chỉ là công cụ, mà là nguồn lực cạnh tranh của báo chí hiện đại.

Thứ ba: Phát huy tính sáng tạo và bản sắc văn hóa đô thị. Một cơ quan báo chí chủ lực không chỉ sản xuất tin tức “ngày - giờ”, mà còn là nguồn sáng tạo văn hóa, nơi ký ức đô thị được ghi lại, nơi câu chuyện lịch sử, nghệ thuật, lối sống, phong trào công nhân - trí thức - sinh viên được phản ánh bằng nhiều chiều sâu. Báo chí đa phương tiện phải trở thành diễn đàn lan tỏa phong trào văn hóa, các mô hình đô thị văn minh, du lịch sáng tạo, festival văn hóa, hoạt động cộng đồng, startup công nghệ, kinh tế đêm, không gian sáng tạo, biểu tượng kiến trúc và nghệ thuật đương đại.

Ở cấp độ quốc gia, mô hình này còn giúp tạo ra mạng lưới truyền thông khu vực, hỗ trợ các địa phương nhỏ, cung cấp nội dung, chia sẻ công nghệ, xây dựng chuẩn nghề nghiệp, thu hẹp khoảng cách thông tin giữa các vùng miền.

Luật Báo chí (sửa đổi) được Quốc hội thông qua không chỉ là bước hoàn thiện pháp lý, mà là bước chuyển tư duy quản trị báo chí từ truyền thống sang mô hình hệ sinh thái đa phương tiện, trong đó hai đô thị lớn - Hà Nội và TP Hồ Chí Minh - đóng vai trò đầu tàu, dẫn dắt xu hướng, lan tỏa giá trị văn hóa đô thị, truyền cảm hứng sáng tạo cho thế hệ mới, và thúc đẩy sức mạnh mềm Việt Nam trong thời kỳ hội nhập toàn cầu.

Nếu chúng ta thực hiện đúng tinh thần của luật - thiết kế chuẩn nghề nghiệp, chuẩn công nghệ, chuẩn văn hóa; bảo đảm tự chủ, chuyên nghiệp, nhân văn - thì báo chí hiện đại của Việt Nam sẽ không chỉ mạnh hơn, thuyết phục hơn, mà còn trở thành nguồn lực phát triển quốc gia, gắn kết con người, lan tỏa niềm tin, và bồi đắp một nền văn minh đô thị giàu bản sắc Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội