Hình thái lây nhiễm HIV thay đổi sang nhóm MSM
Những năm gần đây, công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam nói chung và tỉnh Khánh Hòa nói riêng ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là hơn 80% ca nhiễm mới lây qua đường tình dục, trong đó tập trung ở nhóm nam quan hệ tình dục (QHTD) đồng giới (MSM) và người chuyển giới. Đây là một trong những thách thức cho công tác phòng, chống HIV hiện nay.
Nhiễm mới HIV ở nhóm MSM gia tăng
Theo thống kê của Bộ Y tế, trong năm 2025, cả nước phát hiện hơn 13.350 ca nhiễm HIV mới, có 1.905 ca tử vong do AIDS. Trước đây, 3 đường lây chính gồm: Qua đường máu (đặc biệt ở người tiêm chích ma túy); QHTD không an toàn (thường gặp trong mại dâm); từ mẹ sang con. Tuy nhiên, đến nay, đường lây từ mẹ sang con gần như đã được kiểm soát nhờ dự phòng lây truyền mẹ sang con hiệu quả; đường lây qua máu giảm mạnh; lây qua QHTD trở thành đường lây chủ đạo, nhưng với sự dịch chuyển nhóm nguy cơ từ phụ nữ bán dâm sang nhóm MSM.
Cấp phát thuốc điều trị ARV cho người nhiễm HIV tại một trạm y tế.
Các nghiên cứu tại 10 tỉnh, thành phố cho thấy tỷ lệ nhiễm mới trong nhóm MSM lên đến 7,2%, cao hơn nhiều so với nhóm nguy cơ khác. Đặc biệt, nam quan hệ đồng giới có sử dụng ma túy tổng hợp có khả năng nhiễm HIV gấp 8 lần so với người không sử dụng. Tỷ lệ sử dụng bao cao su trong quan hệ đồng giới thấp và gia tăng các hành vi nguy cơ, như QHTD tập thể, càng khiến nguy cơ lan truyền HIV tăng mạnh. Có 68% ca nhiễm mới tập trung tại đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và TP. Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, xu hướng đáng lo ngại là nhiều tỉnh không phải trọng điểm trước đây, trong đó có Khánh Hòa đang bắt đầu ghi nhận số ca nhiễm mới tăng ở nhóm MSM. Điều này xuất phát từ sự thay đổi hành vi tình dục của người trẻ, gia tăng sử dụng ma túy tổng hợp và sự kỳ thị dẫn tới người có nguy cơ cao ngại tiếp cận dịch vụ tư vấn, xét nghiệm.
Anh N.V.M (phường Cam Ranh) chia sẻ, sau vài lần QHTD với bạn tình cùng giới, anh M. thấy mệt mỏi bất thường, khi đi khám và xét nghiệm, anh được chẩn đoán nhiễm HIV. Anh sợ sự kỳ thị nên khi bệnh tình kéo dài mới đi khám, lúc này đã muộn. Nếu anh chủ động xét nghiệm sớm và có biện pháp phòng bệnh thì có lẽ anh không bị nhiễm HIV.
Khó tiếp cận nhóm MSM
Là nhóm chiếm gần 64% số ca nhiễm mới trong năm 2025 trên địa bàn tỉnh, nhưng MSM lại là nhóm khó tiếp cận nhất. Định kiến xã hội và kỳ thị khiến nhiều người lo sợ bị lộ danh tính, không dám xét nghiệm và không chủ động tìm đến dịch vụ PrEP (điều trị trước phơi nhiễm HIV) hay tư vấn điều trị. Do đó, số ca nhiễm mới trong nhóm này tăng nhanh, nhưng độ bao phủ can thiệp lại hạn chế.
Bác sĩ Tôn Thất Toàn - Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết: “Nhiều người MSM trẻ thiếu kiến thức phòng tránh, ngại xét nghiệm, e dè tiếp cận dịch vụ y tế và có xu hướng chủ quan. Do sợ kỳ thị, nhóm MSM thường giấu kín đời sống tình dục dẫn tới nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi đã có triệu chứng hoặc mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục kèm theo. Vì vậy, HIV trở nên khó kiểm soát mặc dù tỉnh vẫn duy trì các chương trình truyền thông, xét nghiệm lưu động và PrEP dự phòng trước phơi nhiễm”.
Bên cạnh đó, nhiều dự án quốc tế là nguồn cung cấp chính cho chương trình PrEP và sinh phẩm xét nghiệm đã cắt giảm hoặc kết thúc tài trợ, khiến các cơ sở y tế gặp khó khăn trong mua sắm. Trong khi đó, bảo hiểm y tế hiện chưa chi trả PrEP, người dân phải tự túc chi phí, làm giảm khả năng tiếp cận. Một số người sau khi phát hiện nhiễm HIV không tiếp tục tái khám, không nhận thuốc, hoặc thay đổi nơi cư trú khiến cơ sở y tế khó theo dõi. Tình trạng này làm gián đoạn điều trị ARV, tăng nguy cơ kháng thuốc và lây nhiễm cho bạn tình. Đây là trở ngại lớn đối với mục tiêu khống chế dịch. Cùng với đó, kỳ thị vẫn là nguyên nhân chủ yếu khiến nhiều người e ngại xét nghiệm, giấu tình trạng bệnh và ngại tham gia điều trị. HIV hiện là bệnh mạn tính có thể kiểm soát tốt, nhưng nhiều người vẫn sợ bị phân biệt đối xử trong cộng đồng hoặc ngay tại cơ sở y tế.
Sự dịch chuyển hình thái lây nhiễm từ tiêm chích ma túy sang QHTD không an toàn khiến công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam nói chung và tỉnh Khánh Hòa nói riêng đối mặt với nhiều thách thức mới. Đồng thời, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải điều chỉnh chiến lược phòng, chống, tập trung vào các nhóm nguy cơ mới, mở rộng dịch vụ thân thiện, giảm kỳ thị và tăng cường tiếp cận dự phòng chủ động.
